Dinasoedd Cymru
- Gweler hefyd: Prifddinas Cymru
Mae gan Gymru saith dinas. Bangor yw dinas gadeiriol hynaf Cymru, a Tyddewi yw dinas leiaf y Deyrnas Unedig.[1] Caerdydd yw prifddinas Cymru a'r ddinas fwyaf poblog, ac Abertawe yw'r ail fwyaf poblog. Ers 2000, mae trefi Cymru wedi cyflwyno ceisiadau i ennill statws dinas fel rhan o ddathliad megis dathliadau’r mileniwm, gyda Chasnewydd, Llanelwy a Wrecsam yn cael statws dinas drwy’r cystadlaethau hyn. Wrecsam yw’r mwyaf diweddar i ennill y statws, ac fe’i dyfarnwyd ym mis Medi 2022.
Rhestr o ddinasoedd Cymru
[golygu | golygu cod]| Enw | Llywodraeth leol | Blwyddyn | Eglwys gadeiriol | Delwedd | Poblogaeth[1] |
|---|---|---|---|---|---|
| Caerdydd | Dinas a Sir Caerdydd | .jpg) Eglwys Gadeiriol Llandaf |
.jpg) |
362,750 | |
| Abertawe | Dinas a Sir Abertawe | 1969 [4] |  Eglwys Gadeiriol Sant Joseff |
 Traeth Aberafan a Bae Abertawe |
245,480 |
| Casnewydd | Casnewydd | 2002 [5] |  Eglwys Gadeiriol Casnewydd (Cadeirlan Sant Gwynllyw) |
 Cyrchfan y Celtic Manor |
151,500 |
| Wrecsam | Bwrdeistref Sirol Wrecsam | 2022 [6] | .jpg) Eglwys Gadeiriol Wrecsam |
Dinas Wrecsam (Stryt yr Hôb) |
65,359 |
| Bangor | Gwynedd |  Eglwys Gadeiriol Bangor |
.jpg)
Golygfa o'r ddinas o Borth Penrhyn |
18,000 | |
| Llanelwy | Sir Ddinbych | 2012 [9] |  Eglwys Gadeiriol Llanelwy |
 Tafarn y Kentigern Arms |
3,500 |
| Tyddewi | Sir Benfro | 1994 [10] |  Eglwys Gadeiriol Tyddewi |
,_W_of_St_David%27s,_Sir_Benfro_(Pembrokeshire),_Wales_26.jpg) Porth Brâg |
1,840 |
Caerau y 6g
[golygu | golygu cod]- Gweler hefyd: 28 Caer Prydain
Nodwyd y 28 dinas yn Historia Brittonum (ysgrifenwyd yn 9g) a disgrifiodd Gildas yn 536OC Ynys Brydain wedi'i gwneud yn prydferth harddu gan wyth ar hugain o ddinasoedd "civitatibus" gan gynnwys y canlynol yng Nghymru:[2]
- Cair Guorthigirn: Craig Gwrtheyrn
- Cair Mingui: Trefynwy
- Cair Pouis: Dinas Powys (bryngaer)
- Cair Dam: Caerdydd
- Cair Guidcon: Trellech Grange
- Cair Segeint: Caernarfon
- Cair Legion Guar Uisc: Caerllion
- Cair Guent: Caer-went
- Cair Uyrtin: Caerfyrddin
- Cair Cinmarc: St Kinemark, Cas-gwent
- Cair Cel Einion: Llandogo[2]
Dyma restr o lefydd eraill yng Nghymru gyda'r term "Caer" heddiw:
- Caerau, Morgannwg
- Caereinion, Maldwyn (Caer Einion)
- Caerfallwch, Sir y Fflint (Caer Afallach)
- Caerfarchell, Sir Benfro (Caer Marchell)
- Caergeiliog, Ynys Môn (Caer y chwilod)
- Caergwrle, Sir y Fflint (Caer Corley)
- Caerffili, Morgannwg (Caer Ffili)
- Caerhun, Sir Gaernarfon (Caer Rhun)
- Caersws, Maldwyn (Caer Swswen)
- Caeriw, Sir Benfro
- Gaerwen, Ynys Môn (Caer wen)
- Caergybi, Ynys Môn (Caer Cybi)
- Caer Beris
Canol Oesoedd
[golygu | golygu cod]
Bu Bangor yn ddinas gadeiriol ers y 6ed ganrif[1] ac esgobaeth hynaf Cymru, a sefydlwyd yn 550OC gan Sant Deiniol.[7]
Yn y canol oesoedd, coronwyd ystyriwyd Abaty Ystrad Fflur lle cynhaliodd Llywelyn Fawr gyngor yn 1238, ac yna Machynlleth, lle cynhaliwyd Senedd Owain Glyndŵr yn 1404.[11]
Ceisiadau dinas modern
[golygu | golygu cod]Ers 2000, mae trefi Cymru wedi cystadlu mewn gornest i ennill statws dinas, fel rhan o anrhydeddau dinesig mewn dathliadau nodedig, fel dathliadau’r mileniwm neu Jiwbilî’r frenhines oedd yn teyrnasu. Beirniadwyd gornest 2000 am beidio â chyhoeddi dinas Cymreig llwyddiannus.[12][13][14] Cynigwyd Merthyr Tudfil ar gyfer 2022 ond ni wnaed cais ar ôl adborth a phleidlais y cyngor.[15]
- Aberystwyth — 2000 (colli)[12]; 2002 (colli)[5][16]
- Machynlleth — 2000 (colli)[12]: 2002 (colli)[5][16]
- Casnewydd — 2000 (colli)[12][17]; 2002 (ennill)[5][16]
- Y Drenewydd — 2000 (colli)[12]; 2002 (colli)[5][16]
- Llanelwy — 2000 (colli)[12]; 2002 (colli)[5][16]; 2012 (ennill)[9]
- Wrecsam — 2000 (colli)[12][13]; 2002 (colli)[5][16]; 2012 (colli)[9]: 2022 (ennill)[18][19][20]
Dinas Diwylliant
[golygu | golygu cod]Ymgeisiodd Wrecsam yn aflwyddiannus i fod yn dinas diwylliant y Deyrnas Unedig yn 2025 ac mae'n bwriadu gwneud cais arall ar gyfer 2029.[21]
Gweler hefyd
[golygu | golygu cod]Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 "Dinasoedd Cymru". Wales. 2019-07-10. Cyrchwyd 2023-10-23.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 ""Historia Brittonum" and Britain's Twenty-Eight Cities" (PDF).
- ↑ "1905: Cardiff becomes a city". BBC (yn Saesneg). 2011-10-28. Cyrchwyd 2022-03-09.
- ↑ "Swansea celebrates 50 years of city status". BBC News (yn Saesneg). 2019-07-02. Cyrchwyd 2022-03-09.
- ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 "Newport wins battle for city status" (yn Saesneg). 2002-03-14. Cyrchwyd 2023-10-23.
- ↑ "Crown Office | The Gazette". www.thegazette.co.uk. Cyrchwyd 2022-09-05.
THE QUEEN has been pleased by Letters Patent under the Great Seal of the Realm dated 1 September 2022 to ordain that the County Borough of Wrexham shall have the status of a City.
- ↑ 7.0 7.1 Gilman, Daniel Coit; Peck, Harry Thurston; Colby, Frank Moore (1906). The New International Encyclopaedia (yn Saesneg). Dodd, Mead. t. 461.
- ↑ "Bangor City Council - Cyngor Dinas Bangor - History". bangorcitycouncil.gov.wales. Cyrchwyd 2022-03-09.
- ↑ 9.0 9.1 9.2 "St Asaph in north Wales named Diamond Jubilee city". BBC News (yn Saesneg). 2012-03-14. Cyrchwyd 2023-10-23.
- ↑ "National Archives reveal St Davids city status row". BBC News (yn Saesneg). 2018-12-29. Cyrchwyd 2022-03-09.
- ↑ Lewis, Ffion (2021-11-26). "The capital of Wales before Cardiff and the hidden history of the city". Wales Online (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-11-11.
- ↑ 12.0 12.1 12.2 12.3 12.4 12.5 12.6 "MILLENNIUM CITY STATUS COMPETITION - WINNING CITIES ANNOUNCED". www.wired-gov.net. Cyrchwyd 2023-10-23.
- ↑ 13.0 13.1 "The three Millennium cities". The Guardian (yn Saesneg). 2000-12-19. ISSN 0261-3077. Cyrchwyd 2023-10-23.
- ↑ "Welsh towns could miss city status" (yn Saesneg). 2000-11-26. Cyrchwyd 2022-09-24.
- ↑ John, Lucy (2021-10-13). "Merthyr will not apply for city status after huge majority vote against it". Wales Online (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-11-12.
- ↑ 16.0 16.1 16.2 16.3 16.4 16.5 "Five new cities creates row" (yn Saesneg). 2002-03-14. Cyrchwyd 2022-03-28.
- ↑ Leader (2000-12-19). "The three Millennium cities". The Guardian (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-03-28.
- ↑ "Wrexham to make fourth city status bid despite opposition". BBC News (yn Saesneg). 2021-12-07. Cyrchwyd 2022-03-28.
- ↑ "City status 2022 | Wrexham County Borough Council". www.wrexham.gov.uk. Cyrchwyd 2022-03-28.
- ↑ "Wrexham in bid to gain city status". The Leader (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-03-28.
- ↑ "Dinas Diwylliant: Wrecsam am geisio eto yn 2029". BBC Cymru Fyw. 2022-05-31. Cyrchwyd 2023-10-23.