Gaan na inhoud

Sakemodel

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie

'n Sakemodel gee 'n uiteensetting van hoe 'n organisasie in 'n ekonomiese, sosiale, kulturele of ander konteks waarde skep en lewer.[1] Die proses om 'n sakemodel saam te stel is 'n deel van die maatskappy se strategie.

In teorie en praktyk word die term "sakemodel" gebruik vir 'n wye reeks informele en formele beskrywings wat kernaspekte van 'n besigheid verteenwoordig, insluitend die doel, bedryfsproses, teikenkliënte, aanbiedinge, strategieë, infrastruktuur, organisatoriese strukture, verkryging, handelspraktyke en bedryfsprosesse en beleid, insluitend die maatskappy se kultuur.

Konteks

[wysig | wysig bron]

In boeke en artikels tref mens uiteenlopende interpretasies en definisies van sakemodelle aan. 'n Oorsig en ontleding van bestuurders se antwoorde in 'n opname definieer sakemodelle as die ontwerp van organisatoriese strukture om 'n kommersiële geleentheid te benut.[2] Verdere uitbreidings aan hierdie ontwerplogika beklemtoon die gebruik van narratiewe of 'n samehang in die beskrywing van die besigheidsmodel as meganismes waardeur entrepreneurs buitengewoon suksesvolle groeimaatskappye skep.

Sakemodelle word gebruik om besighede te beskryf en te klassifiseer, veral in 'n entrepreneursomgewing, maar word ook deur bestuurders binne maatskappye gebruik om moontlikhede vir toekomstige ontwikkeling te ondersoek. Bekende sakemodelle kan gebruik word as "resepte" deur kreatiewe bestuurders.[3] Daar word ook in sekere gevalle na sakemodelle verwys binne die konteks van rekeningkunde vir die doeleindes van openbare verslagdoening.

Definisie

[wysig | wysig bron]

'n Sakemodel is 'n "abstrakte voorstelling van 'n besigheid op 'n konseptuele, teksgedrewe of grafiese voorstelling van al die onderlinge argitektoniese, bedryfs- en finansiële reëlings wat deur 'n organisasie ontwerp en ontwikkel is, asook al die kernprodukte en/of dienste wat die organisasie bied of sal bied, wat nodig is om vir die organisasie om sy strategiese doelwitte en doelstellings te bereik".[4][5] Hierdie definisie deur Al-Debei, El-Haddadeh en Avison (2008) toon dat die waardeaanbod, waarde-argitektuur (die organisatoriese infrastruktuur en tegnologiese argitektuur, wat die beweging van produkte, dienste en inligting moontlik maak) en waardefinansiering die primêre konsepte of dimensies van sakemodelle verwoord.[6]

Geskiedenis

[wysig | wysig bron]

Oor die jare het sakemodelle al hoe meer gesofistikeerd geword. Die "aas-en-hoek"-sakemodel (waarna ook verwys word as die "gekoppeldeprodukte-sakemodel") is in die vroeë 20ste eeu bekend gestel. Dit behels dat 'n basiese produk (die "aas") teen 'n baie lae prys, selfs teen 'n verlies, aangebied word, en dan word kompenserende herhalende bedrae gevra vir hervulling of verwante produkte of dienste (die "hoek"). Voorbeelde sluit in: skeermes (aas) en lemmetjies (hoek); selfone (aas) en lugtyd (hoek); rekenaardrukkers (aas) en inkhervulling (hoek); en 'n kamera (aas) en die gedrukte foto's (hoek). 'n Ander weergawe van hierdie model is Adobe, 'n sagtewareontwikkelaar wat sy dokumentleser gratis weggee, maar honderde rande vra vir sy dokumentskryfprogram.

In die 1950's het nuwe sakemodelle van McDonald's-restaurante en Toyota gekom. In die 1960's was die innoveerders Wal-Mart en hipermarkte. In die 1970's was daar nuwe sakemodelle van FedEx en Toys R Us; in die 1980's van Blockbuster, Home Depot, Intel en Dell Computer; in die 1990's van Southwest Aitlines, Netflix, eBay, Amazon.com en Starbucks.

Deesdae hang die aard van sakemodelle af van hoe tegnologie gebruik word. Byvoorbeeld, entrepreneurs op die internet het al heeltemal nuwe modelle geskep wat ten volle afhanklik is van bestaande of opkomende tegnologie. Deur tegnologie te gebruik kan besighede 'n groot aantal kliënte met minimale koste bereik. Daarbenewens het die opkoms van uitkontraktering en globalisering daartoe gelei dat sakemodelle ook rekening moet hou met strategiese verkryging, komplekse aanbiedingkettings en die oorbeweeg na gesamentlike kontrakteringstrukture wat ooreenstem met wat ander gebruik.[7]

Teoretiese en empiriese insigte

[wysig | wysig bron]

Ontwerplogika en narratiewe samehang

[wysig | wysig bron]

Ontwerplogika kyk na die sakemodel as 'n uitvloeisel van die skep van nuwe organisatoriese strukture of die verandering van bestaande strukture om 'n nuwe geleentheid te benut. Gerry George en Adam Bock (2011) het 'n omvattende studie van bestaande literatuur gemaak en bestuurders ondervra om te verstaan hoe hulle die komponente van 'n sakemodel beskou. In die ontleding wys die skrywers daarop dat daar 'n ontwerplogika is agter hoe entrepreneurs en bestuurders hul sakemodel sien en verduidelik. In verdere uitbreidings aan die ontwerplogika het George en Bock (2012) gevallestudies en die data van 'n IBM-opname van sakemodelle van groot maatskappye gebruik om te beskryf hoe uitvoerende hoofde en entrepreneurs narratiewe of verhale in 'n samehangende wyse skep om die onderneming van een sakegeleentheid na 'n volgende te laat beweeg. Hulle toon ook dat wanneer die narratief onsamehangend is of die komponente van die storie nie ooreenstem nie, hierdie ondernemings geneig is om te misluk. Hulle beveel maniere aan waarop die entrepreneur of uitvoerende hoof sterk verhale vir verandering kan skep.

'n Aanvullende vennootskap tussen maatskappye

[wysig | wysig bron]

Deur navorsing oor samewerking tussen maatskappye te bestudeer, het Hummel et al. in 2010 bevind dat wanneer oor sakevennote besluit word, dit belangrik is om seker te maak dat die partye se sakemodelle aanvullend tot mekaar is.[8] Hulle het byvoorbeeld gevind dat dit belangrik is om te bepaal wat die waarde-aandrywers van potensiële vennote is deur hul sakemodelle te ontleed, en dat dit voordelig is om maatskappye as vennote te kry wat die kernaspekte van jou eie maatskappy se sakemodel verstaan.[9]

Die Universiteit van Tennessee het navorsing gedoen oor die verhoudings in ondernemings wat baie goed saamwerk. Die navorsers het 'n sakemodel geskep wat bekend staan as "gevestigde belange" (Vested) (ook genoem gevestigde uitkontraktering). Gevestigde belange is 'n hibriede sakemodel van verkryging en verskaffing waar kopers en verskaffers in 'n uitkontraktering- of sakeverhouding op gedeelde waardes en doelwitte fokus om 'n reëling te skep wat besonder samewerkend en wedersyds voordelig vir albei is.[10]

Ontwerp

[wysig | wysig bron]

Die ontwerp van 'n sakemodel is 'n deel van die proses van sakeontwikkeling en die skep van 'n besigheidstrategie. Massa en Tucci (2014) [11] beklemtoon die verskil tussen die samestelling van 'n nuwe sakemodel wanneer daar nog niks in plek is nie, soos dikwels die geval is met akademiese byprodukte en hoë-tegnologie-entrepreneurskap, en die verandering van 'n bestaande besigheidsmodel, soos toe die gereedskapmaatskappy Hilti oorgegaan het van die verkoop van gereedskap na 'n model om dit te verhuur. Hulle het gesê die verskil is so groot (byvoorbeeld, 'n gebrek aan hulpbronne in die eerste geval en onwilligheid om te verander aan die bestaande strukture in laasgenoemde) dat dit die moeite werd kan wees om verskillende terme vir die twee te skep. Hulle stel voor dat verwys word na die "ontwerp" van 'n besigheidmodel waar daar nog niks in plek is nie, en die "aanpassing'" van 'n besigheidsmodel wanneer aan 'n bestaande model verander word. Hulle beklemtoon dat die een nie die ander uitsluit nie en dat 'n aanpassing baie van die prosesse van 'n ontwerp sal bevat.

Voorbeelde

[wysig | wysig bron]

In die vroeë geskiedenis van sakemodelle is daar gewoonlik net onderskei tussen byvoorbeeld 'n bakstene-en-sementmodel of e-handelmodel. Dit beskryf egter net een aspek van die besigheid (veral die inkomstemodel). Daarom konsentreer nuwe geskrifte oor sakemodelle eerder op die beskrywing van 'n sakemodel as 'n geheel, in plaas van op net die sigbaarste aspekte.

Die volgende voorbeelde bied 'n oorsig van verskeie soorte sakemodelle wat al bespreek is sedert die ontstaan van die term "sakemodel":

  • Bakstene-en-kliekke-sakemodel
'n Sakemodel waar 'n maatskappy sowel sy fisiese as aanlynteenwoordigheid integreer. Een voorbeeld van die bakstene-en-kliekkemodel is wanneer 'n winkelketting gebruikers in staat stel om produkte aanlyn te bestel, maar hulle toelaat om dit by 'n plaaslike winkel af te haal.
  • Kollektiewe sakemodelle
Dit is wanneer 'n onderneming, organisasie of vereniging wat gewoonlik bestaan uit 'n betreklik groot aantal besighede, handelslui of professionele mense in dieselfde of verwante ondernemingvelde hul hulpbronne saamgooi, inligting deel of ander voordele aan hul lede bied. Byvoorbeeld, 'n wetenskappark of 'n hoë-tegnologie-kampus bied gedeelde hulpbronne (soos waskamers en ander laboratorium-geriewe) aan die maatskappye wat op die perseel geleë is, en daarbenewens probeer dit om 'n innovasiegemeenskap onder hierdie maatskappye en hul werknemers te skep.[12]
  • Sny-die-middelman-uit-model
Dit behels die verwydering van tussengangers in 'n ketting. In plaas daarvan om deur tradisionele verspreidingskanale te werk, wat 'n soort tussenganger is (soos 'n verspreider, groothandelaar, makelaar of agent), kan maatskappye met elke kliënt direk sake doen, byvoorbeeld deur die internet.
  • Direkteverkope-model
Direkte verkope is die bemarking en verkoop van produkte regstreeks aan verbruikers sonder 'n vaste kleinhandelplek. Verkope word gewoonlik gedoen deur "partytjies", een-tot-een-demonstrasies en ander maniere van persoonlike kontak. 'n Handboekdefinisie is: "Die direkte persoonlike aanbieding, demonstrasie en verkoop van produkte en dienste aan verbruikers, gewoonlik in hul huise of by hul werk."[13]
Die beginsel van 'n konsessiesaak is die gebruik van 'n ander firma se suksesvolle sakemodel. Vir die konsessiegewer is die konsessie 'n alternatief vir die bou van kettingwinkels om goedere te versprei en vermy só ook die belegging in en verantwoordelikheid van 'n ketting. Die konsessiegewer se sukses is die sukses van die konsessiehouers. 'n Konsessienemer het ook 'n groter aansporing as net 'n werknemer omdat hy of sy 'n direkte belang in die besigheid het.
  • Verkryging-sakemodel
Dié sakemodel is 'n stelselgebaseerde benadering tot hoe om verskafferverhoudings te reël. 'n Verkrygingsakemodel word gebruik vir sakeverhoudings waar meer as een party saam met 'n ander party moet werk om suksesvol te wees. Daar is sewe soorte verkrygingsakemodelle wat wissel van transaksioneel tot belegging-gebaseer. Die sewe modelle is: basiese verskaffer, goedgekeurde verskaffer, voorkeurverskaffer, prestasie-gebaseerde/bestuurdedienstemodel, gevestigde uitkontraktering, gedeeldedienstemodel en aandeelhouersvennootskapmodel. Verkrygingsakemodelle is gerig op beroepsmense wat werk met verkryging en op soek is na 'n moderne benadering tot die beste wisselwerking tussen kopers en verskaffers.[14]
  • Halfgratis-sakemodel
Die halfgratis-sakemodel (freemium) werk met die bied van basiese webdienste, of 'n basiese aflaaibare digitale produk wat die gebruiker gratis kry, terwyl jy moet betaal vir meer gevorderde of spesiale funksies.[15]
  • Betaal wat jy kan
Dit kan 'n sakemodel wees vir sowel ondernemings sonder winsbejag en dié wat wins wil maak. Hulle gee nie vasgestelde pryse vir hul goedere nie. Pleks daarvan vra hulle vir die kliënte om te betaal wat hulle voel die produk of diens vir hulle werd is.[16][17][18] Dit word dikwels as 'n promosietaktiek gebruik,[19] maar kan ook die gewone metode van sake doen wees. Dit is 'n variasie op die geskenkekonomie en kruissubsidiëring, aangesien dit berus op wederkerigheid en vertroue om te slaag.
"Betaal wat jy wil" word soms as 'n sinoniem gebruik, maar "betaal wat jy kan" is dikwels meer gerig op liefdadigheid of is welsyngeoriënteerd, wat gebaseer is op 'n vermoë om te betaal, terwyl "betaal wat jy wil" dikwels meer in die algemeen gerig is op waargenome waarde in kombinasie met 'n bereidwilligheid en vermoë om te betaal.
  • Toegevoegde-waarde-herverkopermodel
Toegevoegde-waarde-herverkoper is 'n model waar 'n besigheid iets maak wat herverkoop word deur ander besighede, maar met veranderinge wat waarde toevoeg tot die oorspronklike produk of diens. Hierdie veranderinge of toevoegings is meestal beperk tot 'n spesifieke bedryf en is noodsaaklik vir die verspreiding. Besighede wat dié model kies, moet 'n dienooreenkomstige netwerk skep. Dit is een van die nuutste samewerkingsakemodelle wat kan help vir vinniger ontwikkelingsiklusse en word deur baie tegnologiemaatskappye, veral vir sagteware, gebruik.

Verwante konsepte

[wysig | wysig bron]

Die proses van die ontwerp van 'n sakemodel is deel van die maatskappy se strategie. Dit verwys na die manier waarop 'n maatskappy (of 'n netwerk van maatskappye) hul sakelogika op die strategiese vlak definieer.

In teenstelling daarmee implementeer maatskappye hul sakemodel op 'n operasionele vlak, deur middel van hul sakebedrywighede. Dit verwys na hul prosesvlakbedrywighede, -vermoëns, -funksies en -infrastruktuur (byvoorbeeld, hul besigheidprosesse en besigheidprosesmodellering), hul organisatoriese strukture (bv. organograms, werkvloei, menslike hulpbronne) en stelsels (bv. inligtingstegnologie-argitektuur en produksiebane).

Gevolglik moet 'n operasioneel lewensvatbare en haalbare sakemodel lateraal ooreenstem met die onderliggende sakebedrywighede.[20]

Die handelsmerk is 'n gevolg van die sake-model en het 'n simbiotiese verhouding daarmee, omdat die sakemodel die handelsmerk se belofte bepaal, en die handelsmerk se waarde word 'n funksie van die model. Die sukses hiervan berus op geïntegreerde bemarking.

Die standaard-terminologie en -voorbeelde van sakemodelle is nie van toepassing op die meeste niewinsgewende organisasies nie, aangesien hul bronne van inkomste oor die algemeen nie dieselfde as die begunstigdes is nie. Die term "finansieringmodel" sal oor die algemeen eerder daarvoor gebruik word.[21]

Die model word bepaal deur die organisasie se visie, missie en waardes, asook die stel van grense vir die organisasie – watter produkte of dienste wil hy lewer, watter kliënte of markte sal hy teiken, en watter verkryging- en afleweringkanale sal hy gebruik. Hoewel dié sakemodel hoëvlak-strategieë en 'n taktiese rigting vir hoe die organisasie die plan in werking sal stel, insluit, bevat dit ook die jaarlikse doelwitte wat die spesifieke stappe bepaal wat die organisasie in die volgende jaar gaan neem, asook die maatstawwe wat bepaal of hulle behaal is.

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Business Model Generation, [Alexander Osterwalder, Yves_Pigneur Yves Pigneur, Alan Smith, and 470 practitioners from 45 countries, self published, 2010
  2. ↑ George, G. en Bock A.J. 2011.
  3. ↑ Baden-Fuller, Charles (2010). "Business Models as Models". Long Rang Planning. 43 (2/3): 156–171.
  4. ↑ Al-Debei, M.M., El-Haddadeh, R., & Avison, D. (2008).
  5. ↑ Strategy markup language (StratML) -- Part 1: StratML core elements (ISO 17469-1) is 'n internasionale standaard vir die dokumentasie van strategiese mikpunte en doelwitte.
  6. ↑ Al-Debei, M. M., & Avison, D. (2010).
  7. ↑ Unpacking Sourcing Business Models: 21st Century Solutions for Sourcing Services, The University of Tennessee, 2014
  8. ↑ Popp, Karl M. (2010). Profit from Software Ecosystems: Business Models, Ecosystems and Partnerships in the Software Industry. Norderstedt, Germany: BOD. ISBN 3-8391-6983-6.
  9. ↑ Hummel, E., G. Slowinski, S. Matthews, and E. Gilmont. 2010.
  10. ↑ Vitasek, Kate.
  11. ↑ Massa, L., & Tucci, C. L. 2014.
  12. ↑ M van der Borgh, M Cloodt & AGL Romme (2012).
  13. ↑ Michael A. Belch George E. Belch Advertising and Promotion: An Integrated Marketing Communications Perspective, 7/e., McGraw-Hill/Irwin, 2006
  14. ↑ Keith, Bonnie (2016). Strategic Sourcing in the New Economy: Harnessing the Potential of Sourcing Business Models for Modern Procurement (1st uitg.). New York: Palgrave Macmillan. ISBN 978-1-137-55218-1.
  15. ↑ JLM de la Iglesia, JEL Gayo, "Doing business by selling free services".
  16. ↑ Gergen, Chris (3 Desember 2008). "The 'pay as you can' cafe" (in Engels). The Washington Times. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 September 2019. Besoek op 10 Maart 2009.
  17. ↑ http://www.budgettravel.com/bt-dyn/content/article/2008/02/29/AR2008022902761.html.
  18. ↑ Tyrangiel, Josh (1 Oktober 2007). "Radiohead Says: Pay What You Want" (in Engels). Time Magazine. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Augustus 2013. Besoek op 10 Maart 2009.
  19. ↑ http://www.alleytheatre.org/Alley/Special_Offers_EN.asp?SnID=2.
  20. ↑ "Solaimani, S. 2014.
  21. ↑ William Foster, Peter Kim, Barbara Christiansen.

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Sakemodel&oldid=2702423"