Jèrriais
| Jèrriais | ||
|---|---|---|
| Gepraat in: |  Jersey
| |
| Gebied: | Kanaaleilande | |
| Totale sprekers: | 2 874 | |
| Taalfamilie: | Indo-Europees Romaans Wes-Romaans Galloiberies Galloromaans Gallorhaeties Oïl Normandies Jèrriais | |
| Skrifstelsel: | Latynse alfabet | |
| Amptelike status | ||
| Amptelike taal in: | Jersey
| |
| Gereguleer deur: | geen | |
| Taalkodes | ||
| ISO 639-1: | -
| |
| ISO 639-2: | -
| |
| ISO 639-3: | -
| |
| Nota: Hierdie bladsy kan IFA fonetiese simbole in Unicode bevat. | ||
Jèrriais (Frans: jersiais of soms ook français normand de Jersey) is die Normandiese dialek, wat op die Kanaaleiland Jersey nog steeds as omgangstaal gepraat word.
Die eilandtaal word deur die regering van Jersey amptelik erken, alhoewel dit tans nie as amptelike taal dien nie. Daarnaas erken ook die Britannies-Ierse Raad Jèrriais as een van die streektale van Britse eilande, naas die taal van die Kanaaleiland Guernsey, Iers-Gaelies, Wallies, Skots-Gaelies, Skots, Ulster-Skots, Manx en Kornies.
Die Jèrriais-klasse op Jersey se skole kan op vrywillige basis bygewoon word.
Elemente van Jersey se inheemse Normandiese taal is in die eiland se plek- en straatname te vinde. Die museums, lughawe, seehawens en sommige parogieë gebruik twee- of drietalige borde en kennisgewings.
Volgens die sensus van die jaar 2001 praat 2 874 inwoners of twee persent van die totale bevolking Jèrriais as huistaal of maak soms van die taal gebruik. Tot by 15 persent van die bevolking kan gesprekke in Jèrriais min of meer volg. Vir die eerste keer is in 2001 'n toenemende gebruik van die taal by kinders en jongmense vasgestel.
Taalgeskiedenis
[wysig | wysig bron]
Alhoewel Jèrriais vandag 'n minderheidstaal is, bly dit tot in die 19de eeu die omgangstaal van die grootste deel van die bevolking, en selfs in die tyd voor die Tweede Wêreldoorlog verstaan sowat die helfte van Jersey se inwoners die inheemse taal.
Met die uitsondering van 'n aantal gunstelingtekste beskik die taalgemeenskap van Jersey nog nie oor 'n Bybelvertaling nie, aangesien Frans steeds as die kerktaal gebruik is. Op die platteland is preke soms in Jèrriais gehou of verduidelik.
Geleerde kringe word in die 19de eeu bewus van die verval van Jèrriais. Louis Lucien Bonaparte is onder die buitelandse taalkundiges, wat Jersey besoek en in die taal en sy literêre lewe belang stel. Ook Victor Hugo vind die taal tydens sy ballingskap op Jersey belangwekkend en tel sommige skrywers onder sy bekendes en ondersteuners.
Die gesag en invloed van Sir Robert Pipon Marett versterk die beweging wat hom vir 'n standaardisering van die spelling op die grondslag van die Franse ortografie beywer – 'n neiging wat ook deur die Normandiese literêre herlewing op die nabygeleë skiereiland Cotentin gesteun word. Normandiese skrywers op die vasteland neem die digters van Jersey en Guernsey as 'n voorbeeld en begin hulle eie literêre werke uitgee.
Die afwykende, alhoewel onderling verstaanbare, spellings van Guernsey, Jersey en die Normandiese vasteland skep egter 'n probleem. Voorstelle om die spelling van Jèrriais by dié van die Engelse taal aan te pas is reeds gemaak. Dit sou egter nadelige gevolge vir die literêre tradisie hê wat al meer as twee eeue bestaan. Jèrriais het egter die Engelse th as digraaf vir sy eie dentale frikatief oorgeneem.
Met die toenemende verengelsing in die 20ste eeu is stappe gedoen om die inheemse taal te bewaar. Verenigings het maatreëls getref; manuskripte met glossariums uit die 19de eeu uit die werk van Philippe Langlois, A. A. Le Gros en Thomas Gaudin is hersien en uitgebrei, en in 1924 deur die Société Jersiaise onder die titel "Glossaire du Patois Jersiais" uitgegee.
'n Kwartaallikse tydskrif verskyn min of meer gereeld vanaf die jaar 1952, 'n omvangryke Jèrriais-Franse woordeboek is deur Frank Le Maistre saamgestel en verskyn in 1966; 'n Engels-Jèrriaise woordelys word in 1972 saamgestel; 'n grammatika word in 1985 gepubliseer. Daarnaas is oudiokassette, brosjures en ander materiaal vrygestel.
Dat George d'la Forge die taal in die Noord-Amerikaanse diaspora bly handhaaf, is nie verbasend nie.
'n Groot aantal inwoners van Jersey raak by die ekonomiese ontwikkeling en ontginning betrokke, wat ook deur die Amerikaanse deelstaat New Jersey se naam aangedui word. Die meeste bedrywighede ontwikkel op die gebied van die vissery; vissers van Jersey doen gereeld die hawens van die Gaspé-skiereiland in die Kanadese provinsie Québec aan, en baie maatskappye van Gaspé se visbedryf is aan die begin van die 20ste eeu nog deur ondernemings beheer, wat hulle hoofkwartiere op Jersey het en ook mannekrag van Jersey in diens neem. Die saketaal van die visbedryf is in daardie tyd Jèrriais, en volgens sommige berigte word Jèrriais nog in die sestigerjare op die Gaspé-skiereiland gebesig.
Die gebruik van Jèrriais raak ook tydens die Duitse besetting van die Kanaaleilande in die Tweede Wêreldoorlog gewild. Die inheemse bevolking praat Jèrriais met mekaar sodat nóg die Duitse besetters nóg hulle Franse tolke die gesprekke kan verstaan. Desondanks versterk die sosiale en ekonomiese omwenteling in verband met die oorlog die Engelse invloed ná die bevryding dramaties.
Daar word aangeneem dat die laaste eentalige sprekers van Jèrriais in die vyftigerjare oorlede is.
Bekende sprekers van Jérriais sluit die skryweres Lillie Langtry en die Pre-Raphaelitiese skilder John Everett Millais in.
