Application of Different Classification of Nidana and Samprapti Vighatana of Kushta
Application of Different Classification of Nidana and Samprapti Vighatana of Kushta
BY,
Dr Shilpashree K H
2nd yr MD
INTRODUCTION
• The word kusta derived from the root ‘kush nishkarsha’ by adding ‘kthan’ pratyaya,
which implies to destroy, to scrap out or to deform by adding suffix ‘kta’ which stands
for firmness or certainity.
• Kushta roga is considered as one of ashta mahagada.
• It is tridoshaja and santarpanajanya vyadhi and one among the sahaja or adibala pravrutta
vyadhi.
• It is considered as aupasargika roga which gets transmitted from one person to other.
• Different lesions are broadly classified and studied in two groups viz mahakushta and
kshudrakushta.
• Skin problems effects psychological harmony and social functioning of affected
individual.
Nirukti
कुष्णाति सर्वं वपु: इति कुष्टम ्। - chakrapani
That which does विक्रुति in शरीर is called as Kushta
Nidana:
Aharaja nidana:
Mityaahara – adyashana
vishamashana
Atyashana
Asatmya ahara
Atisevana of madhu,phanita,mulaka in ajirna avastha
Navanna,dadhi, masha, matsya, tila,
pistanna (bekery items like pizza, burger etc) ksheera, guda, Dushivisha
Viharaja nidana :
shitoshna vyatyasa sevana
Chardhi vegadharana
Divaswapna
Acharaja nidana:
Papa karma/ purva janmakrita karma
Sadhu ninda
Vipra guru tiraskara
Chikitsa sambandhi:
Aushadhi krita –usage of improperly purified rasaoushadhis like Parada, gandhaka,
abhraka, haratala,vanga, vaikranta, etc
Panchakarma apacharaja :
Atisweda
Sneha vibhrama
Ayoga of vamana causes shopha, kota, kandu
Ayoga of virechana causes kandu, pitika
Pratidina anuvasana basti pranidana
Asamyak samsarjana krama
Aupasargika nidana:
Due to Prasanga,
Gatrasamsparshana,
Nishwasat,
saha bhojanat
saha shayyasana
vastra malanulepana
Raktaja Krimi
4 Types of Nidana :
2 Types of Nidana :
Vyadhi hetu - lavana , amla, madhura rasa, navanna, dadhi, matsya, guda, pistanna,
phanita, tila, kshara, lakucha, viruddahara, asatmya ahara
2 Types of Nidana :
Utpadaka hetu – Viruddha ahara
Divaswapna
Panchakarma apacharaja nidana
Krimi
Chikitsa sambandhi nidanas
• Ushna, Tikshna guna of Amla rasa causes rakta prakopa that leads to mamsa shaithilya .
• Ushna tikshna guna of lavana rasa provokes pitta and causes rakta dushti.
• Guru snigdha , abhishandi guna of madhura rasa causes kapha prakopa leads to
agnimandya and causes tridosha prakopa.
• Matsya with ksheera is samyoga and virya viruddha both have madhura rasa, madhura
vipaka, maha abhishyandi. However ksheera is shita virya while matsya is ushna virya
when taken together it causes rakta dusti and may produce kleda and amavisha.
• Divaswpna – it is snigdha and vitiates kapha and pitta causes kandu , kotha, pidaka.
• Maha abhishyandi guna of dadhi causes kaphakara , kustakara.
Samprapti:
cha chi 7
Nidana
Aharaja/Viharaja/Acharaja Beejadoshaja
Agimandhya Amotpatti
Tridosha prakopa
Dhatu shaitilya
lakshana pradurbhava
kushta roga
Samprapti ghataka
Dosha - Tridosha
Dushya - Twak, Rakta, Mamsa, Lasika
Srotodushti - Sanga and Vimargagamana
Agni – Jatharagni and Dhatvagni mandya
Udbhavastana – Amashaya, Pakwashaya
Sanchara stana– Tiryag sira
Adhistana – Twacha
Vyadhi marga – Bahya
Svabhava – Chirakari
Sadhyaasadyata – maha kusta- asadhya
ksudra kusta-Krichrasadhya
PURVAROOPA
स्पर्शज्नान अभाव
अतिस्वेद
अस्वेद
वैवर्ण्य
कोट
लोमहर्ष
कण्डु
तोद
श्रम
क्लम
व्रण
Classification of Kushta
Maha kusta
Tvakgata kushta
• Angavaivarnya
• Roukshya
• Twak swapa
• Sweda atipravartana
• Romaharsha
Raktagata kushta
• Kandu
• Pooya
• durgandha
Mamsagata kushta
• Sthula mandala
• Mukha shosha
• Karkasha
• Pidakodgama
• Toda
• Sphota
• Sthiratva
Medhagata kushta
• Kounyam gatikshaya
(confined body motions)
• Anga sambheda
(Disintegration of body parts)
• Kshata sarpana
(progressive ulcers)
• Delayed healing
Sukragata kushta
Shukra and shonita dushti- Give birth to a deformed baby
Vatika kushta
रौक्ष्य शॊष स्तोदः शल
ू संकोचनं तथा।
पारुष्यं खरभावो हर्ष: शयावरुणत्वं च।
cha chi34/7
Pittaja kushta
• कुष्टषु वात लिंगम ्; दाहो राग; परिस्रव:
Kaphaja kushta
Saadhyasadhyata:
Ekadoshaja - sukha sadya
Vata Kaphaja -
Twak, Rakta and Mamsagata
Durbala - Asadhya
Mandagni
Tridoshaja
sarvalingaja
Asthi majjashrit
Management :
All Kushtas are tridoshaja, the treatment should be planned cha chi 7
depending on the predominance of doshas as understood by their
features.
When the patient suffering from kushta has bahu dosa avasta, should be given samshodhana
keeping in view the bala of the patient.
Samprapti vighatana :
Nidana Nidana parivarjana
Aharaja/Viharaja/Acharaja Beejadoshaja
Tridosha prakopa
Dhatu shaitilya
lakshana pradurbhava
Shodhana dravyas
Vamana
Kutajaphala, Madanaphala, Madhuka, Patola, Nimba
(C Ch 7/43)
Virechana
Trivrut, Danti, Triphala ( C Ch 7/44)
Danthi ghruta
Manibadra guda (AH ch 19/31)
Niruha basti
Daruharidra, bruhati, patola, madanaphala (C Chi 7/46)
Nasya
Saindava, Dantimoola, Maricha, Tulasi beeja, Pippali, Karanja phala, Vidanga
Shadbindu taila
In tridosha predominance
Maha khadira ghrita
Shamana
Antahaparimarjana :
• Ghritas
• Churna
• Kwathas
• Vati
• Avalehas
Ghrita
Guggulu tiktaka ghrita
Brahmi kalyanaka ghrita
Mahatiktaka ghrita
Panchatiktaka ghrita
Tiktaka ghrita
Aragvada ghrita
Churna
Nimbadi choorna – with guduchi kwatha
(B R 56/31)
Nimba haridradi choorna - ( S Y, churna)
Pancha nimba choorna with asana twak kashaya
Vidangadi choorna – with madhu (Y R kusta /70)
Khadira churna
Kwathas
• Manjistadi kwatha
• Patola Katurohinyadya kashaya
• Aragwadadi Kashaya
• Nimbadi kashaya (CD )
• Panchathikta kashaya (BR)
• Mahathiktha kashaya (B R)
• Guggulu thikta kashaya
• Guduchyadi kwatha
Gulika
Panchatiktaka ghrita guggulu
Amruta guggulu
Pancha nimbadi gulika
Kaishora guggulu
Asava aristas:
Guggulu tiktakarishta
Kadirarista (BR 56/365)
Lodrasava (AH)
Ushirasava (SY)
Madhukasava (SY)
Babbularista
Nimbadyarishta
Rasa yogas
Arogyavardhini rasa
Thalakeshwara rasa (BR, kusta)
Rasaparpati (BR)
Rasamanikya –(B R 54/117)
Shudda gandhaka
Tamra bhasma
Tarilokya chintamani rasa
Bahirparimarjana :
Lepa
Udvarthana
Snana
Abhyanga- Taila
Lepa
Dashanga Lepa- with Ghruta
Karanjadi lepa -with Gomootra
Eladi lepa
Rasnadi lepa – with bringaraja swarasa
Marichadi lepa
Sindooradi lepa – with narikela taila
Malahara
Sarjarasa
Gandhaka malahara
Chanda maruta sindura
Gandhaka karpura
Taila
Karanja taila(B R )
Kustantaka taila (S Y)
Vajraka taila
Maha vajraka taila
Eladi taila
Nimbadi taila
Durvadi taila
LAKSHANIKA CHIKITSA
Kandu
Drugs useful are ( Kapha Vata shamaka)
Brihat haridra khanda
Laghusuta shekara rasa
Yashtimadhu churna 6 gms bd
chakramarda taila externally
Tailas useful are
Eladi churna( Both externally and internally)
Arka Taila,
Sindooradya taila
Karanja taila ,
Marichadya taila
chakramarda taila
Daha
Chandanadi taila
Shatadhouta ghrita
Yashtimadhu taila
Panchatikta Ghrita Both internally and externlly
Mahatiktaka Ghrita
Srava
Pariseka with pancha nimbadi kashaya ,triphala kashaya
Dashanga lepa for E/A
Vipadikara lepa
Internally
Panchatikta ghrita guggulu
Vrana
• Triphala kashaya wash followed by application of
• Vrana ropana taila (S Y, taila )
• Jathyadi taila (S S, madhyama 97/168)
• Hareetakyadi taila
• Shaileyadi lepa
Internally
Panchatikta ghrta guggulu (B R)
Aragwadadi kashaya
DHATUGATA KHUSTA CHIKITSA
Rasa /tvak Samshodhana, lepana
SHWITRA
A H NI 14/37
The term shwitra is named because of its particular colour that is shwetha varnata.
Shwitra is derived from “shwetha varno shwitra” means white in colour .
Management
Ekamoolika prayoga:
Khadira
Bakuchi
Tuvaraka
Bhallataka
Mulaka
Daruharidra
Karanja
Taila :
Bakuchi taila
Simaraji taila
Triphaladi taila
Tuvarakadi taila
Shwetakaraviradi taila
Lepa:
Avalgujadi lepa
Shwitranashaka lepa
Putikadi lepa (B.R.)
Churna:
Panchanimba churna
Hapushadi churna
Kashaya:
Manjistadi mahakashaya
Tiktaka grita
Mahanili grita
Dhatri khadira kwatha( B.R.)
Vati
Shwitragna vati
Shashilekha vati
Svayambuva guggulu (Bha. Pra)
Udayadithya rasa
Shwethari rasa( B.R)
Eka vimshatiko guggulu (chakradatta)
Pathya
Purana shali
shashtika shali
Godhuma
Yava
Mudga
Masoora
Mudga
Masoora
Jangala mamsa
Lashuna
Gomootra
Madu
Tikta Rasa
Khadira jala for snanapanaashanapralepa udvartana,
Pradeha,
Abhyanga,
Utsadana,
Parisheka,
Avagaha,
Neecha romanakha,
Vishranti,
Aushadha tatparata
Apathya
Navanna
Masha,
Tila,
Nishpava
Matsya,
anoopa mamsa
Amla phala
Dugdha,
Dadhi
Amla Lavana rasa
Guru drava vistambhi ahara, Vidahi annapana
Papakarma, Divaswapna, Vyayama, Vegavarodha, Sooryarashmi, Maithuna
DISCUSSION
What is the relevance of nasya karma in kusta roga?
Nasya karma is done when vyadhi ( any type of kushta) is predominant in jatru
urdvagata pradesha. Ex- pigmental disorders like nyachha, vyanga
What is the rationality behind implementing vamana- once in 15 days, virechana- once in
a month, nasya- every third day, raktmokshana- once in 6 months?
Conclusion
All the Shodhana procedure play an important role in the management of Kushta, as they
are Bahudosha, dhatu gata, kledapradhana, santarpanottha vikara.
Shodhana is mainly for the Dosha Pratyanika Chikitsa in Kushtha. Understanding the
dosha dushya involvement palys an important role in planning the treatment for kusta.