Zum Inhalt springen

װײ

Aus Wiktionary, dem freien Wörterbuch

װײ‎ (Jiddisch)

[Bearbeiten]

Substantiv, m

[Bearbeiten]
Singular

Plural

Nominativ װײ‎ דער

װײען‎ די

Akkusativ װײ‎‎ דעם

װײען‎ די ‎

Dativ װײ‎‎ דעם

װײען‎ די ‎

Nebenformen:

veraltet: װעה‎ (YIVO: veh) 

Worttrennung:

װײ‎, Plural: װײ·ען‎

Umschrift:

YIVO: vey, Plural: veyen

Aussprache:

IPA: [vɛɪ̯]
Hörbeispiele: —

Bedeutungen:

[1] heftiger (körperlicher oder seelischer) Schmerz
[2] zumeist im Plural: Kontraktion der Gebärmutter während der Geburt
[3] interjektiv: als Ausruf der Bestürzung, Klage, des Kummers, Leids oder dergleichen
[4] interjektiv: Ausruf als Ankündigung oder Androhung von etwas Schlimmem, Unheilvollem oder dergleichen

Herkunft:

Das Wort ist aus dem mittelhochdeutschen wê → gmh[1] übernommen, wobei die Diphthongierung im Jiddischen darauf hinweisen könne, dass die Entlehnung wohl zu einer Zeit stattfand, als mittelhochdeutsches [eː] regional zu [iː] anstieg, sodass die Diphthongierung die Zwischenstufe dieses Vorgangs abbildet.[2]

Synonyme:

[2] געבורט־װײ‎ (YIVO: geburtvey) 
[2] Pluraletantum; auch übertragen: חבֿלי־לידה‎ (YIVO: khevle-leyde) 

Sinnverwandte Wörter:

[1] יסורים‎ (YIVO: yesurim) , פּײַן‎ (YIVO: payn) 

Oberbegriffe:

[1, 2] געפֿיל‎ (YIVO: gefil) , שפּירונג‎ (YIVO: shpirung) 

Beispiele:

[1] „די שטילע פאַרצערטקײט, דער שװערער שאָטן און דער מאַמעס אָן כוחדיקן ליגן, האָט אַן אומהײמלעכן װײ אױף מיר געגעבן, אַ קעלט איז מיר באַפאַלן.“[3]‎ (YIVO: Di shtile fartsertkeyt, der shverer shotn un der mames on koyekhdikn lign, hot an umheimlekhe vey oyf mir gegebn, a kelt iz mir bafaln.) 
„Die stille Tilgung, der schwere Schatten und Mutters kraftlose Lügen bereitete mir ein unheimliches Weh, eine Kälte befiel mich.“
[1] bildlich: „און איך בין אַ סנאָפּ פון װײ און בענקשאַפט.“[4]‎ (YIVO: Un ikh bin a snop fun vey un benkshaft.) 
„Und ich bin ein Bündel Weh und Sehnsucht.“
[2] „אַז די װײען האָבן איר גאָר שטאַרק גענומען, האָט זי געװאָלט שטאַרבן, גאָר שטאַרבן און פּטור װערן פון אַלץ. אַז די װײען האָבן איר אָפּגעלאָזט, האָט זי געװאָלט לעבן.“[5]‎ (YIVO: Az di veyen hobn ir gor shtark genumen, hot zi gevolt shtarbn, gor shtarbn un poter vern fun alts. Az di veyen hobn ir opgelozt, hot zi gevolt lebn.) 
„Nahmen die Wehen gar stark zu, wollte sie sterben, nur sterben und von Allem erlöst werden. Ließen die Wehen nach, lechzte sie nach Leben.“
[3] „ער האָט געקרעכצט: — אױ װײ, מאַמע!“[6]‎ (YIVO: Er hot gekrekhtst: — Oy vey, mame!) 
„Er schluchzte: — O weh, Mutter!“
[3] „װײ איז אונדז.
מיר גראָבן און װײנען.
מיר װײנען און גראָבן.“[7]‎ (YIVO: Vey iz undz. / Mir grobn un veynen. / Mir veynen un grobn.) 
„Wehe uns.
Wir graben und weinen.
Wir weinen und graben.“[8]
[4] „‚װײ איז צו דעם װאָס, אַזױ אַרום אַ גענאַרטער, לײגט ער צו אַ האַנט גרײט צום סאָציאַלן כאַאָס‘!“[9]‎ (YIVO: Vey iz tsu dem vos, azoy arum a genarter, leygt er tsu a hant greyt tsum sotsyaln khaos!) 
„Weh über den, der so getäuscht voll Eifer, Sozialer Metzelei die Hand noch bietet — […]!“[10]
[4] „װײ איז דעם װאָס פאַרשטײט דאָס ניט.“[11]‎ (YIVO: Vey iz dem vos farshteyt dos nit.) 
„Wehe dem, der das nicht begreift.“

Redewendungen:

[1] אָך און װײ‎ (YIVO: okh un vey) [12]
[1] װײ און װינד‎ (YIVO: vey un vind) [13]

Sprichwörter:

[4] װײ איז דעם גנבֿ װאָס האָט נישט קײן מזל‎ (YIVO: vey iz dem ganef vos hot nisht keyn mazl)  ‚wehe dem glücklosen Dieb‘[14]

Charakteristische Wortkombinationen:

[3] אױ װײ!, אָ װײ!‎ (YIVO: oy vey!, o vey!)  ‚o weh!; ach je!‘
[3] װײ איז דעם קינד!‎ (YIVO: vey iz dem kind!)  ‚das arme Kind!‘
[3] װײ איז מיר!, װײ איז צו מיר!, װײ צו מיר!‎ (YIVO: vey iz mir!, vey iz tsu mir!, vey tsu mir!)  ‚weh/wehe mir!; ach du liebes bisschen!, ach du liebe Güte!/ach du meine Güte!, ach du liebe Zeit!‘
[4] װײ איז דעם װאָס…, װײ איז צו דעם װאָס…‎ (YIVO: vey iz dem vos…, vey iz tsu dem vos)  ‚weh/wehe dem, der…, Weh über den, der…‘

Wortbildungen:

[1] Substantive: װײ־געשרײ‎ (YIVO: veygeshrey) , װײטאָג / װײטיק‎ (YIVO: veytog / veytik) 
[1] Verb: װײ טאָן‎ (YIVO: vey ton) 

Übersetzungen

[Bearbeiten]
 [1] heftiger (körperlicher oder seelischer) Schmerz
Dialektausdrücke:
 [2] zumeist im Plural: Kontraktion der Gebärmutter während der Geburt
Dialektausdrücke:
 [3] interjektiv: als Ausruf der Bestürzung, Klage, des Kummers, Leids oder dergleichen
Dialektausdrücke:
 [4] ?
Dialektausdrücke:
[1–4] Uriel Weinreich: מאָדערן ענגליש-ייִדיש ייִדיש-ענגליש װערטערבוך‎. Modern English-Yiddish Yiddish-English Dictionary. New paperback edition, Schocken Books, New York 1987, ISBN 0-8052-0575-6 (Lizenzausgabe des YIVO Institute for Jewish Research, New York 1968), Stichwort »װײ‎«, Seite 625 (jiddisch-englischer Teil).
[1] ייִדיש װערטערבוך אױפֿן װעב Yiddish Dictionary Online „װײ“
[1] ס. ראָכקינד, ה. שקליאר‎/С. Рохкинд, Г. Шкляр: ייִדיש־רוסישער װערטערבּוכ‎/Еврейско-русский словарь. פארלאג פונ דער װינשאפט-אקאדעמיע פונ װססר‎/Издательство Академии наук БССР, מינסק‎/Минск 1940 (Internet Archive), Stichwort »װײ‎«, Seite 275.

Quellen:

  1. ↑ Lexer: Mittelhochdeutsches Handwörterbuch „wê“
  2. ↑ Max Weinreich; Paul Glasser (Herausgeber): History of the Yiddish Language. Volume 2, Yale University Press in cooperation with the YIVO Institute for Jewish Research, New Haven/London 2008 (Originaltitel: געשיכטע פֿון דער ייִדישער שפּראַך‎, übersetzt von Shlomo Noble, unter Mitarbeit von Joshua A. Fishman aus dem Jiddischen), ISBN 978-0-300-10959-7, Seite 480, 481.
  3. ↑ מ. ב. שטײן‎: ערד און הימל‎. געקליבענע כּתבים‎. פֿאַרלאַג „לעצטע נײעס“‎, תל־אביב‎ תשכ״ז‎ [1966], Seite 162 (Zitiert nach Internet Archive).
  4. ↑ שלמה װאַרזאַגער‎: יאָרן‎. פאַרלאַג י.ל. פּרץ‎, תל־אביב‎ תשל״ג‎/1973, Seite 61 (Zitiert nach Internet Archive).
  5. ↑ י. י. זינגער‎: חבר נחמן‎. ראָמאן אין דרײ טײלן‎. „פאַרװערטס“‬ אױסגאַבע‎, ניו־יאָרק‎ 1938, Seite 126 (Zitiert nach Internet Archive).
  6. ↑ יצחק באשעוויס זינגער‎: די פאמיליע מושקאט‎. צװײטער באַנד‎, פאַרלאַג י.ל. פּרץ‎, תל־אביב‎ תשנ״ב‎/1992, Seite 750 (Zitiert nach Internet Archive; פאָטאָסטאַטישער איבערדרוק פון דער אָריגינעלער אױסגאַבע, ניו־יאָרק, 1950‎).
  7. ↑ יעקבֿ גלאַטשטײן‎: דאָס געװײן פון די באַגרעבערס‎. Aus: פרײַע פערזן‎ [1926]. In: Benjamin und Barbara Harshav (Herausgeber): American Yiddish Poetry. A Bilingual Anthology. Translations with the participation of Kathryn Hellerstein, Brian McHale, and Anita Norich. University of California Press, Berkeley/Los Angeles/London 1986, ISBN 0-520-04842-3, Seite 230 (Zitiert nach Google Books).
  8. ↑ Nach ebenda, Seite 231 (Google Books).
  9. ↑ דזשײמס אַלדריטש‎: דער דיפּלאָמאַט‎. ראָמאַן‎. ערשטער בוך‎, פאַרלאַג „הײמלאַנד“‎, בוענאָס אײַרעס‎ 1955 (Originaltitel: The Diplomat, übersetzt von פּ. קאַץ‎), Seite 118 (Zitiert nach Google Books).
  10. ↑ James Aldridge: Der Diplomat. Roman. Steinberg-Verlag, Zürich 1952 (Originaltitel: The Diplomat, übersetzt von Rudolf Frank), Seite 120 (Zitiert nach Google Books).
    Die Passage ist im Original kursiv gesetzt.
  11. ↑ [Autor nicht einsehbar]: [Titel nicht einsehbar]. In: א. סוצקבר‎ (Herausgeber): די גאָלדענע קײט‎. בהוצאת ההסתדרות הכללית של העובדים העוברים בארץ־ישראל‎, [1958], Seite 20 (Zitiert nach Google Books).
  12. ↑ יודל מאַרק‎: גרױסער װערטערבּוך פֿון דער ייִדישער שפּראַך‎. באַנד Ⅲ, אײַנבּי – אָפּבּױ‎, קאָמיטעט פֿאַרן גרױסן װערטערבּוך פֿון דער ייִדישער שפּראַך‎, ניו־יאָרק/ירושלים‎ תּשל״ב‎/1971 (Internet Archive), Stichwort »אָך: אָך און װײ‎«, Seite 1343.
  13. ↑ ס. ראָכקינד, ה. שקליאר‎/С. Рохкинд, Г. Шкляр: ייִדיש־רוסישער װערטערבּוכ‎/Еврейско-русский словарь. פארלאג פונ דער װינשאפט-אקאדעמיע פונ װססר‎/Издательство Академии наук БССР, מינסק‎/Минск 1940 (Internet Archive), Stichwort »װײ‎«, Seite 275.
  14. ↑ Abraham Lebanon: Colored Pearls / Perles Colorées. Yiddish Proverbs Translated into Hebrew, English and French / Proverbes Yidiches Traduits en Hébreu, Anglais et Français. Rivlin Publishers / Rivlin Éditeurs, Jerusalem 1996, ISBN 965-229-161-7, Seite 287, Nummer 81 (Zitiert nach Google Books).
  15. ↑ Jürg Fleischer: Westjiddisch in der Schweiz und Südwestdeutschland. Tonaufnahmen zum Surbtaler und Hegauer Jiddisch. Max Niemeyer Verlag, Tübingen 2005 (Beihefte zum Language and Culture Atlas of Ashkenazic Jewry; Band 4), ISBN 3-484-73104-4, Seite 272 (Zitiert nach Google Books).
  16. ↑ Mogens Dyhr, Ingeborg Zint: Lubliner Jiddisch. Ein Beitrag zur Sprache und Kultur des Ostjiddischen im 20. Jahrhundert anhand eines Idiolekts. Max Niemeyer Verlag, Tübingen 1988 (PHONAI ; Band 37, ISSN 0554-0992), ISBN 3-484-23137-8, Seite 62 (Zitiert nach Google Books), 148 (Zitiert nach Google Books).
  17. ↑ Ulrike Kiefer: Gesprochenes Jiddisch. Textzeugen einer europäisch-jüdischen Kultur. Max Niemeyer Verlag, Tübingen 1995 (Beihefte zum Language and Culture Atlas of Ashkenazic Jewry; Band 1), ISBN 3-484-73101-x, Seite 262 (Zitiert nach Google Books).
  18. ↑ Jürg Fleischer: Westjiddisch in der Schweiz und Südwestdeutschland. Tonaufnahmen zum Surbtaler und Hegauer Jiddisch. Max Niemeyer Verlag, Tübingen 2005 (Beihefte zum Language and Culture Atlas of Ashkenazic Jewry; Band 4), ISBN 3-484-73104-4, Seite 272 (Zitiert nach Google Books).
  19. ↑ Mogens Dyhr, Ingeborg Zint: Lubliner Jiddisch. Ein Beitrag zur Sprache und Kultur des Ostjiddischen im 20. Jahrhundert anhand eines Idiolekts. Max Niemeyer Verlag, Tübingen 1988 (PHONAI ; Band 37, ISSN 0554-0992), ISBN 3-484-23137-8, Seite 62 (Zitiert nach Google Books), 148 (Zitiert nach Google Books).
  20. ↑ Ulrike Kiefer: Gesprochenes Jiddisch. Textzeugen einer europäisch-jüdischen Kultur. Max Niemeyer Verlag, Tübingen 1995 (Beihefte zum Language and Culture Atlas of Ashkenazic Jewry; Band 1), ISBN 3-484-73101-x, Seite 262 (Zitiert nach Google Books).
  21. ↑ Jürg Fleischer: Westjiddisch in der Schweiz und Südwestdeutschland. Tonaufnahmen zum Surbtaler und Hegauer Jiddisch. Max Niemeyer Verlag, Tübingen 2005 (Beihefte zum Language and Culture Atlas of Ashkenazic Jewry; Band 4), ISBN 3-484-73104-4, Seite 272 (Zitiert nach Google Books).
  22. ↑ Mogens Dyhr, Ingeborg Zint: Lubliner Jiddisch. Ein Beitrag zur Sprache und Kultur des Ostjiddischen im 20. Jahrhundert anhand eines Idiolekts. Max Niemeyer Verlag, Tübingen 1988 (PHONAI ; Band 37, ISSN 0554-0992), ISBN 3-484-23137-8, Seite 62 (Zitiert nach Google Books), 148 (Zitiert nach Google Books).
  23. ↑ Ulrike Kiefer: Gesprochenes Jiddisch. Textzeugen einer europäisch-jüdischen Kultur. Max Niemeyer Verlag, Tübingen 1995 (Beihefte zum Language and Culture Atlas of Ashkenazic Jewry; Band 1), ISBN 3-484-73101-x, Seite 262 (Zitiert nach Google Books).
  24. ↑ Jürg Fleischer: Westjiddisch in der Schweiz und Südwestdeutschland. Tonaufnahmen zum Surbtaler und Hegauer Jiddisch. Max Niemeyer Verlag, Tübingen 2005 (Beihefte zum Language and Culture Atlas of Ashkenazic Jewry; Band 4), ISBN 3-484-73104-4, Seite 272 (Zitiert nach Google Books).
  25. ↑ Mogens Dyhr, Ingeborg Zint: Lubliner Jiddisch. Ein Beitrag zur Sprache und Kultur des Ostjiddischen im 20. Jahrhundert anhand eines Idiolekts. Max Niemeyer Verlag, Tübingen 1988 (PHONAI ; Band 37, ISSN 0554-0992), ISBN 3-484-23137-8, Seite 62 (Zitiert nach Google Books), 148 (Zitiert nach Google Books).
  26. ↑ Ulrike Kiefer: Gesprochenes Jiddisch. Textzeugen einer europäisch-jüdischen Kultur. Max Niemeyer Verlag, Tübingen 1995 (Beihefte zum Language and Culture Atlas of Ashkenazic Jewry; Band 1), ISBN 3-484-73101-x, Seite 262 (Zitiert nach Google Books).

Ähnliche Wörter (Jiddisch):

ähnlich geschrieben und/oder ausgesprochen:
Levenshtein-Abstand von 1: װי‎ (YIVO: vi) 
Abgerufen von „https://de.wiktionary.org/w/index.php?title=װײ&oldid=9709938“