| dbo:abstract
|
- Moisès Székely —en hongarès Székely Mózes, en romanès Moise Székely— fou un voivoda (príncep) de Transsilvània. Era fill de János Székely i formava part de la noblesa Székely (minoria hongaresa de Transsilvània). Moisès Székely va ser un destacat líder militar i un dels principals generals dels exèrcits de Segimon Bathory, destacant-se com un dels seus més propers col·laboradors. Amb la renúncia de Segimon Bathory a principis de 1602 al tron de Transsilvània la situació al Principat era del tot inestable. Giorgio Basta i les seves tropes imperials controlaven la situació duent a terme una contínua persecució i repressió indiscriminada contra la població autòctona, així com contra els saxons i els hongaresos de Transsilvània. Davant d'aquesta situació, a principis de 1603 Moisès Székely va començar a preparar una revolta que esclatà l'abril d'aquell mateix any i que amb l'ajut dels otomans i els tàtars va aconseguir fer fora les tropes imperials de Giorgio Basta. Al maig de 1603 reclamava el tron de Transsilvània (vacant en aquell moment) i es nomenava voivoda. Però la crueltat de les seves tropes mercenàries tàrtares superaven en alguns casos la de les tropes imperials de Giorgio Basta, tornant-se la situació molt explosiva. Aquest fet fou aprofitat pel voivoda valac Radu Şerban per envair des de Valàquia el Principat transsilvà en nom de Rodolf II del Sacre Imperi Romanogermànic, derrotant a Moisès Székely a la el 17 de juliol de 1603, en la qual Moisès Székely va acabar perdent la vida. Un cop les tropes de Székely foren vençudes els valacs es retiraven, i els imperials tornaven a controlar el Principat. (ca)
- Moseo SZÉKELY, hungare SZÉKELY Mózes [sekej mozeŝ] (naskita ĉirkaŭ 1550 en Udvarhely; mortinta la 17-an de julio 1603 en Braŝovo) estis princo de Transilvanio. (eo)
- Moïse Székely fut prince de Transylvanie en 1603. Il fut le second prince unitarien de Transylvanie après Jean II de Hongrie. Fils de Jean (Janos en hongrois) Székely, ancien commandant de Sigismond Ier Bathory, il accède au titre de prince grâce à la pression du Sultan et de ses troupes le 8 mai 1603. Il est battu et tué lors de la (en) le 17 juillet suivant. (fr)
- Moisés Székely de Siménfalva, (en húngaro: Székely Mózes) (Udvarhely, Transilvania, (actual Rumania), 1550 - Braşov, 17 de julio de 1603 ). Nació en una familia székely. Su padre era János Literáti, un Székely. Su madre es desconocida. Tenía también tres hermanos, István, János y Péter. Fue el comandante de Esteban Báthory y le siguió a Polonia donde también participó en la campaña contra Rusia. En 1603 fue elegido Príncipe de Transilvania luego de que el vaivoda Miguel el Valiente huyese y dejase el trono vacío. Moisés expulsó a los austríacos del país. Murió en la batalla de Brassó luchando contra Giorgio Basta, general de los Habsburgo. Fue el último príncipe de religión unitarista de Transilvania.
* Datos: Q1067982
* Multimedia: Mózes Székely / Q1067982 (es)
- Moses Székely (Hungarian: Székely Mózes; c. 1553 – 17 July 1603) was Prince of Transylvania in 1603. He was a military leader under Prince Sigismund Báthory. After the latter's third and final abdication in 1601, Transylvania was controlled by the mercenaries of Habsburg general Giorgio Basta. In April 1603, Székely instigated the native Transylvanian forces to rebel and, with the support of Turkish-Tartarian auxiliary forces, routed Basta's troops. On 8 May 1603, Székely claimed the title of a Prince of Transylvania, but his rule proved unstable, as his Tartarian mercenaries outdid Basta's troops in cruelty and Radu Șerban, the new Voivode of Wallachia attacked as an ally of the Habsburgs. Mózes' own kinsmen, the Székely, joined forces with the invaders, who defeated and killed Mózes in the Battle of Brașov on 17 July 1603. Radu withdrew to Wallachia, making way for a return of Basta's mercenaries. Székely was the only Székely monarch of the Transylvanian Principality. (en)
- Mojżesz Székely lub Székly (1553 – 17 lipca 1603) – książę Siedmiogrodu panujący w roku 1603. Był drugim z książąt unitarian na tym tronie. Syn Jana (Janosza) Székely, dawnego dowódcy, służącego pod Zygmuntem Batorym, uzyskał tron dzięki pomocy sułtana i swoich oddziałów wojskowych 8 maja 1603. Został pokonany i zabity w wojnie przeciwko Wołochom w Braszowie 17 lipca tego samego roku. Mózes Székely był jedynym księciem pochodzącym z rodziny seklerskiej (sekler pw. Székely, góral mieszkający w Karpatach wschodnich) w Księstwie Siedmiogrodu. Jego los, osobowość i działalność w interesie utrzymania jedności narodu sprawiają, że można zaliczyć go do takich osobowości jak ostatni wolno wybrany król János II (inaczej János Zsigmond) lub późniejsi książęta: Stefan Batory, István Bocskai, Gábor Bethlen czy II Ferenc Rákóczi. Mózes Székely urodził się w Siedmiogrodzie w miejscowości Udvarhely, w rodzinie lófőszékely (lófő oficer konny wśród seklerów). W kronikach odnotowano tylko nazwisko ojca, János Székely Literati, w skrócie János Literati, lub „János deák” (to znaczy, że był wyuczony). Kiedy urodził się Mózes Székely, Królestwo Węgier było podzielone na trzy części, środkową część była okupowana przez Turków, ze względu na politykę Habsburgów, reszta kraju była podzielona na Zachodnie Królestwo Węgier, pod patronatem Habsburgów, i na Wschodnie Królestwo Węgier. Wschodnie Królestwo Węgierskie po śmierci króla Jánosa II (1571) nazwane zostało Księstwem Siedmiogrodu (János II – pełna nazwa János Zsigmond Szapolay, ojcem jego był János I Szapolyai król Węgier, matką była Izabela Jagiellonka) Działalność Mózesa Székelyego jest słabo zbadana z różnych powodów. Był on jedynym księciem z rodziny seklerskiej, członkiem najmniejszego tradycyjnego kościoła, kościoła unitarian, pełnił on funkcje księcia tylko przez trzy miesiące. Seklerzy jako Węgrzy – którzy mówią i mówili zawsze po węgiersku, mają litery, które odróżniają ich od Węgrów. Seklerzy zgodnie z legendami mówią, ze pochodzą od Hunów i Scytów, tak samo jak Węgrzy, tyle że przyszli do Kotliny Panońskiej wcześniej niż Węgrzy. Armia seklerska była największą armią książąt siedmiogrodzkich. W Księstwie Siedmiogrodu panowała autonomia aż do 1877 roku. Była tam specjalna administracja seklerska, różne instytucje (inne niż na Węgrzech), miała spisane prawa i zwyczaje, które były uznane w Królestwie Węgier. Mózes Székely w latach młodzieńczych zajmował się handlem solą, gdyż jego ojciec János Literati Székely był wśród pierwszych szambelanów soli. Kopalnia soli była własnością wspólną seklerów, ale król János II upaństwowił ją po buntach w 1562 roku. Po śmierci króla Jánosa II na księcia wybrany został katolik Stefan Batory, mimo iż większość wybierających była protestantami.W Siedmiogrodzie już w roku 1568 była wolność religijna i po raz pierwszy w Europie kościoły katolicki, luterański, kalwinistyczny i unijny były równe w prawie. Pod koniec XVI wieku Księstwo Siedmiogrodu zaliczało się do najlepiej prosperujących krajów Europy, a większość jego mieszkańców była Węgrami i Seklerami. Żyli tam także Sasi i Rumuni. Dane te pochodzą z pisma Pierre'a Lescalopiera, posła króla francuskiego Karola IX. Po wyborze Stefana Batorego wybuchły rozruchy, gdyż Habsburgowie widzieli na pozycji Batorego własnego kandydata Gáspára Bekesa, który był lojalny Habsburgom. W tych walkach pozytywnie pokazał się Mózes Székely jako gwardzista Stefana Batorego. Latem 1575 roku, z szablą w ustach przepłynął rzekę Maros przy Radnót i poprowadził udany atak przeciw nieprzyjacielowi. Po tym wydarzeniu został kierownikiem gwardii Batorego. Sejm Polski wybrał Batorego na króla w dniu 14 grudnia roku 1575. Stefan Batory poprosił wielu żołnierzy seklerskich, żeby pojechali z nim do Polski i tam wspierali go w jego planach. Pośród tych żołnierzy seklerskich był Mózes Székely. Uczestniczył on w walkach pod Gdańskiem i w wojnie polsko-rosyjskiej, gdy Iwan Groźny zajął cześć Litwy i Łotwę. W czasie pobytu w Polsce zaprzyjaźnił się z Janem Zamoyskim. Mózes Székely służył w Polsce przez wiele lat razem z tysiącami Węgrów. W roku 1583 wrócił do domu i został żupnikiem kopalni soli w Sófalva.W tych latach ożenił się. Nazwiska pierwszej żony nie znamy, gdyż bardzo szybko zmarła. Później ożenił się z Anną Kornis, z którą miał dwóch synów: Istvána Székelyego i Mózesa Székelyego juniora. Po raz ostatni dokumenty kopalni soli z Sófalva wspominają o nim w 1591 roku. Mózes Székely po powrocie służył pod księciem Zsigmondem Báthorym i kilka razy pełnił funkcje głównego dowódcy armii. Mózes Székely w roku 1602 pod miejscowością Tövis przegrał z generałem , który służył Habsburgom. Po bitwie wielu ludzi schroniło się w Temesvárze, który pozostawał pod okupacją turecką i książę Zsigmond Báthory zrezygnował z tronu. Mózes Székely z Gaborem Bethlenem i innymi patriotami w latach 1602-1603 zorganizowali wyzwolenie Siedmiogrodu. Uzyskał zgodę sułtana tureckiego Mohameda III. Mózes Székely w marcu 1603 roku wymaszerował do Siedmiogrodu i 15 kwietnia Sejm wybrał go na księcia, a 9 maja po zdobyciu Kolozsváru zajął tron.Mózes Székely w maju i czerwcu 1603 roku wyzwolił większość Siedmiogrodu – wyjątkiem było kilka miast pod panowaniem saskim, wygonił też Baste. Habsburgowie wysłali Vadu Serbana, wojewodę z Oltenii, który miał pokonać Mózesa Székelya. Serban z pomocą seklerów z Csik i Háromszék (którzy bardzo nie lubili rodziny Báthory) 17 lipca sprowokował bitwę pod Braszowem, którą Mózes Székely przegrał. W bitwie zginęło 4000 Węgrów i Seklerow i nastąpiła zmiana etniczna. Walka prowadzona przez Mózesa Székelya na krótki czas wyzwoliła Siedmiogród, ale rok później pod dowództwem Istváná Bocskaigo walka wyzwoleńcza była już udana. (pl)
- Мозеш Секей (венг. Székely Mózes; 15 апреля 1553, Одорхею-Секуйеск — 17 июля 1603, Брашов) — венгерский князь Трансильвании, из венгерской династии Секеи. (ru)
|
| rdfs:comment
|
- Moseo SZÉKELY, hungare SZÉKELY Mózes [sekej mozeŝ] (naskita ĉirkaŭ 1550 en Udvarhely; mortinta la 17-an de julio 1603 en Braŝovo) estis princo de Transilvanio. (eo)
- Moïse Székely fut prince de Transylvanie en 1603. Il fut le second prince unitarien de Transylvanie après Jean II de Hongrie. Fils de Jean (Janos en hongrois) Székely, ancien commandant de Sigismond Ier Bathory, il accède au titre de prince grâce à la pression du Sultan et de ses troupes le 8 mai 1603. Il est battu et tué lors de la (en) le 17 juillet suivant. (fr)
- Мозеш Секей (венг. Székely Mózes; 15 апреля 1553, Одорхею-Секуйеск — 17 июля 1603, Брашов) — венгерский князь Трансильвании, из венгерской династии Секеи. (ru)
- Moisès Székely —en hongarès Székely Mózes, en romanès Moise Székely— fou un voivoda (príncep) de Transsilvània. Era fill de János Székely i formava part de la noblesa Székely (minoria hongaresa de Transsilvània). Moisès Székely va ser un destacat líder militar i un dels principals generals dels exèrcits de Segimon Bathory, destacant-se com un dels seus més propers col·laboradors. (ca)
- Moisés Székely de Siménfalva, (en húngaro: Székely Mózes) (Udvarhely, Transilvania, (actual Rumania), 1550 - Braşov, 17 de julio de 1603 ). Nació en una familia székely. Su padre era János Literáti, un Székely. Su madre es desconocida. Tenía también tres hermanos, István, János y Péter. Fue el comandante de Esteban Báthory y le siguió a Polonia donde también participó en la campaña contra Rusia. Fue el último príncipe de religión unitarista de Transilvania.
* Datos: Q1067982
* Multimedia: Mózes Székely / Q1067982 (es)
- Moses Székely (Hungarian: Székely Mózes; c. 1553 – 17 July 1603) was Prince of Transylvania in 1603. He was a military leader under Prince Sigismund Báthory. After the latter's third and final abdication in 1601, Transylvania was controlled by the mercenaries of Habsburg general Giorgio Basta. In April 1603, Székely instigated the native Transylvanian forces to rebel and, with the support of Turkish-Tartarian auxiliary forces, routed Basta's troops. On 8 May 1603, Székely claimed the title of a Prince of Transylvania, but his rule proved unstable, as his Tartarian mercenaries outdid Basta's troops in cruelty and Radu Șerban, the new Voivode of Wallachia attacked as an ally of the Habsburgs. (en)
- Mojżesz Székely lub Székly (1553 – 17 lipca 1603) – książę Siedmiogrodu panujący w roku 1603. Był drugim z książąt unitarian na tym tronie. Syn Jana (Janosza) Székely, dawnego dowódcy, służącego pod Zygmuntem Batorym, uzyskał tron dzięki pomocy sułtana i swoich oddziałów wojskowych 8 maja 1603. Został pokonany i zabity w wojnie przeciwko Wołochom w Braszowie 17 lipca tego samego roku. Mózes Székely po powrocie służył pod księciem Zsigmondem Báthorym i kilka razy pełnił funkcje głównego dowódcy armii. (pl)
|
