Pravoslavna crkva

Pravoslavna crkva je jedna od nastarijih vjerskih institucija na svijetu i druga po veličini hrišćanska crkva na svijetu, sa procijenjenih 225 - 300 miliona sljedbenika. U prošlosti je bila ujedinjena sa Rimokatoličkom crkvom do Crkvenog raskola 1054. godine. Od tada je bila glavna državna crkva Bizantijskog carstva do njegovog pada 1453. godine. Danas ima važnu ulogu u evropskim, bliskoistočnim, slavenskim i nekim afričkim kulturama. Na čelu Pravoslavne crkve se nalazi Patrijarh.

Pravoslavlje

Od samog početka, svi hrišćani su bili pripadnici jedne univerzalne Apostolske crkve. Pravoslavna crkva tvrdi da je ona nasljednik i čuvar te iste crkve. Veliki broj drugih hrišćanskih crkava su napravili slične crkve: Rimokatolička crkva, Anglikanska zajednica, Asirijska crkva i Orijentalna pravoslavna crkva. Prema pravoslavnom mišljenu, Asirci i istočnjaci su napustili pravoslavnu crkvu u godinama nakon Trećeg vaseljenskog sabora u Efesu 431. godine i Četvrtog vaseljenskog sabora u Halkidonu 451. godine. Na sličan način, crkve u Rimu i Carigradu su razdvojene u događaju poznatom kao Crkveni raskol 1054. godine. Engleska crkva je razdvojena od Rimokatoličke crkve prvi put 1530. godine i ponovo 1558. godine. Prema tome, ujedinjeno pravoslavlje je uspostavljeno preko rada sv. Augustina Kanteberijskog početkom 7. stoljeća.

Organizacijska struktura

Stvaranje autokefalnih Crkava na Mediteranu jeste historijski proces koji je započeo uspostavljanjem pet drevnih patrijaršija:

Rima, koja obuhvata zapadnu Evropu, tačnije zapadni dio Rimskog carstva;
Carigrada, čija se crkvena vlast prostirala na Malu Aziju, Pont, Balkansko poluostrvo i Rumunske Zemlje.
Aleksandrije, koja obuhvata Afrički kontinent;
Antiohije, od koje su zavisili Arabija, Fenicija i Sirija;
Jerusalema, koji je obuhvatao Palestinu.

Danas su poznate sljedeće:

Carigradska Patrijaršija

Bizantion je u početku bio episkopija potčinjena prijestolu Herakleje, u Trakiji, ali čim je, zahvaljujući caru Konstantinu (306-331), postao prijestonica carstva, drugi Rim, on je stekao veliku crkvenu i političku važnost. Jurisdikciju carigradskog patrijarha odredili su vaseljenski sabori: Carigradski (381), Trećim kanonom, daje mu prvenstvo časti, poslije Rima; Halkidonski (451), Dvadeset osmim kanonom, dodaje mu eparhije Trakije, Male Azije i Ponta. U 11. vijeku pod njegovom jurisdikcijom nalaze se ne samo Grci bizantijskog carstva nego i kršćani Sjeverne Afrike, Južne Italije i Sicilije, Male Azije , Balkanskog poluostrva, Rusije i Rumunskih Zemalja. U to vrijeme Vaseljenska Patrijaršija imala je 600 episkopskih tronova. Latinski Križari osvajaju Carigrad 1204. godine; poslije toga Patrijarh premješta svoje sjedište u Niceju, gdje je ostao u izgnanstvu sve do 1272. godine. Zatim Carigrad pada pod Osmanlije 1453. godine. Taj događaj je utjecao da se znatno svede crkvena važnost Vaseljenske Patrijaršije. Isto tako i formiranjem pomjesnih autokefalnih Crkava, na kraju 19. vijeka, njena se jurisdikcija sužava. Godine 1928. četrdeset i devet episkopija bilo je predano Grčkoj Crkvi. Pod sadašnju njenu jurisdikciju ulaze Grci vjernici u Istanbulu, eparhije u Turskoj, nekoliko dodekaniskih eparhija, kao i Sveta Gora.

Aleksandrijska Patrijaršija

To je najstariji patrijaršijski prijestol; spominje ga već Prvi Vaseljenski Sabor. Patrijarh, koji sebe smatra nasljednikom evanđelista Marka i nosi titulu "papa i patrijarh Aleksandrije i Afrike", u početku po časti zauzimaše drugo mjesto, poslije episkopa Rima. Uslijed monofizitskog spora, 457. god. Aleksandrijska Crkva podijelila se na dvije grupe: jednu koja je prihvatila kristološko halkidonsko učenje (451) i vlast bizantskog cara ("melkiti"), i drugu koja je odbacila Halkidon i oformila se kao Koptska Egipatska Crkva ("monofiziti"). Aleksandrijski patrijarh potječe od "melkita" iz Egipta. Isprva je Aleksandrijska Crkva upotrebljavala koptski ili aleksandrijski obred, a između 11. i 13. vijeka prešla je na bizantski obred pošto su i vjernici i svećenici grčkog porijekla. Sadašnja jurisdikcija Aleksandrijske Patrijaršije pruža se na Egipat, Sudan, Tunis, Kongo, Keniju, Kamerun i Južnu Afriku, zemlje za koje su hirotonisali afričke episkope i svećenike. Patrijaršija ima sjedište u Aleksandriji (Egipat).

Antiohijska Patrijaršija

Spominje je Drugi kanon Drugog Vaseljenskog Sabora (381). U 5. vijeku, zbog monofizitske hereze, nastaje i ovdje isti raskol kao i u Aleksandriji. Današnja Antiohijska Patrijaršija potječe od Sirijaca halkidonaca (ili melkita). Ona je upotrebljavala antiohijski ili sirijski obred sve do 13. vijeka, kada je od Carigrada preuzela bizantski obred. Godine 1366. sjedište patrijarha seli se iz Antiohije (danas grad u Turskoj) u Damask u Siriji. A 1899. patrijarh je Arapin, kao i većina klera i vjernika. Arapski je liturgijski jezik. Patrijaršija, sa sjedištem u Damasku, obuhvata eparhije u Siriji, Libanu, Iraku, Sjedinjenim Američkim Državama, Australiji, Novom Zelandu, Brazilu i Argentini.

Jerusalemska Patrijaršija

Na Saboru u Halkidonu (451) episkop Juvenalije dobija saglasnost da Jerusalem bude autonomna patrijaršija. Zauzevši peto mjesto u poretku pentarhije, imala je jurisdikciju nad Palestinom i Sinajskim Poluostrvom. Uslijed invazije Perzijanaca i Arapa u 7. vijeku, a naročito zbog osnivanja latinskih država u 12. i 13. vijeku, Jerusalem je izgubio od svog crkvenog značaja. Kasnije je ušao pod uticaj Carigradske Patrijaršije, a tek u 19. vijeku ponovo je stekao drevnu autonomiju. Većina vjernika porijeklom su Arapi, naseljeni u Izraelu i Jordanu.

Moskovska Patrijaršija i cijele Rusije

Obuhvata pravoslavne u nekadašnjem Sovjetskom Savezu, osim onih u Gruziji. Čuvaju stari, neispravljeni kalendar i u bogosluženju upotrebljavaju crkvenoslavenski jezik. Godine 989. kijevski knez Vladimir nameće krštenje narodu te tako kršćansko pravoslavlje postaje službena vjera njegove države. Knez Jaroslav (1019-1054) stavlja Crkvu pod jurisdikciju carigradskog patrijarha, koji imenovaše kijevskog mitropolita. Godine 1240. Kijev su osvojili Mongoli. Moskovski knez Dimitrije ustaje protiv Tatara 1380, ali je tek Ivan III Moskovski (1440-1505), odmah poslije pada Carigrada (1453), uspio osloboditi zemlju. Ivan je smatrao Moskvu "trećim Rimom". Godine 1589. carigradski patrijarh Jeremija daje mitropolitu Jovu titulu patrijarha Rusije. Patrijaršiju je ukinuo Petar Veliki (1721) i zamijenio je Svetim Sinodom. Patrijaršija je ponovo uspostavljena tek poslije 1917. izborom patrijarha Tihona (+1925). Poslije izvjesnog interregnmuma, 1943. godine izabran je za patrijarha mitropolit Sergije, koga je naslijedio patrijarh Aleksije (1945-1971). Historija Ruske Crkve poznaje velike crkvene i duhovne vođe, kao Sergija Radonješkog (1314-1391), Dimitrija Rostovskog (1651-1709), Tihona Zadonskog (1724-1783), Serafima Sarovskog (1759-1833), ali i velike raskolničke pokrete, kao "raskoljnike", za vrijeme patrijarha Nikona (1652-1658). Moskovska Patrijaršija je dala autonomiju Japanskoj i Kineskoj pravoslavnoj Crkvi.

Srpska Patrijaršija

Kršćanstvo na prostorima Balkana počinje prvih vijekova nove ere. Osnivač Srpske Crkve bio je Sveti Sava, sin župana Stefana Nemanje (oko 1167-1196). Monah na Svetoj Gori, Sveti Sava se vraća u zemlju 1204, a hirotonisan je za arhiepiskopa Srbije 1219. godine u Nikeji od vaseljenskog patrijarha Manojla I. Poznate su u historiji tri Srpske patrijaršije:

ona koju je proglasio car Dušan Veliki 1346, a Turci je ukinuli 1458;
Srpska Patrijaršija između 1557. i 1776. (sa sjedištem u Peći), kad je Carigrad ponovo ukida;
Patrijaršija tek obnovljena 1920. poslije osnivanja države Jugoslavije, sa sjedištem u Beogradu, iako je Srbija stekla nezavisnu državu još 1878. godine. U periodu Drugog svjetskog rata Srpska Crkva i njen patrijarh Gavrilo (1937-1950), pretrpjeli su najveće gubitke i stradanja u cijeloj svojoj historiji. Godine 1969. od Srpske Patrijaršije odvojila se samozvana Crkva Makedonije. Njen mitropolit ima sjedište u Skopju i nosi titulu arhiepiskopa ohridskog. Kanonska pozicija ove Crkve nije priznata od pravoslavnih Crkava. Srpska Patrijaršija je dala autonomiju Arhiepiskopiji Ohridskoj 2002 godine.

Gruzijska Patrijaršija (katolikosat)

Kršćanstvo je prodrlo u Gruziju još u 5. vijeku zahvaljujući Svetoj Nini. Do 1053 godine, kad postaje autokefalna, Gruzijska Crkva bila je u tijesnoj vezi s Antiohijskom Patrijaršijom. Od 1817 pa do 1917 zavisila je od Moskovske Patrijaršije i nije imala autonomiju. Godine 1918 ponovno postaje nezavisna, ali Ruska Crkva priznaje joj status autokefalne Patrijaršije tek 1944 godine. Sjedište Patrijaršije je u Tbilisiju. Crkva upotrebljava u bogosluženju gruzijski jezik. 3. marta 1990 Konstantinopoljska Patrijaršija je priznala autokefalnost gruzijske pravoslavne crkve kao i patrijahalnu čast Katolikosata. Nakon sticanja gruzijske nezavisnosti 1991, gruzijska pravoslavna crkva je stekla punu afirmaciju.

Rumunska Patrijaršija

Kršćanstvo se ukorijenilo u Dakiji još početkom 2. vijeka, u periodu okupiranja ove regije od Rimljana, što znači jednovremeno sa formiranjem rumunskog naroda. Već 325. godine jedan gotski episkop prisustvuje Nicejskom Saboru. Arijanski svećenik Ulfila (oko 310-381) prevodi Sveto Pismo na gotski jezik. U 15. vijeku organiziraju se dvije velike mitropolije, u Vlaškoj i Moldaviji, pod jurisdikcijom carigradskog patrijarha. Također, postojala je i mitropolija za pravoslavne Rumune u Transilvaniji, zatvorena za vrijeme austrougarskog carstva. Poslije sjedinjenja rumunskih zemalja 1859. godine, Rumunija 1877. dobija državnu nezavisnost, a 1885. godine Rumunska Crkva stiče autonomiju. Godine 1925. osniva se Rumunska Patrijaršija, uzdizanjem bukureštanskog arhiepiskopa na stepen patrijarha. Prvi patrijarh bio je Miron Kristea (1925-1939). Liturgija i propovjedi vrše se na rumunskom jeziku.

Bugarska Patrijaršija

Bugare, ogranak južnih Slovena, pokrstili su bizantski misionari koje je poslao patrijarh Focije 865. godine. Car Boris (853-889) primio je kršćanstvo u formi bizantskog obreda. Bugarska Patrijaršija osnovana je 1017. godine, za vrijeme cara Simeona, ali nju je ukinuo bizantski car Bazilije II (Bugaroubica) 1019. Godine 1186. zahvaljujući Svetom Savi obnavlja se Patrijaršija sa centrom u Trnovu, no nju su ukinuli otomanski Turci (1393). Za vrijeme otomanske okupacije Crkva se nalazila pod Carigradskom Patrijaršijom, koja je pokušala da ukine liturgiju na crkvenoslavenskom jeziku. Godine 1879. Bugari dobijaju od sultana Abdul Aziza pravo da imaju nezavisnu Patrijaršiju. To Carigrad nije prihvatio, te 1882. Bugarsku Crkvu proglašava "raskolničkom". Ta se nesloga prevazilazi 1945. godine, kada Carigrad daje autokefaliju Bugarskoj Crkvi, priznavši za egzarha mitropolita Stefana. Tek 1959. godine, poslije 560 godina, ponovo je uspostavljena Bugarska Patrijaršija izborom patrijarha Kirila (+1971). Bugarska Patrijaršija prešla je na novi kalendar, u bogosluženju čuva stari crkvenoslavenski jezik, a sjedište joj je u Sofiji.

Autonomne pomjesne Crkve

To su crkve koje su jurisdikcijski zavisne od pojedine patrijaršije. To su sljedeće crkve: kiparska, grčka, albanska, poljska, finska, čehoslovačka i druge.

Pogledajte

Commons logo

Commons ima datoteke na temu: Pravoslavna crkva