Novalis

Novalis
Gebore	Georg Philipp Friedrich Freiherr von Hardenberg 2 Mei 1772 kasteel Oberwiederstedt, Keurvorstedom Sakse (tans Sakse-Anhalt, Duitsland)
Sterf	25 Maart 1801 (op 28) Weißenfels, Keurvorstedom Sakse
Nasionaliteit	Heilige Romeinse Ryk
Beroep	Prosaskrywer, digter, mistikus, filosoof, siviele ingenieur
Ouer(s)	Heinrich Ulrich Erasmus von Hardenberg Auguste Bernhardine von Hardenberg
Handtekening

Novalis was die pennaam van Georg Philipp Friedrich Freiherr von Hardenberg (* 2 Mei 1772 in die kasteel Oberwiederstedt, destyds Keurvorstedom Sakse, tans in die deelstaat Sakse-Anhalt; † 25 Maart 1801 in Weißenfels), een van die beduidendste skrywers van die vroeë Duitse Romantiek wat hom naas sy literêre loopbaan ook as filosoof, juris en mynbou-ingenieur bekwaam het.

Een motief uit sy romanfragment Heinrich von Ofterdingen, die Blou Blom as versinnebeelding van romantiese verlange, het later die sentrale simbool van die Romantiek geword. Vir baie is Novalis die ideaal van 'n hartstogtelike jong digter, maar biografieë soos dié van Gerhard Schulz wys daarop dat Novalis 'n veelsydige persoonlikheid was, diep gewortel in die leefwêreld en oortuigings van sy tyd. Natuurwetenskap en digkuns was in die laat 18de en vroeë 19de eeu nog nie streng van mekaar geskei nie, en die soektog na 'n verbinding tussen dié twee dissiplines het sentraal gestaan in sy werk. Met Novalis se ontydige dood in 1801 het dié soektog skielik tot 'n einde gekom.

Lewe

Herkoms

Die kasteel Oberwiederstedt

Georg Philipp Friedrich Freiherr von Hardenberg is in 'n ou adellike familie gebore. Die klein Renaissance-kasteel, waar hy gebore is, het deel uitgemaak van die landgoed van sy ouers in die destydse graafskap Mansfeld in die Keurvorstedom Sakse. Hier het hy ook sy kinder- en jeugjare deurgebring.

Sy pa, Heinrich Ulrich Erasmus von Hardenberg (1738-1814), is in 1784 as direkteur van die soutmyne in Dürrenberg, Artern en Kösen aangestel. Die vroeë afsterwe van sy eerste vrou het Heinrich von Hardenberg as 'n soort straf vir sy destydse wêreldlike lewe beskou. Vervolgens het hy sterk piëtistiese neigings vertoon en hom deur die Morawiese Kerk (Herrnhuter Brüdergemeine) aangetrokke gevoel. Sy tweede huwelik het hy met Auguste Bernhardine von Bölzig (1749-1818) aangegaan wat die lewe aan elf kinders geskenk het, waaronder Georg Philipp Friedrich, hul tweede kind.

Naas 'n olieskildery is 'n doopkappie, wat aan die digter toegeskryf word, die enigste materiële voorwerpe wat uit dié tyd bewaar gebly het. Hy is in die kerk te Wiederstedt gedoop as Georg Philipp Friedrich. Sy latere roepnaam was Friedrich of Fritz(e), ter onderskeiding van sy jonger broer wat Georg genoem is.

Opleiding

Die Novalis-huis in Weißenfels waar die skrywer in 1801 oorlede is

'n Gedenktafel vir die skrywer is by sy huis in Freiberg aangebring

Novalis se laaste rusplek in Weißenfels, deelstaat Sakse-Anhalt. Die borsbeeld is in 1901 deur Fritz Scheper geskep

Aanvanklik is huisleraars vir hom aangestel, waaronder Christian Daniel Erhard Schmid (1762-1812) wat later, aan die begin van sy akademiese opleiding in Jena, ook een van sy dosente was. In 1790 het Novalis by die gimnasium in Eisleben onder leiding van rektor C.D. Jani skool gegaan. Hier het hy volgens die destydse kurrikulum onder meer onderrig in retoriek en antieke literatuur ontvang. In die ouderdom van twaalf het Novalis byna een jaar op die landgoed van sy oom Friedrich Wilhelm Freiherr von Hardenberg, 'n kommandeur van die Duitse Orde, in Lucklum deurgebring nadat sy ma ná die geboorte van haar sesde kind ernstig siek geword het.

In 1790 het hy sy studies in die regte aan die Universiteit van Jena begin en dit later in Leipzig en Wittenberg voortgesit. As deel van sy akademiese opleiding het hy in 1791 Friedrich Schiller se lesing oor geskiedenis bygewoon. Tydens Schiller se siekte het hy persoonlike kontak met dié befaamde skrywer gehad. Ander bekende persoonlikhede van sy tyd, met wie hy as student kennis gemaak het, sluit Johann Wolfgang von Goethe, Johann Gottfried Herder en Jean Paul in. Hy het vriendskapsbande met Ludwig Tieck, Friedrich Wilhelm Joseph Schilling en die gebroeders Friedrich en August Wilhelm Schlegel gesluit. In Junie 1794 het hy sy studies met die beste finale eksamen voltooi.

Loopbaan

In Oktober 1794 is Novalis, anders as wat oorspronklik beplan is, nie in die Pruisiese staatsdiens aangestel nie, maar het 'n pos as aktuarius (sekretaris) by die distriksamptenaar Coelestin August Just in Tennstedt aanvaar. Volgens sy leuse Jeder Anfang ist ein Akt der Freiheit ("elke begin is 'n daad van vryheid") het Just nie net sy baas geword nie, maar ook sy vriend en latere biograaf. In sy tyd as aktuarius het Novalis in die nabygeleë kasteel Grüningen kennis gemaak met Sophie von Kühn. Op 15 Maart 1795, haar dertiende verjaardag, het die twee verloof geraak. In Januarie 1796 het Novalis 'n pos as juris in die hoofkantoor van die soutmyn in Weißenberg an der Saale aanvaar, die stad wat sy gesin in 1785 as woonplek gekies het.

In 1795 en 1796 het Novalis hom intensief met die wetenskapsleer van Johann Gottlieb Fichte besig gehou wat sterk invloed op sy wêreldbeskouing sou uitoefen. Novalis het Fichte se konsep verder ontwikkel en die "Ek", wat los staan van alle "Nie-Ek", as die uitgangspunt van sy liefdesgodsdiens gebruik. Die "Nie-Ek" het nou 'n "Jy" geword en dus 'n gelykwaardige subjek.

Die ontydige en pynvolle dood van sy verloofde op 19 Maart 1797, kort ná haar vyftiende verjaardag, het 'n diep indruk op hom gelaat.

Nog in dieselfde jaar het Novalis sy studies aan die Bergakademie in Freiberg naby Dresden begin, indertyd een van die leidende universiteite vir studente in natuurwetenskappe. Met dosente soos Wilhelm August Lampadius en Abraham Gottlob Werner het hy binnekort vriendskapsbande gesluit. Die destydse studieplan in Naturlehre was breedvoeriger as huidige studies in natuurwetenskappe en het 'n opleiding in mynboukunde, wiskunde, chemie en praktiese werk in die myne ingesluit. Novalis het met sy ingenieursopleiding in die voetspore van ander familielede gevolg.

In 1798 het Novalis se eerste filosofies-literêre fragmente onder die titel Blüthenstaub ("Stuifmeel") in Athenaeum verskyn, 'n tydskrif wat deur die vroeg-Romantici Friedrich en August Wilhelm Schlegel uitgegee is. By hierdie geleentheid het hy ook vir die eerste keer sy pennaam Novalis gebruik. Volgens 'n nota, wat hy aan August Wilhelm Schlegel gerig het, was dit 'n baie ou bynaam van sy familie: De novali het na mense verwys wat nuwe landbougrond ontgin, afgelei van Großenrode of magna Novalis, die landgoed van sy voorsate naby Nörten.

In Desember 1798 het hy vir die tweede keer verloof geraak aan Julie von Charpentier (1778-1811), die dogter van die mynbou-hoofinspekteur en Freibergse professor Johann Friedrich Wilhelm von Charpentier (1738-1805).

In Pinkstertyd 1799 het Novalis sy pos in die bestuur van die soutmyn hervat en is nog in Desember van dieselfde jaar as assessor van die bestuursraad benoem. In die laat najaar van 1799 het hy in Jena ander skrywers van die sogenaamde Jenase Romantiek ontmoet.

Reeds in die volgende jaar, op 6 Desember 1800, is hy as Supernumerar-Amtshauptmann (distrikspresident) van die Thüringiese distrik benoem. In dieselfde jaar was hy by die eerste geologiese opmeting in Sakse betrokke.

Dood

Op 25 Maart 1801 is Friedrich von Hardenberg om eenuur die middag in Weißenfels, in die aanwesigheid van sy broer Karl en sy vriend Friedrich Schlegel, weens bloeding dood wat hy as gevolg van tuberkulose opgedoen het. Vermoedelik is hy deur Friedrich Schiller aangesteek terwyl hy hom versorg het. Waarskynlik het hy al in Augustus 1800 'n ongeneesbare longsiekte opgedoen sodat hy sy nie meer sy beroep kon beoefen nie. Onlangse navorsing dui daarop dat hy moontlik aan sistiese fibrose, 'n genetiese siekte, oorlede is. Hierdie hipotese word gesteun deur die feit dat Novalis reeds van kindsbeen af aan longontstekings en liggaamsverswakking gely het.

Die digter is op die ou begraafplaas in Weißenfels ter ruste gelê. Wat sy literêre werk betref, het hy net die publikasie van sy Blüthenstaub-fragmente, die fragment-versameling Glaube und Liebe oder der König und die Königin (1798) en die Hymnen an die Nacht (1800) nog self beleef. Die onvoltooide romans Heinrich von Ofterdingen en Die Lehrlinge zu Sais is net soos 'n toespraak, wat later as Die Christenheit oder Europa bekend sou staan, eers postuum in opdrag van sy vriende Ludwig Tieck en Friedrich Schlegel gepubliseer.

Literêre werk

Novalis was 'n onvermoeide, kreatiewe en peinsende skrywer wat as een van die beduidendste verteenwoordigers van die vroeë Duitse Romantiek beskryf word. Vir hom was net 'n kort leeftyd beskore om sy talent te ontdek en verder te ontwikkel. Friedrich von Hardenberg, wat omvattende kennis in natuurwetenskappe, die regte, filosofie, politiek en ekonomie opgedoen het, het al vroeg met sy skryfwerk begin. Werke, wat in sy jeugjare ontstaan het, toon dat hy uiters belese en welopgevoed was.

Sy literêre werke het meestal uit sy beroepsloopbaan voortgespruit, ook in die tyd van sy studies, want naas sy digkuns, fragmente en essays is 'n groot verskeidenheid aantekeninge oor geskiedenis en politiek, filosofie, godsdiens, estetiek en die geskiedenis van natuurwetenskappe oorgelewer.

Hardenberg het alles versamel, waarmee hy sy kennis opgedoen het, uitvoerig daaroor gereflekteer en in onderlinge samehang beskou om 'n alomvattende ensiklopedie van kunste en wetenskappe te skep. Na hierdie aantekeninge, wat van 1798 en 1799 dateer, word ook as Allgemeine Brouillon verwys.

As skrywer het hy saam met Friedrich Schlegel die fragment van 'n spesifiek Romantiese literêre kunsvorm ontwikkel. Sy strewe na 'n "Romantisering van die wêreld" en sy soektog na 'n verbinding tussen wetenskap en poësie staan sentraal in sy literêre werk. Sy doelwit was om 'n "progressiewe universele poësie" te ontwikkel. Hardenberg was daarvan oortuig dat filosofie en digkuns in wisselwerking met mekaar moet wees.

Die gunstige ontvangs van sy romantiese fragment het getoon dat hierdie genre die mees geskikte literêre vorm vir 'n progressiewe universele poësie was.

'n Reeks uitsprake van Novalis gooi lig op die taak wat die digter vir homself gestel het en waarop digkuns volgens hom aanspraak kan maak:

• "Poësie is die vermoë om transentendele gesondheid te bewerkstellig. Die digter is dus die transendentele arts."
• "Poësie is soos 'n meganiese instrument waarmee gevoelens geskep en die verbeelding aangegryp word om innerlike beelde en aanskouings op te roep - moontlik ook danse in jou gees en ander dinge."
• "Poësie = die vermoë om gemoedere hoog te laat loop."
• "Poësie is die afbeelding van die gemoed - die innerlike wêreld in sy geheel."

'n Groot deel van Novalis se oorspronklike manuskripte is gedurende die Tweede Wêreldoorlog in Jerusalem en later in Suid-Afrika bewaar voordat hulle na Duitsland teruggebring is. Ander dele van sy nalatenskap het die oorlog in Kraków, Pole en in Australië oorleef.

Werke

Liriek

• Klagen eines Jünglings (1791 in Wieland se Neuer Teutscher Merkur).
• Blumen (1798)
• Geistliche Lieder (gepubliseer in 1802; o.a. Wenn alle untreu werden, Wenn ich ihn nur habe)
• Hymnen an die Nacht (ontstaan in 1799/1800, gepubliseer 1800)
• Wenn nicht mehr Zahlen und Figuren (Gedig uit die romanfragment Heinrich von Ofterdingen)

Fragmente

Epiek

• Die Lehrlinge zu Sais, romanfragment, gepubliseer in 1802
• Heinrich von Ofterdingen, romanfragment, gepubliseer in 1802, dikwels as fragmentariese ontwikkelingsroman gekategoriseer

Filosofie

• Blüthenstaub (1798 in Friedrich Schlegel se tydskrif Athenaeum)
• Glauben und Liebe oder der König und die Königin (1798)
• Sammlung von Fragmenten und Studien, ontstaan in 1799–1800

Ander werke

• Europa (ontstaan in 1799, gepubliseer in 1826 as Die Christenheit oder Europa)
• Dialoge (1802)

Die Allgemeine Brouillon behels ensiklopediese materiaal wat in 1798/99 versamel is.