Španska groznica

Prizor iz vojne bolnice sa bolesnicima od španske groznice (Fort Riley, Kansas, Camp Funston)

Pandemija gripe iz 1918. godine, također poznata i kao Velika epidemija gripe, ili, još poznatija kao Španska gripa je bila izrazito smrtonosna globalna epidemija gripe izazvana virusom gripe H1N1, podtip A. Najraniji dokumentovani slučaj ovog oboljenja otkriven je u martu 1918. godine u Kanzasu, u Sjedninjenim Američkim državama, dok su drugi slučajevi zabeleženi u Francuskoj, Nemačkoj i Ujedinjenom Kraljevstvu u aprilu iste godine. Dvije godine kasnije, skoro trećina svjetske populacije, ili procijenjenih 500 miliona ljudi, zaraženo je ovim virusom u četiri uzastopna talasa. Procjene smrtnih slučajeva kreću se od 17 do 50 miliona , a moguće i do 100 miliona, što je čini jednom od najsmrtonosnijih pandemija u istoriji čovječanstva.

Za zvanični kraj pandemije se uzima decembar 1920. godine.

Pandemija je izbila pred kraj Prvog svjetskog rata, kada su ratni cenzori zaraćenih strana suzbijali vijesti o oboljenima u svojim državama, kako ne bi negativno uticale na moral. Slobodno izvještavanje je bilo moguće u tada neutralnoj Španiji, zbog čega su tamošnji mediji opširno izvještavali o širenju epidemije u ovoj državi. Na taj način je stvoren utisak da je Španija u stvari epicentar epidemije, zbog čega se u javnosti i kolektivnom sjećanju ova pandemija i najčešće titulira kao "Španska gripa".

Većina epidemija gripe nesrazmjerno ubija mlade i stare, s većom stopom preživljavanja za one u srednjoj životnoj dobi, ali ova pandemija je imala neobično visok mortalitet za mlade odrasle osobe.

Simptomi

Većina zaraženih imala je samo tipične simptome gripe kao što su grlobolja, glavobolja i groznica, posebno tokom prvog talasa. Međutim, tokom drugog talasa bolest je postala mnogo ozbiljnija, često komplikovana bakterijskom upalom pluća koja je u velikom broju slučajeva dovodila do smrtnog ishoda. Ovaj ozbiljniji tip bi doveo do razvoja heliotropne cijanoze, pri čemu bi se na koži prvo razvile dvije mrlje od boje mahagonija preko jagodica koje bi se zatim tokom nekoliko sati proširile i obojile cijelo lice u plavo, nakon čega bi došlo do crne boje prvo u ekstremitetima, a zatim bi se dalje širile na udove i torzo. Nakon toga, smrt bi uslijedila u roku od nekoliko sati ili dana, usljed nakupljanja tečnosti u plućima. Ostali prijavljeni znaci i simptomi uključivali su spontano krvarenje iz usta i nosa, pobačaje kod trudnica, neobičan miris, ispadanja zuba i opadanje kose, delirijum, vrtoglavicu, nesanicu, gubitak sluha ili mirisa i oštećen vid.Jedan posmatrač je napisao: "Jedna od najupečatljivijih komplikacija bilo je krvarenje iz sluzokože, posebno iz nosa, želuca i crijeva. Došlo bi i do krvarenja iz ušiju i petehijalne hemoragije na koži." Vjeruje se da je ozbiljnost simptoma uzrokovana citokinskim olujama.

Epidemiologija

Većina epidemija gripe neproporcionalno ubija maloljetnike i starije osobe ili već oslabljene bolesnike. Za razliku od toga, pandemija 1918, je pretežno usmrtila prethodno zdrave i mlađe odrasle osobe. Moderna istraživanja, koristeći virus uzet iz tijela smrznutih žrtava, zaključila su da je virus ubijao kroz "citokinsku oluju" (pretjeranu reakciju imuniteta organizma). Snažna imunološka reakcija mlađih odraslih osoba bi opustošila tijelo, dok je slabiji imunitet djece i odraslih osoba srednjih godina rezultirao manjim brojem smrtnih slučajeva u tim grupama.

Umiranja su bila toliko masovna da lokalne zajednice po gradovima i selima nisu imale dovoljno resursa da se nose ni sa uzrocima ni sa posljedicama španske gripe. Mrtvačnice su bile premale da prihvate sve umrle, tako da su leševi trunuli po ulicama, a u bolnicama i prihvatilištima leševi su slagani po hodnicima, kao cjepanice. U nedostatku zvaničnih lijekova, ljudi su pribjegavali "tradicionalnoj" medicini - konzumirali su sirovi luk (posebno bijeli luk), nosili krompir u džepu ili vrećice kamfora oko vrata. Međutim, niti jedna od tih "terapija" nije spriječila nalet drugog, a zatim i trećeg talasa španske gripe.

Historijski i epidemiološki podaci su neadekvatni za identifikaciju geografskog porijekla ove pandemije. Virus je bio je upleten i u izbijanje letargičnog encefalitisa, 1920-ih.

Da bi se održao moral vojnika i stanovništva, ratni cenzori su minimizirali izvještaje o bolesti i smrtnosti u Njemačkoj, Velikoj Britaniji, Francuskoj i SAD-u. Međutim, novine su izvještavale slobodno o epidemijskom efektima u neutralnoj Španiji (kao što je grob oboljelog Alfonsa XIII), stvarajući lažni dojam da je ova zemlja posebno teško pogođeno područje ili čak epicentar pandemije — tako da je pandemija dobila i nezvanični naziv nadimak španska groznica (španska gripa).

Prvi svjetski rat je okončan primirjem 11. novembra 1918. godine. Međutim, kada su pri dočecima vojnika-povratnika, ljudi ponovo počeli izlaziti na ulice, počeo je i treći val španske gripe, koji je zahvatio i Ameriku.

Treći talas španske gripe nije bio toliko smrtonosan kao drugi val, ali i dalje smrtonosniji od prvog. Iako je također zahvatio stanovništvo širom svijeta, ubijajući mnoge od svojih žrtava, privukao je mnogo manje pažnje. Ljudi su bili spremni za novi početak svojih života i više nisu bili zainteresirani za strah ili smrtonosnu gripu.

Historija

Hipoteze o izvoru

Velike koncentracije vojske i vojna bolnica u Etaplesu u Francuskoj se pominju kao mogući epicentar Španske gripe, prema istraživanju iz 1999. godine koji je obavio britanski tim pod vodstvom virologa John Oxforda. Prema ovom istraživanju, krajem 1917. godine vojni patolozi izvještavaju o novoj, veoma smrtonosnoj bolesti koju su kasnije prepoznali kao gripu. Prenatrpani kampovi i bolnice su bili idealna mjesta za širenje respiratornog virusa. Bolnice su bile tretirale hiljade žrtava hemijskog oružja, koje je prvi put masovno upotrebljeno upravo u Prvom svjetskom ratu. Vojna bolnici Etaples je dnevno obrađivala oko 100.000 pacijenata. U blizini se nalazila svinjska štala, a i perad su donošena iz okolnih sela. Oxford i njegov tim u svom istraživanju tvrde da je virus sa ptica mutirao i prešao na svinje, a potom i na čovjeka.

Postoje i tvrdnje da je virus zapravo nastao u Sjedinjenim Američkim Državama. Historičar Alfred W. Crosby tvrdi da je gripa nastala u Kansasu. Popularni autor John Barry opisuje Haskell okrug u Kansasu kao žarište početka gripe. Tvrdi se da je krajem 1917, prvi talas epidemije zahvatio 14 američkih vojnih kampova. Ulaskom Sjedinjenih američkih država u Prvi svjetski rat, došlo je do širenja ovog virusa na Evropskom kontinentu.

Daljnju teoriju formulisao je 2014. historičar Mark Humphries, koji tvrdi da je mobilizacija 96.000 kineskih radnika koji su radili iza britansko-francuskih ratnih linija bila izvor pandemije, odnosno da je virus prvobitno nastao u Kini.

Širenje

Kada inficirana osoba kihne ili kašlje, više od pola miliona virusnih čestica preplavi prostor oko nje. Zatvoreni prostori i masivni pokreti trupa u Prvom svjetskom ratu je pogodovalo širenju virusa, i vrlo vjerovatno ubrzalo i mutacije virusa, a sam rat je uzrokovao i veliku smrtnost virusa. Neki tvrde da su imuni sistemi vojnika bili oslabljeni neadekvatnom ishranom, kao i stresovima borbe i hemijskih napada.

Faktor koji je znatno doprinio svjetskom širenju pandemije bilo je i naglo povećanje putovanja. Moderni transportni sistemi su omogućavali vojnicima, mornarima, i civilima da rašire bolest u relativno kratkom roku.

Augusta 1918, mutacija virusa se simultano pojavila u Brestu, Francuska, Freetown, Sierra Leone, i u Bostonu, SAD. Španska gripa se preselila u Irsku s irskim borcima koji su se vratili s fronta.

Smrtnost

Smatra se da se trećina svjetske populacije zarazila virusom. Približno 2–3% zaraženih je umrlo. Ova gripa je u 24 sedmice ubila više ljudi nego HIV u 24 godine. Crna smrt (kuga) ubila je mnogo viši postotak svjetske populacije.

Bolest je ubijala u svim dijelovima svijeta, 17 miliona žrtava u Indiji, oko 5% populacije tadašnje populacije. Kina je izgubila između 5 i 9 miliona stanovnika. Iran je također imao veliku smrtnost. Prema procjenama, između 8 i 22% populacije je umrlo od virusa.

U SAD-u oko 28% populacije je bilo zaraženo ovim virusom. Aproksimativno 0,48 do 0,64% populacije je umrlo. Američki domorodci su bili posebno pogođena skupina. Čitava sela Inuit i domorodaca sa Aljaske su pomrla. Kanada je imala 50.000 umrlih.

U Brazilu je umrlo 300.000 osoba, uključujući i tadašnjeg predsjednika ove države. U Engleskoj je bilo 250.000 umrlih. U Francuskoj preko 400.000.

Smrtnost gripe je iznosila oko 2,5% zaraženih dok je kod obične gripe smrtnost 0,1%.

Osobine Gripe

Širenje gripe se nastavilo u ljeto i jesen, dok je kod obične gripe širenje ograničeno na zimski period.

Moderna analiza ukazuje da je virus posebno smrtonosan jer pokreće citokinsku oluju (prekomjernu reakciju imunog sistema) što uništava jači imuni sistem mlađih ljudi. Jedna grupa istraživača je izvukla virus iz zaleđenih žrtava i inficirala životinje sa njim. Životinje su dobile progresivno uništenje respiratornog sistema i smrt kroz citokinsku oluju.

Slučajevi sa brzom smrtnošću su uglavnom uzrokovani upalom pluća. Sporiji slučajevi su dobijali sekundarne bakterijske infekcije sa zahvatanjem nerva što je uzrokovalo mentalne bolesti u nekim slučajevima.

Smrtonosni drugi val bolesti

Drugi val bolesti je bio puno smrtonosniji od prvog. Prvi val je ličio na tipičnu epidemiju gripe. On je najviše pogodio stare i bolesne, dok su mlađi ljudi lako prebrodili simpotome. Do augusta kada je drugi val počeo u Francuskoj, Sierra Leoneu, i SAD-u, virus je mutirao u puno smrtonosniji oblik. Oktobar 1918. je bio najsmrtonosniji mjesec čitave pandemije.

Činjenica da si oni koji su se oporavili od prvog vala postali imuni ukazuje da je to bila ista vrsta gripe. Drugi val je najviše pogodio mlade zdrave ljude.

Uništene zajednice

Čak i u područjima sa malom stopom smrtnosti, mnogi su bili pogođeni jer je svakodnevni život bio poremećen. Neke zajednice su zatvorili sve radnje ili zahtjevali od mušterija da naručuju robu ispred radnje. Zdravstveni radnici nisu mogli pomagati bolesnim, niti su kopači grobova mogli ukopavati mrtve jer su i sami bili previše bolesni. U mnogim mjestima masovne grobnice su bile iskopane parnim mašinama, i leševi ukopani bez kovčega.

Trovanje Aspirinom

U knjizi "Kliničke Infektivne Bolesti", Karen Starko 2009. godine je postavio tezu da je trovanje aspirinom bilo uzrok mnogih smrti u periodu Španske gripe. Do ovoga je došlo nakon što je glavni doktor armije SAD-a u "Žurnalu Američke Medicinske Asocijacije" preporučio veoma visoke doze od 8-31 grama aspirina dnevno kao djelotvorni tretman protiv ove gripe. Zbog ovog pristupa došlo je do pojave hiperventilacije kod 33% pacijenata, a razvijanja plućnog edema kod 3% pacijenata na ovom tretmanu.

Starko ukazuje da su rane smrti pokazivale "mokra" pluća, dok su kasniji slučajevi pokazivali bakterijsku upalu pluća. Ova hipoteza je kasnije opovrgnuta jer je stopa smrtnosti u Indiji bila izuzetno visoka, a da tamo nije bilo aspirina.

Kraj Epidemije

Poslije smrtonosnog drugog vala kasne 1918, novi slučajevi su naglo opali. Jedno od objašnjenja naglog pada smrtnosti jeste to da su doktori postali bolji u prevenciji i liječenju upale pluća kao popratnog stanja bolesti, ali John Barry tvrdi da nema dokaza za ovu tvrdnju.

Druga teorija tvrdi da je 1918 virus naglo mutirao u manje smrtonosnu verziju. Ovo je česta pojava kod virusa gripe: postoji tendencija da patogeni virusi postanu manje smrtonosni kako vrijeme prolazi, i domačini opasnijih verzija virusa imaju tendenciju da umru.

Također pogledajte

• Pandemija
• Zarazne bolesti