პერგამონიშ ომაფე
|
პერგამონიშ ომაფე | ||||
| ||||
|---|---|---|---|---|
 პერგამონიშ ომაფე ტერიტორიული ექსპანსიაშ პიკის, ჯვ. წ. 188 წანას | ||||
| ნანანოღა | პერგამონი (ასეიანი ბერგამა, იზმირი, თურქეთი) | |||
| ნინა | კოინე, ლიკიური, კარიული, ლიდიური | |||
| რელიგია | ბერძენული პოლითეიზმი, ელინისტური რელიგია | |||
| დუდალაშ ფორმა | მონარქია | |||
| დინასტია | ატალიდეფი | |||
| ბასილევსი | ||||
| - ჯვ.წ. 282-263 | ფილიტერე | |||
| - ჯვ.წ. 263-241 | ევმენე I | |||
| - ჯვ.წ. 241-197 | ატალ I | |||
| - ჯვ.წ. 197-159 | ევმენე II | |||
| - ჯვ.წ. 160-138 | ატალ II | |||
| - ჯვ.წ. 138-133 | ატალ III | |||
| - ჯვ.წ. 133-129 | არისტონიკე | |||
პერგამონიშ ომაფე, ატალიდეფიშ ომაფე — ელინისტური პერიოდიშ ჯვეში ბერძენული სახენწჷფო ჯვ. წ. 282-129 წანეფს. უკინებუდჷ მორჩილი აზიაშ ბჟადალი ნორთი. სახენწჷფოს მართუნდჷ ატალიდეფიშ დინასტია. ნანანოღა რდჷ პერგამონი.
ისტორია
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]ავტონომიური მართუალაშე ზოხორინელობაშახ (ჯვ.წ. 282–241)
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]პერგამონიშ ომაფეშ დო ატალიდეფიშ დინასტიაშ დუმარსხუაფალო მერჩქინელი რე ალექსანდრე მაკედონარიშ ართ-ართი დიადოქოსიშ ლისიმაქეშ მაჸალე ფილიტერე. ფილიტერე დუდშე ხემანჯღვერენდჷ ჯიხაზურგა პერგამონს, სოდეთ თხილანდჷ ლისიმაქეშ ხაზინას. დოხოლაფირო ჯვ. წ. 281 წანას ფილიტერექ ეარყჷ ლისიმაქეშ მეხჷ. მალას კურუპედიუმიშ ლჷმას, სელევკიდეფქ სელევკე I ნიკატორიშ ხემანჯღვერობათ, დამარცხეს დო დოჸვილეს ლისიმაქე. შედეგო აკოცუ ლისიმაქეშ იმპერიაქ დო მორჩილი აზიაშ კონტროლი სელევკიდეფქ გეჭოფეს. ლისიმაქეშ ღურაშ უკულ ფილიტერექ სელევკიდეფს დეხოლჷ, გაფართინუ მუში ტერიტორია დო სელევკიდეფიშ იმპერიაშე ავტონომიური მართუალას მიოჭირინუ.
ჯვ. წ. 263 წანას დოღურჷ ფილიტერექ. ფილიტერეშ მონძე რდჷ ჯიმასქუა დო სქუალაფირი ევმენე I, ნამუქჷთ ჯვ. წ. 261 წანას ეარყჷ სელევკიდეფიშ მეხჷ დო ლიდიაშ ნანანოღა სარდისიშ გოხოლუას დამარცხჷ სელევკიდეფიშ მაფა ანტიოქე I სოტერი. ევმენექ გაჭყჷ ზოხორინელი პერგამონიშ ომაფე, გადიდჷ თიში ტერიტორიეფი, განძალიერჷ არმია. მუში ჯარი ქინარინუ ოორუეშე, იდაშ გვალაშ გოხოლუას, თაშნეშე თიატირას, წყარმალუ ლიკოსიშ ოდუდეშ ხოლოს. თაშნეშე, ევმენექ გაფართინუ კონტროლი წყარმალუ კაიკოსიშახ. ევმენექ მოჭკირჷ მუში მონეტა ხოლო ფილიტერეშ გჷმოხანტუათ.
ატალ I სოტერიშ მართუალა (ჯვ.წ. 241–197)
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]ევმენეშ მონძე რდჷ სქუალაფირი ატალ I, ნამუქჷთ მართუალაშ დაჭყაფური წანეფს კონწარო დამარცხჷ გალატეფი. ჸათე გომორძგუა შანულამი რდჷ, მუშენდა თექ განძალიერჷ ომაფეშ ლეგიტიმურობა დო პრესტიჟი. ატალი მუში დუს უძახუდჷ სოტერს (ნამუთ გინმასქილიდაფარს შანენს) დო ბასილევსის. უკულიანი პერიოდის, სელევკიდეფიშ იმპერიას ქიდიჭყჷ "ჯიმალეფიშ ლჷმაქ". ართიანს ოლიმუდეს სელევკე II კალინიკუსი დო ანტიოქე ჰიერაქსი. ანტიოქექ გემშართჷ პოლიტიკური დო ოურდუმე ალიანსიშა გალატეფიწკჷმა დო კაპადოკიარეფიწკჷმა. ჯვ. წ. 230 წანას თიქ გალატეფიწკჷმა ართო გემშეჭკირჷ პერგამონიშა. ატალიქ დამარცხჷ მორსხუეეფი. ჯვ. წ. 226 წანას დოჸვილეს ანტიოქე ჰიერაქსი. ანტიოქეშ ღურაშ უკულ ატალიქ ქიდეკინჷ სელევკიდეფიშ ტერიტორიეფი ტავრიშ გვალეფიშ ოორუეშე. სელევკიდეფიშ მაფა სელევკე III ოცადუდჷ ტერიტორიეფიშ დორთინაფას, მარა თის მუში ოურდუმე კამპანიეფით მუთუნნერი წჷმოძინეფიშა ვემუჭირინუაფჷ. დოხოლაფირო ჸათე პერიოდიშო პერგამონიშ ომაფეს უკინებუდჷ 143,000 კმ²-შ ტერიტორია. მარა პერგამონიშ ექსპანსიური პოლიტიკა ბრელ ხანს ვაგაგინძორებე. სელევკიდეფიშ მანჯღვერთარქ ახაიოსიქ ჟირი წანაშ გოძვენას დირთინუ დახე არძო ტერიტორია. ატალის თიშა ვაწარინჷ დო უკახალე დიკინჷ. გომორძგუეფიშ უკულ, ახაიოსიქ დუდი სელევკიდეფიშ მაფათ გეგმაცხადჷ. ჯვ.წ. 220/219 წანაშო ატალიქ ახაიოსიწკჷმა თინჩალას მიოჭირინუ.
ჯვ. წ. 218 წანას ახაიოსიქ წიმიჭყჷ ოურდუმე ექსპედიცია ტავრიშ გვალეფიშ ობჟათეშე. ჸათეთ ატალიქ ქისარგებლუ დო მიდაღალირი ტერიტორიეფი დირთინუ. ჯვ.წ 213 წანას სელევკიდეფიშ ლეგიტიმური მაფაქ ანტიოქე III-ქ დამარცხჷ ახაიოსი დო დოჸვილჷ.
მაართა მაკედონიური ლჷმაშ ბორჯის (ჯვ.წ. 214-205) ატალიქ დეხოლჷ დო ქალუდირთჷ რომიშ რესპუბლიკას.
აპამეაშ ზეშ უკულიანი პერიოდი (ჯვ.წ. 197–138)
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]ჯვ. წ. 198 წანაშო ანტიოქე III-ქ ქიდეკინჷ პერგამონიშ ომაფეშ კაბეტი ნორთი. თიში კონტროლიშ თუდო რდჷ შანულამი ნოღეფი ფოკეია დო თიატირა. პერგამონიშ ომაფე კატასტროფაწკჷმა ხოლოსი რდჷ. ჸათე ბორჯიშო, ჯვ. წ. 197 წანას ხვისტაშა ეშართჷ ევმენე II-ქ, ნამუქჷთ გემშართჷ პოლიტიკური ალიანსიშა აქეიარეფიშ რსხუწკჷმა. ევმენექ ვესხუნუ სელევკიდეფიწკჷმა ურთიართალაშ გაახალება დო რომი-სელევკიდეფიშ ლჷმეფიშ (ჯვ.წ. 192-188) ბორჯის რომს ქალუდირთჷ. კონფლიქტიქ რომიშ გომორძგუათ გეთუ. ჯვ. წ. 188 წანას რომქ დო სელევკიდეფიშ იმპერიაქ ქუდოდვეს ოთინჩალე ხეკულუა - აპამეაშ ზე. რომქ ქიდეკინჷ ანტიოქე III-შ ტერიტორიეფი ანატოლიას. რომალეფქ მისია, ლიდია, ფრიგია დო პამფილია გეგნოჩეს პერგამონიშ ომაფეს, დო კარია, ლიკია, პისიდია - როდისის. უკულ, როდოსიშა გინოჩამილი ტერიტორიეფი რომალეფქ პერგამონს დუთმეს. ჸათე ტერიტორიეფით, ძალამს გედიდჷ პერგამონიშ ომაფექ დო გენძალიერჷ თიში გოლინაქ. ევმენეშ მართუალაშ ბორჯის, პერგამონი მონაწილენდჷ გალატური ლჷმას (ჯვ. წ. 189), თაშნეშე ოლიმუდჷ ბითინიაშ მაფა პრუსიასის (ჯვ.წ. 188-184 წანეფს), პონტოშ მაფა ფარნაკეს (ჯვ.წ. 183-179 წანეფს) დო ალურდჷ რომს მასუმა მაკედონიური ლჷმაშ გოძვენას. ევმენექ ჩერუ სელევკიდეფიშ დინახალენი პოლიტიკას დო ქალუდირთჷ ანტიოქე IV ეპიფანეს, ნამუთ ხვისტაშო ჰელიოდორეს ოლიმუდჷ.
ევმენეშ უკულ, ჯვ.წ. 159 წანას ხვისტაშა ეშართჷ თიში ჯიმაქ ატალ II-ქ. მაფობაშახ ატალი რდჷ შანულამი მანჯღვერთარი. ჯვ. წ. 190 წანას თინა მონაწილენდჷ მაგნეზიაშ ლჷმას. ჯვ.წ. 156-154 წანეფს ატალი, რომიშ ალარინათ ოლიმუდჷ ბითინიას. ატალიქ გაფართინუ პერგამონიშ ტერიტორია დო დარსხუ ნოღეფი ფილადელფია დო ატალია. ჯვ. წ. 152 წანაშე, ატალი (რომალეფიწკჷმა ართო) ალურდჷ დო ოხვარუდჷ ალექსანდრე I ბალასის, ნამუქჷთ ჯვ.წ. 150 წანას სელევკიდეფიშ ომაფე ხვისტა მიდუღჷ დემეტრიოს I სოტერს. ატალი ალურდჷ რომს მაანთხა მაკედონიური ლჷმაშ გოძვენას.
ეკონია წანეფი (ჯვ.წ. 138-129)
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]პერგამონიშ ეკონია მაფა რდჷ ატალ III, ნამუშ მართუალაშ გეშა ბრელი ისტორიული წყუს ჩქინდა ვამუჭირინუაფჷ. რჩქინელი რე ნამდა თის სქუა ვაჸუნდჷ. ანდერზით ატალ III-ქ პერგამონიშ ომაფე გეგნოჩჷ რომიშ რესპუბლიკას. მარა ჸათე ბორჯიშო გემკორჩქინდჷ მიდგარენჷ არისტონიკექ, ნამუთ ანტკიცენდჷ ნამდა რდჷ ევმენე II-შ უკანონო სქუა. არისტონიკექ ქიგიდჷ ევმენე III-შ დინასტიური ჯოხო დო ქიდეკინჷ პერგამონიშ სუმი ნოღა. ჯვ. წ. 133-131 წანეფს რომალეფქ მანწყის ოურდუმე კამპანია არისტონიკეშ მეხჷ, მარა უშედეგეთ. ჯვ. წ. 129 წანას რომალეფქ დამარცხეს არისტონიკე, რსულას ქიდეკინეს პერგამონიშ ომაფე, ნამუქჷთ უკულ რომიშ ართ-ართი პროვინცია აზიათ გინირთჷ.