BATA, BATA... PA’NO KA GINAWA?

Ni: Lualhati Bautista

Buod ng Nobela
Nagsimula ang kuwento sa pagtatapos ni Maya ng Kinder, alas siyete ang usapang
pag-uumpisa ng programa pero pasado alas otso na ay hindi pa nag-uumpisa ang
seremonya sa araw na iyon. Sa araw na iyon nakita ni Lea si Ding na umatend ng
Graduation ni Maya at nasabi nalang niya na ngayon niya lang nakita ulit si Ding. Sa
hindi malaman na dahilan kung bakit nandun si Ding at naisip nalang niya na simpleng
tao lang si Ding at simpleng karaniwang ama sa kanyang anak.Nang matapos na ang
seremonya agad umuwi sina Lea at anak na si Maya upang ipagdiwang ang pagtatapos
ni Maya ng Kinder at nagpahanda ng kaunting handaan si Lea na dinaluhan ng mga
kaklase ni Maya na naging dahilan ng pagkakulang nang kanilang inihanda, at laki
nalang ng pagtataka ni Lea kung bakit marami ang pumunta sa kanlang bahay pati na
rin si Pilar upang kausapin si Lea na pasalihin ulit si Maya sa isang patimpalak pero
hindi na pumayag si Lea at payabang na sinabi iyon. Sa maraming buwan at taong
lumipas ay nalaman ni Lea na dumating na pala si Raffy, ang kanyang dating asawa.
Nakipagkita si Lea sa kanya, sa pag-asa na baka manumbalik pa ang kanilang dating
relasyon. Pero sa kabiguan ni Lea, makikipagkita lang si Raffy sa kanyang anak na si
Ojie at nalaman rin niya na may bagong asawa na ito. Ang kanyang asawa ay si Elinor
na buntis sa anak nila ni Raffy, sa mga pinag-usapan din nila’y iminungkahi ni Raffy na
dalhin na lang ang anak sa State kasama niya ngunit hindi agad sumagot si Lea sa
gustong mangyari ni Raffy at kakusapin muna ang anak para hindi ito magulat na
isasama ni Raffy ito sa Amerika upang doon na mag-aral at nang magkita ang mag-
ama. Ipinagtapat ni Raffy iyon sa anak ng nagbabakasyon si 0jie sa kanya. Nagpasiya
rin si Lea na pabayaan na lang ang anak na magdesisyon para sa kanyang sarili kahit
na mabigat sa loob niya, dahil si 0jie ang may hawak sa buhay niya. Nagkaroon ng PTA
miting noon, dumalo si Lea. Nagkaroon ng malaking pagtatalo doon ng inisulto si Lea
ng isang lalaki. Napunta sa miting ng isang pag-aalitan ng guro nila 0jie at Maya tungkol
sa apelyido ni Lea. Nalaman ito ni 0jie at halata na rin na naapektuhan siya nito. Hindi
na siya pumapasok sa paaralan. Isang araw, nakita ni Lea at sa matinding galit niya,
nasampal niya si 0jie. Unti-unting nahulog ang loob ni Lea sa kaibigan niyang si Johnny.
Nang makikita siya ng pagkakatoon na pumunta sa Bagiuo at mapag-isa kasama si
Johnny, ibinigay niya kaagad ang mga bata sa pag-aalaga ni Raffy. Pero hindi sumipot
si Johnny sa halip ay nagpapalit ito kay Sister Ann upang may makasama si Lea
papuntang Baguio. Lumipas ang isang linggo ay umuwi na si Lea ngunit hindi niya agad
nakuha ang kanyang mga anak dahil sa labis na pagod at gabi na. Isang umaga ay
nabalitaan na lamang niya na naaksidente ang dalawang bata sa kanilang bisikleta at
dinala sa ospital. Binintangan ng dalawang ama si Lea dahil sa nangyari. Sinasabi nila
na wala nang panahon si Lea para sa anak niya dahil palagi na lang siyang nasa
trabaho. Galit na galit si Lea, dahil dito iniwan niya ang dalawang ama para mag-alaga
sa kanilang mga anak. Umuwi na rin ang mga bata sa bahay. Lumipas ang Pasko at
Bagong Taon na hindi kapiling si Ding. Umuwi si Ding kay Lea na dala-dala ang
balitang kasal na pala siya sa iba niyang nabuntis. Sana lang bago siya umalis
madadala niya si Maya. Kagaya ni 0jie, ibinigay ni Lea kay Maya ang pagpasya. Sa
wakas, umiral pa rin ang pagmamahal ng dalawa sa kanilang nanay, sa halip ng
pakasabik sa tatay. Nagpasya ang dalawa na manatili kapiling si Lea. Bago umalis si
Raffy, humingi siya ng isang gabi para manumbalik sa dating tamis ng kanilang
pagmamahalan. Nagtatapos ang kuwento sa pag graduate ni 0jie. Nagbigay ng isang
inspirasyonal na talumpati si Lea, dala ang kanyang inosenteng tanong; “Bata, bata...
pano ka ginawa?”

Sangkap ng Nobela
1. Tauhan- Isang taong likha ng imahinasyon na gumagalaw o gumaganap sa kwento. Sila ay may
motibasyon o sapat na dahilan upang kumilos ayon sa dapat nilang gampanan.
Uri ng Tauhan
a. Tauhang lapad (Flat)- Ang tauhang lapad ay walang pagbabago. Stereotype o karaniwan ang
kanyang karakter.
b. Bilugang Tauhan (Round)- Ang tauhang bilog ay may kalaliman ang pag-iisip na
ipinahihiwatig ng kilos o pagsasalita niya.May iba’t iba siyang mga katangian na mahirap makilala.
Kailangang tuklasin di tulad ng lapad na tauhan na may katangiang litaw na litaw.

2. Tagpuan- tumutukoy ito sa pook, panahong at pinangyarihan ng mga tagpo sa akda,

naglalarawan ito ng ginagalawan o kapaligiran ng mga tauhan. Inilalarawan ito nang buong linaw, pati na
ang kaugalian ng mga nasa kapaligiran ay masising sa mabisang pamamaraan.
Mga Halimbawa: Sa Bahay ni Lea, Sa Opisina, Sa Paaralan, Sa Baguio, Sa Hotel, Sa Ospital, Sa
Cubao, Sa Sinehan

3. Banghay- tumutukoy ito sa pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari sa kuwento.

A. Panimula- dito nakasalalay ang kawilihan ng mga mambabasa. Dito rin kadalasang
pinapakilala ang iba sa mga tauhan ng kuwento. MINSAN, sa babae, dumarating din yong bigla e gusto
niya.

Suliranin- Problemang haharapin ng tauhan.

Nagkakaroon ng epekto kay Ojie ang pagkakaiba ng apelyedo nila ni Maya.

B. Gitna- katawan ng kwento. Dito nangyayari ang mas matinding eksena nang mga tauhan.
Kung saan nagkasagutan si Maya at Ojie na naging sanhi ng pagkabuhat ng kamay ni Lea kay Ojie sa
madaling salita nasampal niya ito sa harap ni Maya.

C. Saglit na kasiglahan- naglalahad ng panandaliang pagtatagpo ng mga tauhang masasangkot

sa suliranin.

Nang humingi si Raffy ng isang gabi para manumbalik sa dating tamis ng kanilang pagmamahalan.
 Tunggalian- ito ang nagbibigay-daan sa madudulang tagpo upang lalong maging kawili-wili
at kapana-panabik ang mga pangyayari kaya’t sinasabing ito ang sandigan ng akda.

Tauhan laban sa Tauhan – Sa pagka ospital nina Maya at ojie.

Ang Pagbintang ng dalawang ama kay Lea dahil sa nangyari. Sinasabi nila
na wala nang panahon si Lea para sa kanyang mga anak dahil palagi na lang siyang
nasa trabaho.

Ang pagkukuwento ni Maya sa mga kaibigan tungkol sa kanyang Tatay Ding

at Nanay Lea.  Sa PTA meeting dinaluhan ni Lea na kung saan na insulto siya ng
isang lalaki.  Ang hindi pagpasok ni Ojie sa paaralan.  Noong dumating si Ding sa
bahay na hindi pa nakakain ang mga bata.

Tauhan laban sa sarili – Ang pagsasabi ni Lea na tanga ako, dahil

napangasawa niya sina Raffy at Ding.
Tauhan laban sa kanyang paligid – Ang mababang pagtingin ng mga tao
kay Lea.

Tauhan laban sa pagsubok sa buhay – Ang pagkaroon ng dalawang asawa

ni Lea na nag bunga ng dalawang bata na iiba ang tatay.

D. Kasukdulan- dito nagwawakas ang tunggalian. Pinaka-masidhing

pananabalik ang madarama ng mga mambabasa sa bahaging ito sapagkat dito
pagpapasyahan ang kapalaran ng pangunahing tauhan o ng bayahi sa kuwento.

Ang pagbigay ng inspirasyonal na talumpati ni Lea, dala ang kanyang inosenteng

tanong “Bata,bata...pa’no ka ginawa?”
E. Wakas- bagama’t ang isang maikling kuwento ay maari nang magwakas
sa kasukduklan, may mga pagkakataong kailangan pa rin ang isang katuusan upang
ipahayag ang mga pangyayari pagkatapos ng kasukdulan. Maaari ritong ipaloob ang
paliwanag o pahayag sa tiyak na sinapit ng pangunahing tauhan sa halip na ipaubaya
na lamang sa mga mambabasa.

Kalutasan- wakas ng kwento

Ang pagtatapos ni 0jie sa Elementarya.

4. Tema o Paksang Diwa- pinakakaluluwa ng akda.

Ang pagmamahal ng isang ina sa kanyang anak at pagmamahal nang isang anak sa kanilang ina.

Talasalitaan
1. Gerona- lugar ng mga nagda-drugs
2. Libido- kati

MGA TRADISYONG GINAMIT

Tradisyong Feminismo
Ang layunin ng panitikan ay magpakilala ng mga kalakasan at kakayahang
pambabae at iangat ang pagtingin ng lipunan sa mga kababaihan.

Tradisyong Klasismo
Ang layunin ng panitikan ay naglalahad ng mga pangyayaring payak,ukol sa
pagkakaiba ng estado sa buhay ng dalawang nag-iibigan karaniwan ang daloy ng
pangyayari,matipid at piling –pili sa paggamit ng mga salita at laging nagtatapos nang
may kaayusan.

Tradisyong Kultura
Ang layunin ng panitikan ay ipakilala ang kultura ng may-akda sa mga hindi
nakakaalam. Ibinabahagi ng may-akda ang mga kaugalian, paniniwala at tradisyon
minana at ipasa sa mga sunod na salin lahi.Ipakita rin ditto na bawat lipi ay natatangi.

Tradisyong Romantisismo
Ang layunin ng teoryang ito ay ipalabas ang ibat ibang paraan ng tao o sumssagisag sa tao sa pag-
aalay ng kanyang pag-ibig sa kapwa,bansa at mundong kinalakhan.

Tradisyong Humanismo
Ang layunin ng panitikang ay ipakita na ang tao ang sentro ng mundo; ay
binibigyang-tuon ang kalakasan at mabubuting katangian ng tao gaya ng talino, talento
atbp.
Tradisyong Realismo
Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang mga karanasan at nasaksihan ng may-
akda sa kanyang lipunan.Samakatuwid, ang panitikan ay hango sa totoong buhay
ngunit hindi tuwirang totoosapagkat isaalang-alng ng may-akda ang kasiningan at
pagkaifektibo ng kanyang sinulat.

Tradisyong Moralistiko:
 Ang layunin ng panitikan ay ilahad ang iba’t ibang pamantayang sumusukat sa
moralidad ng isang tao ang pamantayan ng tama at mali. Inilalahad din nito ang mga
pilosopiya o proposisyong nagsasaad sa pagkatama o kamalian ng isang kilos o ugali
ayon sa pamantayang itinakda ng lipunan. Sa madaling sabi, ang moralidad ay
napagkakasunduan ayon na rin sa kaantasan nito.
Pagsusuri Tradisyong Feminismo
Ang pagpapahalaga ni chona sa anak. Patunay: “uuwi ako. May bata rin ako
do’n.” sa pagkakataon ito, hindi na mahalaga na kagabi lang ay nagpaanu siya sa
asawa nito.
(pahina 201, talata 26)
Pagpapaliwanag: Sa pagiging matapang ni chona sa nangyari sa kanyang asawa.
matatawag siyang isang mabuting ina sa kanyang mga anak na naiwan sa kanilang
bahay.

Tradisyong klasismo: Mapride

Patunay: Kilala niya si Raffy, “ma-pride” ito. At hindi ito patatalo sa kanya. Hindi nito
iiwan ang trabaho, hindi babalik sa kanya... kung para man lang pangatawan ang pride
nito’t paglalaki.
Pagpapaliwanag: Ang pagiging mapride ni raffy hindi agad sila nagkaunawaan ni Lea
sa kanilang naudlot na relasyon.
(pahina 39, talata 5) “Si Maya nalang ang ihatid mo” sabi sa kanya ni 0jie na may
kasama pang banta. “Pagsinaahan mo ko sa pila ko, magdadabog ako!”
Pagpapaliwanag: Dito na nagbibinata si Ojie kaya niyang kinakarga pa nang kanyang
Mama Lea na naging dahilan ng pag-iwas at pagtatakwil sa ina niyang si Lea. (Pahina
115, talata 15)

Tradisyong kultura: Bagong taon

Patunay: Narinig niyang sinabi ng isang lalaki sa asawa na maglagay ng barya sa
bulsa “para may pera ka pagsalubong mo sa bagong taon” Narinig niyang binibilinan ng
isang ina ang kanyang anak na “magtatalon pagtugtog ng alas-dose para lumaki”
Nakita niyang nagsasabit ang isang kapitbahay ng tatlong pirasong ubas sa bintana
“para pasukin tayo ng biyaya” (pahina 211, talata 28)
Pagpapaliwanag: Ang bagong taon na dumarating mayroong mga paniniwala at
kahulugan na pinapaniwalaan din ni Lea Bustamante.

Tradisyong Romantisismo: Pag-ibig ni Lea kay Raffy

Patunay: “Gusto niyang bumalik kay Raffy. Noon. at paminsan-minsan, kahit hanggang
ngayon. May parte pa rin sa puso niya na para dito lang. Minsannga’y naiisip niya, na
siguro’y pupuwede siyang maka- isandaang lalaki pero may parte pa rin sa puso niya
na hindi mananakaw ninuman, dahil para lang iyon kay Raffy.”
(pahina 47, talata 15)
Pagpapaliwanag: Sa muling pagkikita ni Lea at Raffy napagtanto rin niya mayroon pa
talagang puwang sa kanyang puso si Raffy kahit na ito’y may sarili ng Pamilya.

Tradisyong Modernismo: Ang pag-uusap nina Ding at Maya.

Patunay: “ke liit-liit mo pa, tsismosa ka na!” “tsismosa ba ‘yon, nagsasabi lang ako ng
totoo?” “Maski totoo, may mga bagay na di mo dapat sabihin!” “E pag tinanong ako,
ano’ng sasabihin ko?” “Di wala! H’wag ka na lang kumibo!” “Sabi ng nanay ko, ‘yan daw
totoo... di raw dapat ikahiya!” “E kung magnakaw ka, di mo ikakahiya?” “Sabi ng nanay
ko, kung ikakahiya mo...h’wag mong gagawin!” (pahina 18, talata 2)
Pagpapaliwanag: May mga bagay na hindi pwedeng pag-uusap ng mga bata na
pawang mga matatanda lamang ang may karapatan na pag-usapan iyon. Gaya ni Maya
na nasasabi ang mga bagay na hindi niya dapat sabihin sa maraming tao.

Tradisyong Simbolismo: Trophy (simbolo ng tagumpay)

Patunay: “May makukuha yan, pampalakas loob ni Lea. “yong pinakamalaki, iyong
pinakamalaking trophy ang nakalaan sa Miss Kinder. (pahina 10, talata 1)
Pagpapaliwanag: Naniniwala si Lea na may malaking kakayahan ang anak na si
Maya. Sa pagsali sa gantimpalak ng kanilang paaralan at nakuha ni Maya ang trophy.

Tradisyong Moralistiko: Ang paggawa ng mali na ang akala ay tama.

Patunay: “Lea ka, oo!”Hinalikan. Pero do’n naman siya nagkamali. Dahil pagkatapos
niyang halikan si Lea, ang tanong niya. “talaga bang gusto mo?” sa hotel sila
bumagsak. Babae si Lea... at lalaki si Johnny, mga kaibigan! (Pahina 194, talata 25)
Pagpapaliwanag: Sa kagustuhan ni Lea na may mangyari sa kanila ni Jhonny hindi na
niya naisip na mali pala ang kanilang ginawa.

Tradisyong Realismo: Pagkakaiba ng apelyedo ni Maya at Ojie

Patunay: “miss, ganito iyon,” umpisa ni Lea. “ iba ang tatay ng anak kong si Ojie at iba
ang tatay nang anak kong si Maya…period! Ngayon, ano ba’ng pinag-uusapan dito?
Deductible lang pag-iisa ang nanay at tatay?”
(pahina 118, talata12)

Pagpapaliwanag: Ang tunay na nagyayari sa sitwasyon nila Ojie at Maya ay isang

realidad na nagyayari dito sa atin ang pagkakaiba-iba ng mga magulang kung kaya’t
hindi nagkakapareho ang apelyedo ng mga anak.

Tradisyong Humanismo: Tagisan ng Talento

Patunay: “Ngayon naman po, ang mga bata natin ay magpapakita ng kanilang talino sa
pamamagitan ng awit, tula at sayaw!”

(Pahina 7, Talata 23)

Pagpapaliwanag: Sa naganap na patimpalak nagkaroon ng maraming kompitisyon ng
mga mag-aaral sa tagisan ng talento.
Bisa sa Isip: Huwag padalos-dalos na magtiwala sa mapanlinlang na salita ng mga
lalaki. Kilalanin muna ng lubusan ang bawat taong iyong nakakasalamuha. Kailangan
ay may pantay na pagatanaw ang puso at isip. Bisa sa Puso Kung tayo ay magbibigay
ng pag-ibig nararapat lamang na tayo’y maging tapat. Matuto tayong magpatawad at
tanggapin ang mga bagay-bagay na dumating sa ating buhay. Ang mabuting tao ay
may pusong marangal . marunong tayo dapat magpatawad at muling buksan ang puso
sa nag-aabang na bukas na siyang ngumingiti sa atin. Bisa sa Kaasalan Mabigo man
tayo ay hindi ibig sabihin ay talon a tayo. Laban lang ng laban hanggat tayo’y
nabubuhay sa mundong ibabaw maraming karanasan na darating sa buhay. Magsilbi
sanang aral sa mga kabataan ang nobelang “Bata, Bata paano ka ginawa” upang lalong
mahulog ang kanilang kaisipan at dandaminna lalo pang mahalin ang kanilang
magulang . kapag walang ina at ama walang anak sa mundong ibabaw.
Konklusyon: Ang nobelang ito ay patungkol sa pag-ibig, pagtataksil, poot, pagtatakwil
at pagpapatawad. Sa huli kahit nahiwalay sina Raffy at Ding kay Lea nagkaroon parin
ng puwang ang puso ni lea na magpatawad at tanggapin ang katotohanan. Naging
masaya siya at kuntento dahil sa dalawa niyang anak na sina Ojie at Maya na mas pinili
nilang sumama na lamang sa kanilang ina na si lea. Natanggap din ng dalawang bata
ang kanilang sitwasyon dahil sa pagamamahal at suporta ng kanilang butihing,
mapagmahal at mapag-arugang ina.