Seilvaart

Seilvaart is 'n ontspanningsport wat reeds beoefen word sedert die eerste seiljag gebou is. Om te seil is voorhistories, maar wedvaarte met seiljagte het vermoedelik in die 17de eeu in Nederland begin.

’n Seiljag is ’n klein tot medium vaartuig met seile wat deur die wind aangedryf word en vir plesiertogte of wedvaarte aangehou word.

Vroeë geskiedenis

Piktogram wat seilvaart aandui

Voordat die Arabiere met hul bekende dhows en driehoekige seile en ook die Chinese met hul jonke (Engels: junk) van ’n kombinasie seile gebruik gemaak het om saam met én teen die wind te vaar, is gewoonlik roeispane gebruik om bote aan te dryf. Ander seile (meestal vierkantig) is voorheen op ’n eenvoudige grondslag gebruik om saam met die wind te vaar en twee groot spane is gebruik om die boot in die regte rigting te stuur.

Namate seevarende nasies met ander in aanraking gekom het, hoofsaaklik vanweë handel, het hulle idees uitgeruil wat seilbote betref, insluitend verbeterde seile, maste, vorm en boumetodes. Dit was veral die geval in die 1500’s.

Nederlandse seiljagte

Die Nederlanders was in die laat 17de eeu die Europese voorlopers in die ontwikkeling van die seiljag. Dit is aanvanklik in die Nederlandse kanale gebruik en later as kusvaartuig toe dit vindingryk verbeter is om die seetoestande te hanteer.

Koning Karel II van Engeland, wat tien jaar lank in ballingskap in Nederland was en daar aan seilvaart blootgestel is, het seilvaart in Brittanje gevestig.

Die seiljag is reeds in dié bloeijare van Nederlandse skeepsvaart op georganiseerde basis gebruik om op die water – hoofsaaklik op riviere, kanale en mere – mee te ding en dié vaartuig is gepas ’n “jagt” genoem. Dit het later tot die ontstaan van die Engelse verbuiging (yacht) van die woord gelei.

Terwyl koning Karel II (1630-1685) van Engeland 10 jaar in ballingskap in Nederland was, is hy aan die jag en wedvaarte blootgestel en het ’n groot liefde daarvoor ontwikkel. Op pad terug na sy geboorteland om die troon te bestyg, het die Nederlandse stad Amsterdam aan die nuwe koning ’n Nederlandse seiljag (Mary genoem) geskenk en hy het nie gras onder sy voete laat groei nie om twee replikas daarvan te bou. Dié seiljagte het hy gebruik om onder meer met sy broer, die hertog van York, en ander van die aristokrasie mee te ding. Die aristokratiese karakter van seilvaart word gevolglik aan koning Karel II toegeskryf.

Britse seiljagte

Van groot vaart en beweeglikheid van die eerste seiljagte wat aan die regattas deelgeneem het, was daar nie veel sprake nie: die bote was swaar, met swak hantering en gebruikmaking van die wind aan die orde van die dag. Maar die opwinding daarvan het die betrokkenes aangespoor om die jagte te verbeter deur onder meer ’n stabiliserende kiel en ’n slanker en ligter ontwerp. Die seile is gemaak om soos voëls se vlerke te lyk.

Die Britte het op hul beurt daarop verbeter en die Britte (saam met die Amerikaners) het in die 18de en 19de eeue groot bydraes gemaak om die seiljag te verbeter. Die Iere het in 1720 in die Cork-hawe ’n seiljagklub (die Cork Water Club) gestig, wat wedvaarte gereël het, wedvaartregulasies ontwikkel het en die eerste was wat wedvaartvlae bekend gestel het. In Engeland het die seiljag-entoesiaste seilvaart verdere wind van agter gegee met die stigting van Cumberland Fleet in 1775, wat waarskynlik die eerste seiljagklub in Engeland was. Dié klub het onder meer wedvaarte op die Teemsrivier georganiseer.

Kanada en Amerika se bydraes

Een van die seiljagfanatici wat sy naam in die geskiedenis van seilvaart verewig het, was Joshua Slocum, ’n Kanadese seekaptein wat in 1846 in Wilmot in Nieu-Skotland gebore is en reeds van 16-jarige ouderdom gereeld op die see gevaar het. Slocum het self bote gebou of omskep en hy was die eerste persoon ter wêreld wat stoksielalleen met ’n seiljag om die wêreld gevaar het.

Slocum het dit vermag nadat hy ’n verwaarloosde klein boot in ’n seiljag van 10,9 meter ombou het en dit Spray gedoop het. Op 24 April 1895 het hy van Boston in Amerika vertrek en ná meer as drie jaar op die oseane in Newport ankergegooi. Dit was ’n ware pioniersvaart en het ’n standaard gestel wat verskeie ander in latere jare aangespoor het om dieselfde te vermag.

Hoewel die seiljag sy verskyning in Europa gemaak het en deur die Britte verbeter is, het die Amerikaners waardevolle ontwikkelingswerk in die ooste van hul land gedoen. So was van die heel vinnigste jagte in die koers van die 1850’s deur die bekende bootontwerper Donald McKay van Boston beplan en gebou. Rekords wat in McKay se vaartbelynde en snelvarende klippers opgestel is, het jare lank bestaan.

Die skoener was die gunsteling van die Amerikaners en hulle het baie seiljagte gebou wat goed op die oog was. Intussen het Amerika se seiljagte anders in voorkoms en hoedanighede begin lyk as die Britte s’n: laasgenoemde se jagte was swaarder, smaller en dieper gebou, terwyl die Amerikaners se seiljagte breër maar ligter, vlakker en vinniger was.

Die Britte het in werklikheid in 1851 van die Amerikaanse ontwerpe kennis geneem toe die Amerikaanse jag America loshande die wenner was in ’n resies met 16 Britse jagte om die Eiland Wight. Die trofee, die Victorian Cup, is saam geneem na Amerika en is later as die “America’s Cup” herdoop.

Seiljagwedvaarte

Die America's Cup was oor baie jare heen van die bekendste wedvaarte vir seiljagte ter wêreld. Amerika het die gesogte trofee oor die jare meestal suksesvol verdedig.

Hoewel seiljagte sedert sowat 1850 gereeld teen mekaar meegeding het, het die groter bote gewoonlik gewen en dit het daartoe aanleiding gegee dat sekere reëls neergelê moes word wat lengte en ander standaarde betref. Dit het ook tot ’n voorgee-bepaling gelei. Ná die Tweede Wêreldoorlog is byvoorbeeld bepaal dat seiljagte kleiner as 12 meter aan die bekende America’s Cup mag deelneem.

Dit is interessant dat die eerste transatlantiese wedvaarte vir seiljagte in 1866 van Sandy Hook in New Jersey aan die ooskus van Amerika na Engeland plaasgevind het. Dit is deur die Amerikaanse skoener Henriëtta in net minder as 14 dae gewen. Ander bekende wedvaarte is onder meer die One Ton Cup (in 1907 begin) en die Admiral’s Cup (sedert 1957). Australië se bekende Sydney to Hobart Classic en bekende langer wedvaarte soos die Kaap-na-Rio-wedvaart, Transpac en ander is ook oor die jare aangebied.

In Suid-Afrika het die Durbanse Regattaklub (later die Royal Natal Yacht Club genoem) in ongeveer 1858 met seilvaart in die land begin. Die Royal Cape Yacht Club is twee jare later in die Kaap gestig.

Seilvaart is in 1900 vir die eerste keer as Olimpiese sport by die Parys-spele aangebied en daarna gereeld. Die enigste uitsondering was in 1904.

Die eerste Kaap-na-Rio-wedvaart is in 1971 oor 3 500 seemyl gehou en is deur die Suid-Afrikaanse seiljag Albatros gewen, wat ’n uitstekende prestasie was omdat altesaam 59 seiljagte van 18 lande daaraan deelgeneem het.

Wat die Olimpiese Spele betref, is daar verskeie kategorieë waaraan die deelnemers oor die jare kon deelneem sedert seilvaart sy debuut in 1900 by die Parys-spele gemaak het. Aanvanklik is die speles deur groot bote oorheers, maar sedert 1924 en veral van 1952 af was die neiging al hoe meer na kleiner bote met minder bemanningslede. Die amptelike naam is ook sedert die 2000-spele in Sydney, Australië, van “Yachting” na “Sailing” verander om ook ander soorte bote te akkommodeer. Die kategorieë vir seilvaart was egter nie noodwendig dieselfde oor die jare nie. So sien die kategorieë by die Tokio-spele in 2020 weer eens anders daar uit as by van sy voorgangers.

Bronne

• Cox, Dave. The Sailing Handbook. New Holland Publishers. 1999. ISBN 1 85368 780 4
• Darton, Mike. Set Sail. Grange Books. 1996. ISBN 1-85627-817-4
• Redakteurpaneel. Wêreldspektrum Deel 25. Ensiklopedie Afrikana. 1983. ISBN 0 908409 66 4
• Sansom, Derek. Getting to know Boats. Panda Publishing. 1975. ISBN 85688 003 5

Eksterne skakels

• https://www.olympic.org/world-sailing
• https://www.sailing.org/tokyo2020.php Geargiveer 22 Mei 2019 op Wayback Machine