Putorgaan en lipkuile

Lipkuile aan die onderlip van 'n groen-boomluislang (*Morelia viridis*)

Kop van 'n koningluislang (*Python regius*) met duidelik sigbare lipkuile wat die bolip voor die oë omsoom, en verdere lipkuile aan die agterkant van die onderlip wat meestal bedek is as die mond toegemaak word.

Die putorgaan en lipkuile is sintuiglike organe, wat verskillende slangsoorte in staat stel om infrarooistraling waar te neem. In die verloop van hul ontwikkeling het enkele taksa van die slange besonders op die opspoor van warmbloedige soogdiere gespesialiseer. Hierdie sintuie stel slange in staat om in algehele donkerte op jag te gaan.

Die putorgaan

Die putorgaan van slange is weerskante van die bokaak se voorrand geleë, en word binne 'n holte tussen die neusgate en die oë deur 'n dun biomembraan afgeseël. Dit fungeer as 'n antenna vir infrarooistraling (infrarooireseptor) en is goed met bloed voorsien. Agter hierdie membraan lê 'n luggevulde kamer.

Die membraan is met talryke sensoriese weefsels van die sg. trigeminale senuwee verbind, waardeur seine van die putorgaan (deur middel van termiese straling) na die dak van die middelbrein (die tectum mesencephali) oorgedra word, waar dit verwerk word. Die infrarooireseptore op die membraan behoort tot die TRP-reseptorfamilie. Hierdie biochemiese reseptore is naamlik ioonkanale en word algemeen by die senuweestelsels van gewerweldes as termoreseptore aangetref. Van al die ioonkanale by gewerwelde diere, is die TRP-reseptore van putorgaanslange die gevoeligste vir temperatuurskommelinge.^[1]

Met die putorgaan kan temperatuurveranderinge van slegs 0,003 K op die membraan aangevoel word.

Die putorgaan leen sy naam aan 'n subfamilie van die adders, die sogenaamde putwangadders. Die putvormige rangskikking van die reseptore stel hierdie adders in staat om 'n baie presiese ruimtelike infrarooibeeld waar te neem. Daarbenewens beskik die putwangadders oor die vermoë om hierdie infrarooibeeld met die visuele beeld te vereenselwig. Dit help die adders om selfs snags 'n baie presiese, ruimtelike beeld te verkry.

Die lipkuile

Die lipkuile het 'n sterk geperfuseerde vloer (fundus) waarop die infrarooi reseptore geleë is. Met hierdie kuile kan die slange temperatuurverskille van so min as 0,026 K waarneem.

Onder die reuseslange besit spesies van die luislangfamilie (die Pythonidae, afgesien van lede van die genus Aspidites) en ook enkele genera uit die boafamilie, soos die genus Corallus, hierdie kuile. Die kuile is in 'n min of meer langskeepse ry op die bo- en onderlip gerangskik. Elke kuil is in 'n skub van die bo- of onderlip (d.w.s. labiale skubbe) versink. Die lipkuile is ewolusionêr onafhanklik (konvergent) van die putorgane van putwangadders en is nie heeltemal so effektief as laasgenoemde nie.

Literatuur

A. B. Sichert, P. Friedel, J. L. van Hemmen: Snake's Perspective on Heat: Reconstruction of Input Using an Imperfect Detection System. Phys. Rev. Lett. 97 (2006), S. 068105 (1–4), herdruk Geargiveer 13 Mei 2021 op Wayback Machine (Opgesoek op 7 Februarie 2009; PDF; 260 kB)

Verwysings

↑ E.O. Gracheva, N.T. Ingolia, Y.M. Kelly, J.F. Cordero-Morales, G. Hollopeter, A.T. Chesler, E.E. Sánchez, J.C. Perez, J.S. Weissman, D. Julius: Molecular basis of infrared detection by snakes. In: Nature. Band 464, Nr 7291, April 2010, S. 1006–1011, 1476-4687. doi:10.1038/nature08943. PMID 20228791. PMC 2855400.

[Gracheva-1] E.O. Gracheva, N.T. Ingolia, Y.M. Kelly, J.F. Cordero-Morales, G. Hollopeter, A.T. Chesler, E.E. Sánchez, J.C. Perez, J.S. Weissman, D. Julius: Molecular basis of infrared detection by snakes. In: Nature. Band 464, Nr 7291, April 2010, S. 1006–1011, 1476-4687. doi:10.1038/nature08943. PMID 20228791. PMC 2855400.

[1]