J.H. Kruger

	Ds. Jan Hendrik Kruger
	Ds. J.H. Kruger
Naam	Jan Hendrik Kruger
Geboorte	10 September 1878; Venterstad Kaapkolonie
Sterfte	3 September 1963 (op 84); Postmasburg (waarskynlik)
Kerkverband	Gereformeerd
Gemeente(s)	Molteno 1907–1911; Postmasburg 1911–1952
Jare aktief	1907–1952
Kweekskool	Potchefstroom

Ds. Jan Hendrik Kruger (Venterstad, Kaapkolonie, 10 September 1878 – waarskynlik Postmasburg, 3 September 1963) was ’n predikant in die Gereformeerde Kerk en as J.H. Kruger skrywer van drie Afrikaanse romans. Sy waardevolste bydrae wat skryfwerk betref, lê egter op die gebied van die kategetiese onderwys.

Herkoms en opleiding

Jan Hendrik Kruger se ouers was Johannes Christiaan Kruger en Johanna Maria Snyman. Hy het 'n broer gehad wat ook predikant geword het, Gert Hendrik Jacobus, wat getroud was met Christina Kruger en wie se seun Gerrit ook tot die bediening toegetree het. Ds. Kruger het sy eerste onderwys op sy ouerplaas, Beschuitfontein, en op Venterstad ontvang en matriek in 1899 geslaag. Sy ouers het vanaf 1895 op Heidelberg in die ZAR gewoon en met die uitbreek van die Tweede Vryheidsoorlog het hy by die Boeremagte aangesluit. (Volgens ’n ander bron was hy op Burgersdorp met die uitbreek van die oorlog en het vriende hom deur die Grootrivier help kom om hierdie doel te bereik.) Hy het deelgeneem aan die veldslae van Colenso en Ladysmith en op 24 Januarie 1900 by die Slag van Spioenkop in Natal gewond. Nadat hy herstel het, het hy by die magte van genl. Christiaan de Wet aangesluit, maar in die verwarring tydens die Slag van Sandrivier (of by Zandfontein) is hy gevang en moes twee jaar as banneling op Ceylon deurbring.

Ná sy terugkeer uit die vreemde is hy aan die Teologiese Skool van die Gereformeerde Kerk op Burgersdorp (1903–'04) en ná die verhuising daarvan na Potchefstroom aldaar van 1905–'06 as predikant opgelei. (Volgens ’n ander bron het hy voor die oorlog op Burgersdorp begin studeer, maar weens ’n geldtekort sy studie onderbreek en eers op Bethal in die ZAR gaan skoolhou om studiegeld te verdien. Ná twee jaar het hy na Burgersdorp teruggekeer om sy studie voort te sit.) Indertyd het sy eerste letterkundige proewe verskyn in Ons Klyntji, die eerste en enigste Afrikaanse tydskrif destyds (1896–1906). In sy studiejare het hy sterk leierseienskappe geopenbaar en was redakteur van die studenteblad Fac et spera.

In die bediening

Hy was predikant van die kombinasie Sterkstroom-Molteno tot 1911, toe hy beroep is na Postmasburg. Van 1907 tot 1911 was hy die enigste inwonende leraar in die Gereformeerde kerk Sterkstroom se 115-jarige bestaan. Hy is in 1908 met Cecelia Maria Coetzee getroud en dit was juis na aanleiding van haar skielike dood in 1910 dat ds. Kruger bereid was om van Mei tot Augustus 1911 sowat drie maande lank in Kenia deur te bring om lidmate van die Gereformeerde kerk Eldoret te bedien. Al het hy net drie maande daar gewerk, het hy baanbrekerswerk gedoen en sy siening en ontleding van Afrika-toestande destyds het dekades later nog betrekking gehad, aldus P.H.R. Snyman in die Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel V. "Hy het onder meer die verskil tussen redding en ondergang gesien in die teenstelling tussen die Christendom en die heidendom; sonder eersgenoemde kom daar niks tereg nie. Volgens Kruger is die Swartes skreiend deur onchristelike magte (die Islam) uitgebuit, terwyl die Europeër niks aan die saak gedoen het nie solank hy goedkoop Swart arbeid kon gebruik."

Op Postmasburg sou hy arbei tot hy sy emeritaat in 1952 aanvaar het. Vir die Gereformeerde Kerk in Kaapland noord van die Oranjerivier het toe ’n nuwe tydperk aangebreek, want terwyl die Kerk in 1911 tot net Postmasburg beperk was, het ds. Kruger probeer om dit oor die hele gebied uit te brei. Danksy sy pogings het vyf nuwe gemeentes tussen 1914 en 1949 tot stand gekom, meer as die helfte van dié in die huidige (2016) Klassis Griekwaland-Wes, waarvan Daniëlskuil die laaste was en Delportshoop (ontbind in 2015) die eerste. Die ander drie is Kuruman, Olifantshoek en Kimberley. Hy het ook gereeld die lidmate in die afgeleë Kalahari besoek en in 1921 en 1925 die trekboere by Ghanzi in Betsjoeanaland en in 1937 dié in Suidwes-Afrika gaan bearbei. Dié baanbrekerswerk moes hy meestal met ’n kar en perde oor groot afstande en ’n moeilike terrein verrig. Dit getuig van sy ywer om die evangelie uit te dra. In die Tweede Wêreldoorlog het hy as veldprediker onder die Suid-Afrikaanse magte diens gedoen, moontlik saam met ds. Derk Rumpff die enigste leraar van die Gereformeerde Kerk wat in dié hoedanigheid opgetree het.

Op Postmasburg het ds. Kruger die leiding op sosiaal-kulturele gebied geneem in die totstandkoming van 'n kerkkoor, Geloftefeeskomitee en privaat hospitaal, terwyl hy ook lank in die skoolkomitee en hospitaalraad gedien het. As predikant het hy in talle sinodale deputasies gedien, onder meer dié vir liturgie, kerkorde, psalmberyming, katkisasie en maatskaplike vraagstukke. Tussen 1941 en 1946 was hy kurator van die Teologiese Skool op Potchefstroom.

P.H.R Snyman skryf: “(Ds. Kruger) was 'n gewaardeerde, beminde herder, 'n boeiende leraar en as persoon optimisties, behulpsaam en humoristies. Hy het ook belanggestel in sowel die nasionale as die internasionale politiek en het die republikeinse ideaal nagestreef. Tydens die onstuimige jare van die 1914-rebellie het hy 'n versoenende rol gespeel terwyl hy ook geglo het dat die vryheidsideaal net so goed gedien kon word deur die Afrikaner op materiële gebied op te hef.”

Gesinslewe

Hy is in 1908 getroud met Cecilia Maria Coetzee, wat in 1910 oorlede is. Op 25 Junie 1914 het hy op Sterkstroom met Christina (gebore Bingle) getrou. Ná sy aftrede het hy en sy vrou op Postmasburg bly woon. Hy is presies sewe dae voor sy 85ste verjaardag op Postmasburg oorlede.^[1] Ds. Kruger het vyf dogters uit sy tweede huwelik gehad.^[2]

Skryfwerk

Godsdienstige werke

As taalvoorstander het ds. Kruger reeds in 1913 in sy Kerk se Almanak 'n verhaaltjie, Die doornbos koning, in Afrikaans laat verskyn. Hy was 'n vrugbare skrywer, veral op godsdienstige gebied. In Gereformeerde kringe was hy bekend vir sy preke in die meeste preekbundels van Gereformeerde predikante (soos in Uit die Ligbron). Sy artikels wat reeds vroeg in Afrikaans in Die Kerkblad en die Almanak verskyn het – sommige onder die skuilnaam "Oupa" of sy voorletters "J.K." of "J.H.K." – het oor baie jare aandag geniet. Tussen 1926 en 1947 het hy die rubriek "Bybelse ruit" in die Almanak behartig.

Snyman meen ds. Kruger se waardevolste bydrae lê op die gebied van die kategetiese onderwys. Hy het 'n uitnemende boekie vir kleiner kinders oor die Heidelbergse Kategismus, getiteld Kategisasie boekie vir die klein kinders van die gelowige, in 1921 geskryf. Dit het as die "Rooi boekie" bekend geword en is voor 1943, toe dit grondig herskryf is, drie keer herdruk. In 1972 het dit die dertiende druk beleef; in 1980 het die eerste druk van die derde hersiene uitgawe wat steeds in gebruik is, verskyn. Tussen 1962 en 1968 is dit in Tswana, Zoeloe, Tsonga en Pedi vertaal om vir sendingwerk gebruik te word. Ds. Kruger het ook Die gids (s.j.), 'n boekie oor die Bybelse geskiedenis, geskryf.

Volgens Gerrit Dekker in Afrikaanse literatuurgeskiedenis het ds. Kruger sy tipes dwarsdeur sy werke laat gesels in natuurlike dialoog wat sekere tiperende eienskappe goed openbaar. In 1954 was hy besig met 'n Bybelse drama, Rispa, wat nooit gepubliseer is nie.

Romans

Twee rampe en twee gelukke verower die tweede prys in die prysvraag van J.H. de Bussy Uitgewers van 1921. In hierdie roman lei die ekonomiese agteruitgang van Bram, die eienaar van die plaas Leeukop, daartoe dat hy geld moet leen van die buurvrou, Anna Smal. Sy wil die geleentheid misbruik deur haar buffelagtige seun Hans met Bram se fynopgevoede dogter Isabella te laat trou. Isabella is egter verlief op Piet Breed wat op die aangrensende plaas Oupos woon, maar haar vader se afhanklike posisie verplig haar om met Hans uit te gaan. Deur tant Anna se slinksheid word die Breeds van hulle huurplaas afgesit, maar eindelik word Piet Breed deur die vrygewigheid van ’n weldoener (Oom Sagrys) in staat gestel om Leeukop te koop. Die roman is in vlot dialoogvorm geskryf, met goeie beskrywing van die karakters se persoonlikhede. Daar word egter weinig aan die leser se vernuf oorgelaat en selfs alledaagse besonderhede word breedvoerig weergegee, sodat die verhaal ietwat traag voortbeweeg. Die figuur van Oom Sagrys is niks meer as ’n deus ex machina om die verhaal bevredigend te laat afloop nie. Die karakters word dan eindelik weinig meer as karikature, maar gemeet teen die werk van sy tydgenote is hierdie roman op sielkundige vlak en ook andersins meer realisties en gestroop van oordrewe sentimentaliteit.

Nie een van Die koster en sy vrou en Dawid en Jonathan verwesenlik die belofte wat uit sy debuutwerk blyk nie. Laasgenoemde werk word weinig meer as ’n aaneenskakeling van vervelende gesprekke wat selde of ooit tot dialoog ontwikkel, al word ’n aantal tipiese gesegdes uit die volkstaal opgeteken. Oom Org is Nasionaal en sy boesemvriend Memel, die prokureur, word kandidaat van die Suid-Afrikaanse Party. Die politiek bring verwydering tussen die twee boesemvriende, maar die gewoel agter die skerms en die intriges wat met ’n verkiesingstryd gepaardgaan word nie insiggewend blootgestel nie.

Kritiese oordeel

P.C. Schoonees skryf in Die prosa van die Tweede Afrikaanse Beweging soos volg oor Twee rampe en twee gelukke: “Die roman is hoofsaaklik in dialoogvorm geskryf. Die gesprekke word baie breedvoerig weergegee, en as gevolg kry die verhaal hier en daar 'n slepende gang. Heel weinig word aan die fantasie van die leser oorgelaat. Daar is soms 'n neiging om alles tot op die been af te kluif. Groetery, koffiedrinkery en soortgelyke dinge word oor en oor vertel. Die skikkinge vir die begrafnis word baie omstandig meegedeel en ou Jefta se relaas (p. 37-40) kon heelwat korter gewees het.” Tog is Schoonees van mening: “Kruger verstaan die kuns om uit die dialoog die innerlike wese van sy mense te laat opduik en daardeur bereik hy plek-plek meer as baie ander skrywers met analise of beskrywing.”

Verder aanskryf hy: “In die verhalende gedeeltes is Kruger se styl soms so kort afgebyt, nes een wat ver gehardloop het en nog uitasem sy storie vertel. Eweas in die dialoog kom hier ook 'n breedvoerigheid voor, wat af en toe hinderlik word . . . In sy beeldspraak is Kruger 'n enkele maal fris en oorspronklik . . . Ofskoon die gebruik van dialektiese vorme in die dialoog toelaatbaar is, moet dit afgekeur word in die verhalende teks.

Ds. Kruger se ander twee romans bestempel Schoonees as “ 'n teleurstelling”: “Dawid en Jonathan is net 'n aaneenskakeling van vervelende gesprekke wat selde of ooit tot dialoog ontwikkel. Die skrywer het wel baie tipiese gesegdes uit die volkstaal opgeteken, maar sy psigologie is onoortuigend en sy stylvermoë swak. Oom Org is (N)asionaal, en sy boesemvriend Memel, die prokureur, word kandidaat van die S.A. Party. Die verwydering tussen die twee vriende as gevolg van die politiek is 'n baie interessante motief wat nog maar deur weinig van ons skrywers aangedurf is. Kruger gee ons wel 'n kykie op die geknoei agter die skerms, maar die tekening bly baie oppervlakkig. Ons wag nog op die skrywer wat ons 'n lewendige beeld kan gee van die bedrywighede tydens 'n verkiesingstryd.” Oor Die koster en sy vrou het Schoonees nie uitgewei nie.

Publikasies

Werke uit sy pen sluit in:^[3]

Twee rampe en twee gelukke, 1921
Die koster en sy vrou, 1930
Dawid en Jonatan, 1932

Galery

1899: Professore en studente van die Teologiese Skool. Voor: J. van der Linde, T.N. Venter, W. Viljoen, D. Kruger, A. du Toit, H. Kruger, A.P.C. Duvenage, Smit, Snyman. Middel: (van links) Ferdinand Postma, Flippie Snyman Jan Lion Cachet, Jacobus du Plessis, Willem de Klerk, Dirk Postma en Hendrikus Pasch. Agter: J. van der Heever, H.J.R. du Plessis, J.C. Venter, D.P. du Plessis, J.P. van der Walt, N. van der Walt, J.H. Kruger, J. Venter, P. Lion Cachet, N.H. van der Walt, C. Pretorius, J. van Rooy, Japie Maré, J. du Plooy, H. de Klerk, J. Kruger, D. Lessing.
Die laaste groep professore en studente van die Teologiese Skool Burgersdorp, 1904. Voor v.l.n.r.: D.J. du Plessis, J.J.A. Coetsee, P. Coetzee, S. Vorster, J.H. Kruger, R.S. Postma. Middel: J.H. Boneschans, H.J.R. du Plessis, prof. Ferdinand Postma, prof. Jan Lion Cachet, prof. Dirk Postma, J.H. Kruger, T.N. Venter. Agter: H.J.J. van der Walt, J.C. van der Walt, B.J.M. Kruger, H.P.J. Pasch, J.P. van der Walt, D.P. du Plessis, B.R. Grobler en P.W. Bingle.
1907: Algemene Sinode van die Gereformeerde Kerk in sitting te Pretoria. Voorste ry (derde van links) T.N. Venter. Tweede ry (van links): J.H. Kruger, Jacobus du Plessis, Koos van Rooy, Willem Postma, ses kerkraadslede, J.G.H. van der Walt, T.N. van der Walt. Derde ry: Vyf kerkraadslede, Martinus Postma, Louis Vorster, Willem Johannes de Klerk, Dirk Postma, prof. Jan Lion Cachet, W.J. Snyman, Louw du Plessis, Taetse Hamersma. Vierde ry: Twee kerkraadslede, H.J.R. du Plessis.
Afgevaardigdes na die Gereformeerde Kerk se Algemene Sinode te Reddersburg, 1910. Voor: J.A. van Rooy, Martinus Postma, Petrus Postma, W.J. Snyman, Jan Lion Cachet, Louw du Plessis, Louis Vorster, Pieter Biewenga. Middel: J.G.H. van der Walt, Jacobus du Plessis, Willem de Klerk, G.H.J. Kruger, Dirk Postma, H.J.R. du Plessis, Willem Postma, Hendrikus Pasch. Agter: J.P. van der Walt, N.H. van der Walt, T.N. Venter, P.C. Snyman, J.H. Kruger, J.D. du Toit, Sietse Los, T. Hamersma, Derk Rumpff.
Die Klassis Kaapkolonie se vergadering op Molteno, 1911. Voor van links: P.W. Bingle, J.H. Kruger, J.G.H. van der Walt en G.H.J. Kruger. Middel: Di. W.J. de Klerk, Taetse Hammersma, Dirk Postma en Louw du Plessis. Agter: Di. W.J. Snyman, Hendrikus Pasch, Pieter Biewenga en dr. P.J. Snyman.
Die Algemene Vergadering van die Gereformeerde Kerk in die Kaapprovinsie, gehou in 1911 te Barkly-Oos: Eerste ry: Izak van Heerden, onbekend (of andersom), ds J.G.H. van der Walt, ds. G.H.J. Kruger, ds. D.P. du Plessis, onbekend. Tweede ry: Ds. T. Hamersma, ds. P.W. Bingle, ds. W.J. de Klerk, ds. J.H. Kruger, ds. W.J. Snyman, onbekend, ds. P.C. Snyman. Derde ry: Nick van der Walt, ds. Dirk Postma, onder andere (nie in regte volgorde) I.J. Aucamp, D. Lessing, M. Neser. Vierde ry: G.C. Coetsee (onbekend watter plek).
Die Algemene Sinode van die Gereformeerde Kerk in sitting te Steynsburg, 1913: Eerste ry: Onbekend, J.H. Kruger, F.P.J. Snyman. Tweede ry: T.N. Venter, onbekend, J.G.H. van der Walt, G.H.J. Kruger, Totius, H.J.R. du Plessis, onbekend, onbekend, Jacobus du Plessis, onbekend, Izak Krüger, onbekend, onbekend, H.C. van Rooy, J.A. van Rooy. Derde ry: Onbekend, Hendrikus Pasch, N.H. van der Walt, Pieter Bingle, Taetse Hamersma, J.P. van der Walt, Petrus Postma, Louis Vorster, onbekend, W.J. de Klerk, W.L. Steenkamp, onbekend (of dié twee andersom), W.J. Snyman, drie onbekend. Vierde ry: Dirk Postma (agtste van links), prof. Sietse Los (11de van links, skuins agter man voor hom), Derk Rumpff (derde van regs), D.P. du Plessis (regs).
Algemene Vergadering van die Gereformeerde Kerk gehou te Aliwal-Noord, 1917, geneem in ’n tuin op die dorp. Voor: (van links) Onbekend, prop. C.W.M. du Toit, oudl. J.L. Hatting, onbekend (of andersom), ds. J.H. Kruger, ds. P.W. Bingle, ds. F.P.J. Snyman. Tweede ry: N.F. Alberts, J.H. Kruger en twee onbekende kerkraadslede (volgorde van dié vir onbekend), ds. J.G.H. van der Walt, ds. G.H.J. Kruger (res onbekend). Derde en vierde ry (saam gereken): (vierde van links) ds. Derk Rumpff, (sewende van links) ds. Dirk Postma en sy vader,, Martinus Postma, (heel regs) Taetse Hamersma.
Die kerkraad van Postmasburg en besoekende predikante, onder andere dr. Casparus de Wet (eerste ry, tweede van links), J.G.H. van der Walt (eerste ry, vierde van links) en in die tweede ry vanaf vierde van links: Pieter Bingle, Taetse Hamersma, Martinus Postma, G.H.J. Kruger, Dirk Postma en J.H. Kruger, in 1918.
1924:Algemene Sinode van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika op Rustenburg, 4 April, onder die seringboom waaronder die Kerk in 1859 gestig is en met prof. H.H. Kuyper as deputaat van die Geref. Kerke in Nederland. Eerste ry: A.S.E. Yssel, C.W.M. du Toit, J.V. Coetzee, J.G.H. van der Walt, J.H. Boneschans, J.C. van der Walt. Tweede ry: D.P. du Plessis, D. Rumpff, T. Hamersma, D. Postma, M. Postma, prof. H.H. Kuyper, L.P Vorster, proff. J.D. du Toit, J.A. du Plessis, I.D. Kruger. Derde ry: D.N. Kotzé, N.H. van der Walt, A. Duvenage, J.A. van Rooy, C.J.H. de Wet, B.J. de Klerk, W.J. de Klerk, G.H.J. Kruger, D.G. Venter, H.P.J. Pasch. Vierde ry: F.P.J. Snyman, H.J. Venter, P.J.S. de Klerk, H.S. van Jaarsveld, H.J.R. du Plessis, J.H. Kruger.
1933: Die Algemene Sinode van die GKSA in sitting Pretoria, afgeneem op die trap van die Uniegebou. Eerste ry: A. Postma, P.G.W. Snyman, Derk Rumpff, J.G.H. van der Walt, I.D. Krüger, prof. J.C. Coetzee, T.T. Spoelstra, A.S.E. Yssel, D.N. Kotzé, W.J. Postma, J.P. van den Berg, I.J. van der Walt. Tweede ry: H.F.V. Kruger, J.H. Boneschans, J.M. de Wet. Tweede ry: W.J. de Klerk, P.J.S. de Klerk, B.J. de Klerk, B. de Klerk, S.J. van der Walt, L.S. van der Walt, J. Schutte, N.H. van der Walt, E.I.J. Venter, H.S. van Jaarsveld, H.J. Venter, D.G Venter, J.V. Coetzee. Vierde ry: J. van Rooy, A. Aucamp, H.P.J. Pasch. Vyfde ry: J.A. van Rooy, J.H. Kruger, G.H.J. Kruger, W.F. Venter, I.J. Lessing, J.B. du Plessis, S.P. van der Walt, J.P. Jooste, J.L. de Bruin, S. du Toit, D.P. du Plessis, F.P.J. Snyman.

Bronne

(af) Beyers, C.J. 1987. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel V. Pretoria: Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing.
Antonissen, Rob. 1984. Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Kaapstad: Nasou Beperk.
Dekker, G. 1970. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Kaapstad: Nasou Beperk.
Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
(af) Nienaber, P.J. 1949. Hier Is Ons Skrywers! Biografiese Sketse van Afrikaanse Skrywers. Johannesburg: Afrikaanse Pers-Boekhandel.
Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
(af) Die prosa van die Tweede Afrikaanse Beweging, P.C. Schoonees, 1939. URL besoek op 5 Oktober 2016.
Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
Swart, Mimi Volksblad: http://152.111.11.6/argief/berigte/volksblad/2008/09/12/KV/8/kypostdopper.html

Verwysings

↑ Eie berig. Ds. Kruger sterf pas voor 85ste verjaardag. 4 September 1963 Koerantknipsel by die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) – bron van publikasie onduidelik
↑ Pretorius Familie: http://pretoriusfamilie.info/pret1/I28897.html
↑ Digitale Bibliotheek voor Nederlandse Letteren: http://www.dbnl.org/tekst/scho120pros02_01/scho120pros02_01_0061.php

[1] Eie berig. Ds. Kruger sterf pas voor 85ste verjaardag. 4 September 1963 Koerantknipsel by die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) – bron van publikasie onduidelik

[2] Pretorius Familie: http://pretoriusfamilie.info/pret1/I28897.html

[3] Digitale Bibliotheek voor Nederlandse Letteren: http://www.dbnl.org/tekst/scho120pros02_01/scho120pros02_01_0061.php

[1]

[2]

[3]