Закаўказская Дэмакратычная Федэратыўная Рэспубліка

непрызнаная дзяржава
Закаўказская Дэмакратычная Федэратыўная Рэспубліка (ЗДФР)
Сцяг
<   >  >  > 22 красавіка 1918 — 26 мая 1918
Сталіца	Тыфліс
Найбуйнейшыя гарады	Баку, Елізаветпаль, Карс, Кутаісі, Тыфліс, Эрывань.
Мова(ы)	руская Побытавыяў паветах: грузінская, армянская, азербайджанская
Афіцыйная мова	руская, грузінская мова, армянская мова і азербайджанская мова
Рэлігія	Праваслаўе, ААЦ і іслам
Грашовая адзінка	рубель
Плошча	186 100 км²
Форма кіравання	рэспубліка
Старшыня Закаўказскага Сейма
• 1918	Мікалай Сямёнавіч Чхеідзэ

Закаўказская Дэмакратычная Федэратыўная Рэспубліка (ЗДФР) — гістарыяграфічная назва для дзяржавы ў Закаўказзі (тэрыторыі Бакінскай, Елізаветпальскай, Эрыванскай, Тыфліскай, Кутаіскай губерняў, Батумскай і Карскай абласцей, Закатальскай і Сухумскай акруг), якую 22 красавіка 1918 года Закаўказскі сейм абвясціў «дэмакратычнай федэратыўнай рэспублікай».

Па вымозе Турцыі Закаўказскі Сейм быў распушчаны і Закаўказзе распалася на тры дзяржавы: 26 мая 1918 года была абвешчана Рэспубліка Грузія, 28 мая — Рэспубліка Азербайджан і Рэспубліка Арменія (дэкларацыя Армянскай нацыянальнага савета пра прыняцце на сябе вярхоўнай улады ў армянскіх паветах была прынята 30 мая).

Гісторыя

З пачатку 1915 года цяперашняя Арменія, як і закаўказскія гарады ў іншых месцах, напаўнялася ўцекачамі з усходніх вілаетаў Турцыі, галоўным чынам армянамі, асірыйцамі і грэкамі. Больш за ўсё скупнасць уцекачоў была ў сучаснай Арменіі. Гэта было вынікам турэцкай палітыкі генацыду хрысціянскага насельніцтва, што ставіла перад выбарам жыцця ці смерці этнічных армян.

Закаўказскі сейм, у якім на той момант дамінавалі грузінскія меншавікі, старшыня сейма грузінскі сацыял-дэмакрат М. С. Чхеідзэ — адмовіўся браць удзел у мірных перамовах у Брэст-Літоўску, і не прызнаў потым пункты Брэсцкага мірнага дагавора, якія адносіліся да Закаўказзя.

Пад падставай нібы мелага месца пераследу мусульманаў на тэрыторыі Паўднёвага Каўказа, занятага з пачатку 1918 года грузінскімі і армянскімі часткамі, якія змянілі раскладзеныя рускія войскі, турэцкае камандаванне, парушыўшы заключанае ў снежні 1917 года Ерзнкайскае перамір'е, зрушыла 12 лютага 1918 года свае войскі, каля 25 тыс. чалавек, ва ўсходнім кірунку. Фронт супраць турэцкіх войскаў трымалі армянскі ў 17 тыс. чалавек і грузінскі ў 12 тыс. чалавек карпусы.

Азербайджанцы абвясцілі пра адмову браць удзел у вайне супраць туркаў-аднаверцаў. У выніку дэбатаў ва ўрадзе было вырашана, што Закаўказскі Сейм будзе браць удзел у вайне супраць Турцыі, але азербайджанскія войскі браць удзел у канфлікце не будуць.

Да сярэдзіны сакавіка туркі занялі Ерзнка, Баберд (Байбурд), Трапезунд, Мамахатун і Эрзрум. Пагроза навісла над Карсам і Батумам. Нязгоды паміж татарамі і астатнімі дэлегацыямі, усё больш пашыраліся і паглыбляліся як у Сейме, так і ў Закаўказскім камісарыяце. У гэтых умовах Закаўказскі камісарыят прыняў рашэнне пачаць сепаратныя перагаворы з Турцыяй у Трапезундзе, галоўным перамоўшчыкам быў абраны Чхенкелі.

Трапезундскія мірныя перамовы былі выгадныя туркам. З 12 сакавіка 1918 года падчас мірных перагавораў, Веіб-паша працягнуў прасоўвацца ў кірунку Батума, Ардагана, кожны дзень заваёўваючы новыя тэрыторыі. Тэлеграмы з Карскіх і Ардаганских акруговых камісарыятаў, якія прыходзілі ў Тыфліс, а таксама ад старшыні гарадскіх і раённых выканаўчых камітэтаў Сарамідзэ казалі пра пануючыя ў гэтых раёнах рабаванні, разаніну, масавыя высяленні і масавыя забойствы хрысціянскага насельніцтва. Было ясна, што мэта і сэнс пазіцыі турэцкага прадстаўніка Раўф-бея пра «папярэднія ўмовы міру», былі ў тым, каб раскласці армяна-грузінскую супрацу.

Шырыліся чуткі пра нейкія сакрэтныя турка-грузінскія перамовы, паводле якіх Чхенкелі ў Трапезундзе імкнуўся захаваць Батум у межах Закаўказзя з умовай перадачы туркам Карса і Ардагана. 13 красавіка туркі ўвайшлі ў Батум. Пазней у Тбілісі вярнулася дэлегацыя з Трапезунда, і гутаркі пра грузіна-турэцкія перагаворы пацвердзіліся. Чхенкелі здаў Батум туркам пасля ажыццяўлення часткі Брэсцкага пагаднення, якая адносіцца да Закаўказзя, з умовай, што гэты горад будзе далучаны да Грузіі.

22 красавіка грузінскія і азербайджанскія дэлегацыі абвясцілі незалежнасць Закаўказзя ад Расіі, абвясціўшы стварэнне дзяржавы — Закаўказскай федэрацыі (ЗДФР), выконваючы першую з папярэдніх умоў, высунутых Турцыяй перад усталяваннем міра. У той жа дзень урад Гегечкары падаў у адстаўку, і быў зацверджаны новы ўрад ЗДФР, у якім Чхенкелі быў усім: і міністрам замежных спраў, і прэм'ер-міністрам, і старшынём дэлегацыі ЗДФР на мірных перамовах. Працягваючы выконваць сваю частку ўмоў, Чхенкелі загадаў расфармаваць франтавыя часткі.

У ноч на 26 мая 1918 года, турэцкая дэлегацыя ў горадзе Батум падае ўльтыматум пра ліквідацыю ЗДФР. Грузінская фракцыя Закаўказскага сейма, паддаўшыся ціску, выходзіць з ЗДФР, нацыянальны савета Грузіі абвяшчае стварэнне Грузінскай Дэмакратычнай Рэспублікі.

Урад Чхенкелі быў прымусова адпраўлены ў адстаўку.

4 чэрвеня 1918 года Турцыя падпісала з Грузіяй дагаворы «пра мір і сяброўства», па якіх да Турцыі, апроч Карскай, Ардаганскай і Батумскай абласцей, адыходзілі Ахалкалакскі павет і частка Ахалцыхскага павета. Турэцкія войскі атрымалі права бесперашкодных чыгуначных перавозак.

Раптам, той жа вясной Турцыя зрушыла войскі і без асаблівых высілкаў акупавала большую частку Грузіі. У некалькіх бітвах войскі былі пабіты і адкінуты. Пасля чаго з глыбіні фронту зноў падыходзілі свежыя часткі.

Грузіі давялося папрасіць пра дапамогу Германію: саюзніка Турцыі, але хрысціянскай краіны. Германію пагадзілася ўвесці свае войскі ў Грузію і загадала саюзнай Турцыі прызнаць незалежнасць Грузінскай рэспублікі.

Гл. таксама

• Закаўказская Сацыялістычная Федэратыўная Савецкая Рэспубліка
• Грузінская Дэмакратычная Рэспубліка
• Першая Рэспубліка Арменія
• Азербайджанская Дэмакратычная Рэспубліка

Спасылкі

• Сергей Маркедонов. «Актуальный юбилей» Архівавана 11 чэрвеня 2008.
• Андрей Зубов «Политическое будущее Кавказа:опыт ретроспективно-сравнительного анализа»