Bedd Branwen
| Math | round cairn  |
|---|---|
| Cysylltir gyda | Afon Alaw |
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Ynys Môn |
| Gwlad |  Cymru |
| Cyfesurynnau | 53.336278°N 4.462806°W |
| Cod OS | SH3611284979 |
 | |
| Statws treftadaeth | heneb gofrestredig, Henebion Cenedlaethol Cymru |
| Manylion | |
| Dynodwr Cadw | AN098 |
Mae Bedd Branwen yn gladdfa o Oes yr Efydd yng ngogledd Ynys Môn. Saif yn agos i bentref Llanddeusant a gerllaw Afon Alaw.
Disgrifiad
[golygu | golygu cod]Bu cloddio archaeolegol yma yn 1966, a gwnaed nifer o ddarganfyddiadau. Mae'r safle yn domen o bridd gyda charreg fawr ynghanol y domen, sy'n dyddio o ychydig cyn 2000 C.C.. Yn y domen mae nifer o gladdedigaethau ar wahan, yn dyddio o'r cyfnod rhwng 2000 C.C. a 1000 C.C.. Roedd olion esgyrn wedi eu llosgi a chrochenwaith e.e. wrn gyda choler. Yn wahanol i gladdfeydd o'r cyfnod mewn rhai rhannau eraill o Ynysoedd Prydain, mae'r claddedigaethau i gyd yn ymddangos yn weddol gyfartal o ran eu safle yn y domen, heb un yn amlwg yn brif gladdedigaeth. Gwahaniaeth arall yw nad oedd arfau ymysg y darganfyddiadau, sydd efallai yn awgrymu cymdeithas mwy cyfartal a mwy heddychlon yn yr ardal yma nag mewn rhannau eraill o'r ynysoedd.[1]
Chwedl Branwen
[golygu | golygu cod]Yn chwedl Branwen ferch Llŷr, yr ail o Bedair Cainc y Mabinogi, mae cyfeiriad at Branwen yn marw o dor-calon gerllaw Afon Alaw ac yn cael ei chladdu yno:
- Ac yna y llas y benn ef (Bendigeidfran), ac y kychwynassant a'r pen gantu drwod, y seithwyr hynn, a Branwen yn wythuet. Ac y Aber Alau yn Talebolyon y doethant y'r tir. Ac yna eisted a wnaethant, a gorfowys. Edrych oheni hitheu ar Iwerdon, ac ar Ynys y Kedyrn, a welei ohonunt. "Oy a uab Duw," heb hi, "guae ui o'm ganedigaeth. Da [o] dwy ynys a diffeithwyt o'm achaws i." A dodi ucheneit uawr, a thorri y chalon ar hynny. A gwneuthur bed petrual idi, a'e chladu yno yglan Alaw.[2]
Ni wyddir beth yn union yw'r cysylltiad rhwng enw presennol y gladdfa a'r chwedl. Yn sicr mae'r gladdfa'n deillio o gyfnod llawer cynharach na'r un a awgrymir yn y chwedl yn ei ffurf bresennol.
Llyfryddiaeth
[golygu | golygu cod]- Frances Lynch, Gwynedd, A Guide to Ancient and Historic Wales (Llundain: HMSO, 1995)