Ισλάμ

Το Ισλάμ είναι μονοθεϊστική θρησκεία, η οποία διαμορφώθηκε με το κήρυγμα και τη δράση του Προφήτη Μωάμεθ (Μουχάμαντ) στις αρχές του 7ου αιώνα.

Η ουσία του Ισλάμ κατά τους πιστούς του

Βασική πεποίθηση των μουσουλμάνων είναι ότι το Ισλάμ δεν είναι νέα θρησκεία (μπιντ,σούρα 46,9) την οποία ίδρυσε ο Μωάμεθ αλλά η πρωτογενής θρησκεία, την οποία από καταβολής κόσμου θέσπισε ο Θεός και την έθεσε ως φυσική (φίτρα) θρησκεία στον κόσμο. Αυτή τη θρησκεία την προόρισε ο Θεός για όλους τους ανθρώπους με μια Διαθήκη (Μιθάκ, Mithag) την οποία σύναψε με τους ανθρώπους στην αρχή της δημιουργίας, όταν οι άνθρωποι βρίσκονταν ακόμα στο νου του Θεού. Όμως στην πορεία τη θρησκεία αυτή, η οποία συνίστατο στην ομολογία-παραδοχή εκ μέρους των ανθρώπων πως ο Θεός ήταν ο Κύριος και Θεός τους, την έχασαν και εξέπεσαν στην ειδωλολατρεία (Τζαχιλίγια). Η σχέση ανάμεσα στον Θεό και τους ανθρώπους αποκαταστάθηκε όταν αποκαλύφθηκε το Κοράνιο διά του αποστόλου του Θεού Μωάμεθ. Ο Μωάμεθ παρουσίασε τον εαυτό του ως ερμηνευτή του ηθικού μονοθεϊσμού του Αβραάμ, του μόνου που έμεινε συνεπής στην αληθινή μονοθεΐα. Οι μονοθεϊστές προφήτες που προηγήθηκαν αγωνίστηκαν για την επικράτηση του μονοθεϊσμού έναντι του πολυθεϊσμού. Επειδή όμως οι προηγηθείσες μονοθεϊστικές θρησκείες (Ιουδαϊσμός και Χριστιανισμός) δεν είχαν την πληρότητα της αποκαλύψεως και οι οπαδοί τους νόθευσαν την αρχική αληθινή και αυθεντική μονοθεϊστική θρησκεία, ξεπεράστηκαν από την Κορανική αποκάλυψη. Έτσι, για τους Μουσουλμάνους, το Ισλάμ είναι η τέλεια θρησκεία μεταξύ όλων των θρησκειών. Ενώ έχει τριπλό οικουμενικό χαρακτήρα: είναι θρησκεία όλων των ανθρώπων, καλύπτει κάθε διάσταση της ανθρώπινης ζωής και αφορά τον παρόντα και μέλλοντα κόσμο.

Περίγραμμα ιστορίας του Ισλάμ

Για τους Μουσουλμάνους χρονογράφους σημείο καμπής της ανθρώπινης ιστορίας είναι η αποκάλυψη που δόθηκε στον Μωάμεθ. Οι περιοδολογήσεις που ακολουθούν είναι κατά έτη,στα χρονικά, ή κατά περιόδους διακυβέρνησης των ηγεμόνων ή κατά τάξεις δηλαδή γενιές της διδακτικής παράδοσης στη βιογραφική γραμματεία.

Η Αραβία πριν από το Ισλάμ

Η Αραβική χερσόνησος βρίσκεται στη σφαίρα του ελληνικού και ιρανικού πολιτισμού. Τον 2ο αι.μ.Χ παρακμάζουν οι δυνάμεις αυτές και εξαπλώνεται κυρίως ο αραβικός νομαδισμός της καμήλας. Από τον 4ο αι. η Αραβία είναι το πεδίο των ανταγωνισμών μεταξύ Βυζαντίου και Περσίας. Η Μέκκα είναι εμπορικό και ειδωλολατρικό θρησκευτικό κέντρο και πεδίο κοινωνικής σύγκρουσης.

Μωάμεθ: προφητεία και ίδρυση κράτους από τον Μωάμεθ (610-632)

Ο Μωάμεθ θεμελιώνει τον αραβικό μονοθεϊσμό και το αραβικό έθνος με το κήρυγμα τους ενός παντοδύναμου και δημιουργού Θεού. Θέτει ως βάση την αλληλεγγύη της κοινότητας (ουμμα) πάνω από την αλληλεγγύη της μεμονωμένης φυλής. Τα μηνύματα της περιόδου της Μεδίνας, ύστερα από την Εγίρα θέτουν τα θεμέλια της νομικής και κρατικής τάξης. Στο τέλος της ζωής του υποτάσσοντας τις αραβικές φυλές και με τον προσηλυτισμό στη θρησκευτική κοινότητα, δημιουργεί τη στρατιωτική και πνευματική βάση για την εξάπλωση που ξεκινά μετά τον θάνατό του.

Το χαλιφάτο μέχρι το τέλος των Ουμαγιαδών

Στην Μεδίνα μετά τον θάνατο του Μωάμεθ διοικούν ως αντιπρόσωποί του οι χαλίφηδες. Οι Αμπού Μπακρ και Ουμάρ σημειώνουν επιτυχείς στρατιωτικές εκστρατείες. Μέσα σε τρεις δεκαετίες κατακτούν τους Σασανίδες και τα βυζαντινά εδάφη σε Συρία, Αίγυπτο και Μεσοποταμία. Η Μεδίνα, η πόλη του Προφήτη είναι το διοικητικό κέντρο. Ο τρόπος διανομής των λαφύρων προκαλεί εντάσεις σε βάρος του Ουθμάν και μετά τη δολοφονία του η κρίσης εκτονώνεται με εμφύλιο ενάντια στον Αλί. Ο Μου αουίγια καταργεί την εκλογή του χαλίφη μέσα από τις πατριές των Κουραίς προς όφελος του δικού του οίκου των Ομμεγιαδών. Τον αντιπολιτεύεται η φατρία του Αλί η οποία αγωνίζεται για τα δικαιώματα των όμαιμων διαδόχων του, των απογόνων του Προφήτη. Τον πολεμούν και οι Χαριτζίτες επειδή πρόδωσε τη θεοκρατία.

Επί Ουμαγιαδών το κέντρο γίνεται η Συρία (Δαμασκός). Το αντιχαλιφάτο του Αμπντάλλαχ ιμπν αζ Ζούμπαϊρ προσπαθεί να ανασυστήσει τη μεκκανική αριστοκρατια. Ξεσπά δεύτερος εμφύλιος, (683-692) και ο Αμνταλμαλίκ με τη βοήθεια φυλών στη Συρία πετυχαίνει την ενότητα. Έτσι η ορθόδοξη κοινότητα αποκτά και κοσμική διάσταση, πολιτική. Το Ιράκ υποκύπτει στη Δυναστεία. Ο Αμπνταλμαλίκ εξαραβίζει και ομογενοποιεί το γραφειοκρατικό και νομισματικό σύστημα, ωστόσο η διαμάχη για τη νομιμότητα και τη δικαιοσύνη του καθεστώτος υπονομεύει την αλληλεγγύη των Αράβων. Σία και Χαριτζίτες, διχόνοια Αράβων και εξέγερση των φυλών οδηγούν στην πτώση των Ουμαγιαδών. Τα προβλήματα ενσωμάτωσης των μη Αράβων στην πολυεθνική τους αυτοκρατορίας λειτουργούν υπονομευτικά γι αυτήν.

Η κοινότητα των Πιστών - ούμμα

Ο όρος που υπάρχει μέσα στο Κοράνιο για να δηλώσει το λαό του Θεού και την κοινότητα των απανταχού μουσουλμάνων είναι ο όρος ούμμα (ummah), λέξη δάνειο από τα εβραϊκά ή αραμαϊκά. Το περιεχόμενο της κοινότητας έχει θρησκευτικά χαρακτηριστικά κι όχι διοικητικό-νομικό. Επίσης πληθυσμιακό περιεχόμενο και ηθικά ιδεολογικά χαρακτηριστικά.

Βασικές αρχές

Ένα από τα σύμβολα του Ισλάμ: Η λέξη «Ο Θεός» (Αλλάχ) γραμμένη σε αραβική καλλιγραφική γραφή, στην Αγία Σοφία, Κωνσταντινούπολη.

Ονομασία

Η αραβική λέξη «ισλάμ» (Αραβικά: إسلام‎ ​) σημαίνει «υποταγή»,και χρησιμοποιείται από τους μουσουλμάνους ως «υποταγή στον Θεό» και εκείνοι που αποδέχονται τη θρησκεία του ισλάμ (τη στάση υπακοής, εξάρτησης και αφοσίωσης στον Θεό) ονομάζονται μουσλίμ (muslim), που σημαίνει «υποταγμένος» δηλαδή:«υποταγμένος στον Ύψιστο». Είναι απαρέμφατο της 4ης ρίζας του ρήματος σαλιμά που σημαίνει είμαι πλήρης, άρτιος, ακέραιος, σώος και αβλαβής, επίσης, είμαι ελεύθερος, διαφεύγω τον κίνδυνο, σώζομαι. διατηρώ κάτι σώο, δίνω ειρήνη, σωτηρία και ευδαιμονία, ησυχάζω, έχω ειρήνη, συμφιλιώνομαι. Από τις έννοιες αυτές η λεγόμενη 4η ρίζα (aslama) του ρήματος έλαβε το περιεχόμενο της υποταγής, αφοσίωσης και αυτοπαράδοσης, αυτοεγκατάλλειψης. Αρχικώς στο Κοράνιο δηλωνόταν με τους όρους ασλαμά και του απαρεμφάτου ισλάμ η εσωτερική διάθεση του ανθρώπου, δηλαδή η ελεύθερη εσωτερική διάθεση και προαίρεση του ανθρώπου να πιστεύσει και να αφοσιωθεί στον Θεό.

Το Ισλάμ δεν έχει μόνο θρησκευτική αλλά και πολιτική υπόσταση, όπως και άλλες θρησκείες. Έχουν χρησιμοποιηθεί στην ελληνική γλώσσα διάφορες ονομασίες για να το προσδιορίσουν, όπως «Ισλαμισμός», «Μουσουλμανισμός» και «Μωαμεθανισμός». Ο τελευταίος όρος θεωρείται απορριπτέος από τους μουσουλμάνους μιας και θεωρούν εαυτούς όχι λάτρεις του Μωάμεθ αλλά απλώς ακόλουθους της διδασκαλίας του.

Ισλαμισμός

Ο όρος ισλαμιστής προήλθε από τη λέξη "ισλάμ" που σημαίνει "υποταγμένος".

Επικράτεια

Σημαντικοί ισλαμικοί πληθυσμοί στον κόσμο. Οι Σουνίτες φαίνονται με πράσινο, οι Σιίτες με κόκκινο και οι Ιμπαντί με μοβ.Ο χάρτης σημειώνει και μη μουσουλμανικές χώρες όπως η Ινδία, το Καμερούν, η Αιθιοπία, οι Φιλιππίνες, η Μοζαμβίκη, η Βουλγαρία και άλλες οι οποίες διαθέτουν όμως σημαντικές μουσουλμανικές μειονότητες. Ορισμένα κράτη όπως η Νιγηρία έχουν κατά το ήμισυ μουσουλμανικό πληθυσμό, ενώ το άλλο μισό ασπάζεται άλλο θρήσκευμα (κυρίως χριστιανοί).

Το Ισλάμ έχει επικρατήσει σε ολόκληρη τη ζώνη που εκτείνεται από τον Βόλγα προς βορρά, μέχρι την Υεμένη προς νότο, και από το Καράτσι του Πακιστάν ανατολικά, μέχρι το Μαρόκο στα δυτικά. Ανατολικότερα, αποτελεί κύρια θρησκεία στο Μπανγκλαντές, στη Μαλαισία και στην Ινδονησία. Σήμερα, το Ισλάμ έχει περισσότερους από ένα δισεκατομμύριο πιστούς και είναι η δεύτερη μεγαλύτερη θρησκεία στον κόσμο.Η σύγχρονη μεγάλη μετανάστευση πληθυσμών απο τον Αραβικό κόσμο και την Ασία-κυρίως προς τον Ανεπτυγμένο κόσμο-έχει ως αποτέλεσμα την παρουσία μουσουλμάνων σε περισσότερες από 184 χώρες. Το ετήσιο προσκύνημα του Χατζ, γίνεται στη Μέκκα της Σαουδικής Αραβίας.

Επιδράσεις

Όπως λέει ο Γάλλος ιστορικός Φερνάν Μπρωντέλ, «ο μουσουλμανικός πολιτισμός είναι πολιτισμός παράγωγος, δευτερογενής». Το Ισλάμ έχει λάβει επιδράσεις από τρεις βασικές ρίζες: την προϊσλαμική αραβική θρησκεία, τον Ιουδαϊσμό. Σε νομικά θέματα, εκτός από την αραβική κληρονομιά, δέχθηκε επιδράσεις και από τη ρωμαϊκή και βυζαντινή παράδοση.

• η προϊσλαμική αραβική θρησκεία: ήταν πολυθεϊστική βασικά (θεός-σελήνη (αλ-Ουζζά), θεός ήλιος (αλ-Λατ), Αφροδίτη-πρωινός αστέρας, με πάνθεο αστρικής υφής και τη Μαννάτ=θεά της μοίρας και του θανάτου) με ενοθεϊστικές και μονοθεϊστικές τάσεις; ο Αλλάχ ύψιστος Θεός του ουρανού λατρευόταν ήδη στην προϊσλαμική Μέκκα. Το Βιβλίο των ειδώλων του αλ-Καλμπί είναι κλασική πηγή για την αρχαία αραβική θρησκεία, ενώ επικουρικές είναι και αρχαίες επιγραφές.

• η Εβραϊκή θρησκεία: Εβραίοι είχαν εγκατασταθεί τους 8ο και 6ο αιώνες π.Χ μετά τις εθνικές συμφορές τους (πτώση Σαμάρειας και Ιερουσαλήμ) στην Αραβία. Σε Μεδίνα και Μέκκα υπήρχαν σημαντικές ιουδαϊκές κοινότητες. Η κοινή σημιτική καταγωγή τους διευκόλυνε τη μεταξύ τους επικοινωνία. Οι Ιουδαίοι προσηλύτισαν Άραβες Ομηρίτες (6ος αι.μ.Χ). Τέλος έθιμα (καθαρμοί,νηστείες,περιτομή) εντοπίζονται στην προϊσλαμική κοινωνία. Στο Κοράνιο εισήλθαν αφηγήσεις της Παλαιάς Διαθήκης, ραββινικές αλληγορικές παραλλαγές βιβλικών αφηγήσεων από το μιντράς (middrash), ενώ ιουδαϊκές παραδόσεις περί προφητών και αναμονής ενός αναμορφωτή και μεσσία κυκλοφορούσαν μεταξύ των Αράβων. Η διάχυτη προφητική παράδοση καλλιέργησε τη σχετική αυτοσυνειδησία του Μωάμεθ. Η ταύτιση μεταξύ θρησκευτικής και πολιτικής κοινότητας όπως το Ισλάμ την αντιλαμβανόταν ήταν αποτέλεσμα της επιρροής του Ιουδαϊσμού επί του Ισλάμ. Το ισλαμικό και το ισραηλιτικό κράτος είναι θεοκρατικό.

• Χριστιανικές επιρροές: στη βόρεια Αραβία υπήρχαν διάφορες χριστιανικές κοινότητες. Η μητρόπολη Βόστρων ήταν εκκλησιαστικό κέντρο της Πετραίας Αραβίας. Άραβες νομάδες κατέφευγαν συχνά σε περιοχές με χριστιανικούς πληθυσμούς, για εύρεση νερού, ενώ κληρικοί χριστιανοί προσηλύτιζαν Άραβες νομάδες. Σημαντικό ρόλο είχαν οι μοναχοί σε Παλαιστίνη, Συρία και Μεσοποταμία. Η μη χρήση της Αραβικής υπονόμευε τη διάδοση του Χριστιανισμού. Οι διωκόμενοι αιρετικοί από το Βυζαντινό κράτος κατέφευγαν στις αραβικές περιοχές. Οι μονοφυσίτες και οι νεστοριανοί ανέπτυξαν ιεραποστολική δράση. Μεταξύ των Λαχιδών υπήρχαν νεστοριανοί χριστιανοί και μεταξύ των Γασανιδών μονοφυσίτες. Εξ επιδράσεως των χριστιανών ασκητών είναι το απλό μάλλινο χιτώνιο που φορούν οι σουφιστές. Επίσης ορισμένοι σουφιστές, όπως οι Ιμπραχίμ μπιν Αντάμ (8oς αι.) διδάχθηκε για τη βαθύτερη γνώση του Θεού από χριστιανούς ερημίτες, ενώ στη μουσουλμανική ασκητική φιλολογία γίνεται χρήση λόγων του Ιησού.

Τα θεμέλια του ισλαμικού δόγματος

Το Κοράνι

Το Κοράνι είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο στηρίζεται το Ισλάμ και, κατά τους Μουσουλμάνους, είναι το αντίγραφο ενός "ουράνιου" πρωτότυπου. Στους ανθρώπους κυκλοφορεί απλά ένα αντίγραφό του. Το πρωτότυπο αυτό βρίσκεται πάντοτε μπροστά στον Θεό. Έχει την ίδια θέση που έχει στον χριστιανισμό ο Ιησούς ως προαιώνιος Λόγος του Θεού.

Είναι βιβλίο που διαιρείται σε 114 κεφάλαια που εκτείνονται σε 6.200 στίχους Κάθε κεφάλαιο ονομάζεται «σούρα» (Αραβικά: سورة ‎ ​) και μπορεί να απαρτίζεται από λίγους μόνο στίχους ή να περιέχει πάνω από 200. Τα δύο μεγαλύτερα (Η Βούς, 2ο και Οι Ποιηταί, 3ο) έχουν αντιστοίχως 286 και 227 στίχους, ενώ τα μικρότερα (Η Δείλη, 103ο, Το Κάουθερ, 108ο, Η Επικουρία, 110ο) μόνο τρεις. Αλλά και οι στίχοι δεν έχουν ορισμένη έκταση· μερικοί αποτελούνται από δύο μόνο λέξεις, άλλοι από πολλές δεκάδες. Η κατάταξη των κεφαλαίων δεν γίνεται με βάση τη λογική ή χρονολογική σειρά. Προηγούνται κατά κανόνα τα εκτενέστερα και έπονται τα συντομότερα. Εξαίρεση αποτελεί το πρώτο κεφάλαιο, «Η Έναρξις»: είναι μία σύντομη σούρα που έχει τη μορφή προλόγου. Αυτή επαναλαμβάνεται από τους πιστούς μουσουλμάνους τουλάχιστον δύο φορές σε κάθε προσευχή.

Στο αραβικό πρωτότυπο οι σούρες, είναι γνωστές με τα ονόματα που φέρουν π.χ. αλ-Φατίχα (Η Έναρξη), αλ-Μπάκαρα (Η Αγελάδα), κ.λ.π.

Το Κοράνιο καθιερώνει όχι μόνο το Ισλάμ αλλά την αραβική γλώσσα η οποία ως σημείο θεϊκής εκδήλωσης έγινε προσπάθεια να διατηρηθεί δίχως εξέλιξη.

Τα Χαντίθ

Τα Χαντίθ (σημαίνει αναγγελία, διήγηση, παράδοση) είναι τα επιμέρους συγκεκριμένα περιστατικά ή η συλλογή αυτών ή το σύνολο των συλλογών γύρω από τη συμπεριφορά και τη σοφία του Μωάμεθ, που καθορίστηκαν μεταδιδόμενα από στόμα σε στόμα από αυτόπτες μάρτυρες κυρίως της πρώτης αλλά και της δεύτερης και της τρίτης Ισλαμικής γενιάς.

Δεν θεωρούνται όλα τα Χαντίθ έγκυρα από τους θεολόγους-νομοδιδάσκαλους του Ισλάμ. Υπάρχουν πολλές συλλογές Χαντίθ και έχει αναπτυχθεί ολόκληρη επιστήμη ώστε να εξακριβωθεί ποια Χαντίθ θεωρούνται αυθεντικά. Οι δύο κλασικές συλλογές είναι οι «Σαχίχ» του αλ-Μπουχαρί και του Μουσλίμ. Οι συλλογές αυτές ονομάζονται «οι δυο γνήσιες» (αλ-σαχιχάν) και περιέχουν αφηγήσεις δογματικού, ηθικού και ιστορικού ενδιαφέροντος.

Οι Σιίτες έχουν τα δικά τους Χαντίθ τα οποία αποδίδουν στην οικογένεια του Αλή.

Ενώ το Κοράνιο είναι ο λόγος του Θεού, τα Χαντίθ θεωρούνται «ο λόγος του Μωάμεθ». Οι Σουνίτες και οι Σιίτες αποτελούν τα δύο μεγάλα μουσουλμανικά δόγματα.

Η ιτζμά

Η ιτζμά (ijmā) αναφέρεται στην απόλυτη συμφωνία,συναίνεση της μουσουλμανικής κοινότητας. Δηλαδή στην κοινή συνείδηση, το consesus των μουσουλμάνων νομικών θεολόγων.

Αυτή προέκυψε όταν μετά τον θάνατο του Προφήτη δεν μπορούσε να υπάρχει χαρισματική διδασκαλία σε ένα μόνο πρόσωπο συγκεντρωμένη, κατέστη αναγκαίο να λάβει τη θέση της διδακτικής αυθεντίας μια ομάδα νομοδιδασκάλων. Ο ρόλος των νομοδιδασκάλων ήταν να διαχειριστούν την επίτευξη ομοφωνίας μεταξύ ολοένα και πιο σπαρασσόμενους και διχασμένους μουσουλμάνους στο πλαίσιο του ισλαμικού νόμου. Ωστόσο υπάρχουν διχοστασίες σχετικά με το ποιοι είναι οι αρμόδιοι για κάτι τέτοιο: οι νομοδιδάσκαλοι ενός συγκεκριμένου τόπου ή μίας ή περισσότερων γενεών; Αφορά τους ειδήμονες του νόμου ή όλη την κοινότητα πλην των νηπίων και των διανοητικά αναπήρων;

Η ιτζμά δεν συνιστά ανεξάρτητη πηγή δικαίου ούτε διατυπώνει νέους νόμους και κανόνες ηθικής και κοινωνικής συμπεριφοράς, αλλά συνιστά μέθοδο ερμηνευτική.

Η κιγιάς ή ιτζτιχάντ

Η ιτζτιχάντ (ijtihād) σημαίνει καταβάλω προσπάθεια η οποία είναι προϊόν της δικής μου λογικής κρίσης. Με ευρεία έννοια αφορά τη χρήση της λογικής για την καλλιέργεια και ερμηνεία του Ισλαμικού Δικαίου. Πρόκειται για την κατ' αναλογίαν επιχειρηματολογία επί τη βάσει του Κορανίου και της sunna του Προφήτη. Το ζήτημα που έχει προκύψει κατ' αναλογία με παρόμοιο νομικό πρόβλημα, του οποίου η λύση είναι ήδη διατυπωμένη στις δύο προαναφερθείσες πηγές. Επειδή οι ήδη υπάρχουσες πηγές δεν κάλυπταν όλα τα τρέχοντα ζητήματα για τα οποία θα αποφαίνονταν οι νομοδιδάσκαλοι ετέθη ζήτημα έκφρασης προσωπικών γνωμοδοτήσεων που θα είχαν όμως νομική ισχύ.

Αυτοί που κρίθηκαν αρμοδιότεροι για το έργο αυτό ήταν οι μεγάλοι θεολόγοι νομοδιδάσκαλοι του παρελθόντος και η έμφαση να δίνεται στην αρχική ερμηνεία. Ωστόσο υπάρχουν και οι ριζοσπάστες θεολόγοι που προωθούν την επαναδιαπραγμάτευση μεγάλου μέρους των αρχών του ισλαμικού νόμου και το άνοιγμα της πύλης του ιτζτιχάντ.

Η διδασκαλία

1. Απόλυτη μοναδικότητα, υπερβατικότητα και απρόσωπο και απρόσιτο του Αλλάχ. Στην Ισλαμική θεολογία χρησιμοποιούνται για τον Θεό 99 ονόματα, τα οποία εκφράζουν διάφορες όψεις του μεγαλείου της υπάρξεώς του. Για παράδειγμα, αποκαλείται ο Άγιος, ο Πρώτος, ο Έσχατος, ο Δημιουργός, ο Ακούων, ο Βλέπων, ο Ισχυρός, ο Πλούσιος, ο Σοφός, ο Ελεήμων, ο Συγχωρών, ο Αγαπητός, η Δικαιοσύνη, η Αλήθεια κ.λ.π.
   Η γνώση για τον Θεό δεν μπορεί να είναι ποτέ πλήρης και έτσι το εκατοστό θείο όνομα του Θεού το αγνοούμε. Το Κοράνιο επιμένει με πάθος στη μοναδικότητα του Αλλάχ, την παντοδυναμία του και την παντοκρατορία του. «Εις εστίν ο Θεός ημών και ουδείς έτερος υπάρχει. Είναι οικτίρμων και ελεήμων» (2:158). Αυτός δημιούργησε τον κόσμο (2:27, 41:9-12) και προνοεί συνεχώς για το σύμπαν. Έπλασε τον άνθρωπο, εμφύσησε στον Αδάμ το πνεύμα του (32:9) και τον δίδαξε με τα ονόματα των ζώων και των πραγμάτων (32:13,29).
2. Η πίστη στη ύπαρξη των αγγέλων. Αυτοί δημιουργήθηκαν από το φως και είναι εκτελεστές των διαταγών του Θεού. Με θεϊκή εντολή, ο άγγελος Γαβριήλ μετέφερε από τον ουρανό στη γη το Κοράνιο και το υπαγόρευσε στον Μωάμεθ. Το υπαγόρευσε επειδή του το έδωσε να το διαβάσει τρεις φορές και τις τρεις φορές, ο Μωάμεθ το αρνήθηκε. Αποκλείεται να έγινε αυτό, την στιγμή που ήξερε ο Θεός ότι ο Μωάμεθ ήταν αγράμματος. Επίσης, ο Θεός δεν θα είχε γράψει το Κοράνι, που πηγαίνει κόντρα στον Υιό Του, Ιησού Χριστό. ΚΙ αν το είχε κάνει, θα το είχε φτιάξει πολύ καλύτερο και περισσότερο κατανοητό και στον πιο απλό άνθρωπο. Και θα το είχαμε πιστέψει όλοι. Όπως και όλα τα προηγούμενα βιβλία Του.
   Στο Ισλάμ υπάρχει έντονη η παρουσία και η δράση του Διαβόλου. Ονομάζεται Ιμπλίς (Iblıs) ή Σαϊτάν (Shaıtan) και σκοπός του είναι η ακύρωση του λόγου του Θεού. Στην κατηγορία των πνευμάτων ανήκουν και τα Τζίν (Jinn). Υπάρχουν τα καλά τζιν, που πιστεύουν στο Κοράνιο αλλά υπάρχουν και τα κακά Τζιν, «που έκλεψαν τα μυστικά του ουρανού γι αυτό λιθοβολήθηκαν με θραύσματα αστέρων και κύλησαν στην άβυσσο»
3. Η πίστη στα βιβλία που αποκάλυψε ο Θεός στην ανθρωπότητα, ορισμένα από τα οποία είναι ο Νόμος, ή αλλιώς Τορά, οι Ψαλμοί και τα Ευαγγέλια. Τελευταίο βιβλίο που αποκαλύφθηκε είναι το Ιερό Κοράνιο. Γενικά οι μουσουλμάνοι πιστεύουν ότι τα αρχικά βιβλία που αποκάλυψε ο Θεός αλλοιώθηκαν με την πάροδο των χρόνων. Μόνο το Κοράνιο έμεινε αναλλοίωτο.
4. Η πίστη στους προφήτες. Στο Κοράνιο αναφέρονται 26 ονόματα προφητών. Στη Χαντίθ αναφέρεται ότι ο αριθμός των προφητών είναι περίπου 124.000. Σαν προφήτες αναφέρονται ο Νώε, ο Αβραάμ που σημαίνει «φίλος του Θεού», ο Μωυσής, ο Μεσσίας Ιησούς, «απόστολος του Θεού και λόγος αυτού (4:169) και τέλος ο Μωάμεθ, «απόστολος του Θεού και η σφραγίς πάντων των προφητών» (33:40). Σαν προφήτης επίσης θεωρείται από ορισμένους και ο Δουλ Καρνέιν (στο Κοράνιο δεν γίνεται ξεκάθαρη αναφορά αν πρόκειται για προφήτη), ο οποίος κατά την επικρατέστερη άποψη είναι ο Μέγας Αλέξανδρος (18:82).
5. Τα βιβλία των προφητών. Ανάμεσα στα βιβλία των προφητών αναγνωρίζονται η Πεντάτευχος η οποία αποκαλύφθηκε στον Μωυσή, οι Ψαλμοί στον Δαυίδ και τα Ευαγγέλια στον Ιησού (5:50). Η Αγία Γραφή θεωρείται αλλοιωμένη. Το παράδοξο είναι ότι η Αγία Γραφή ή Βίβλος, είναι αυτά τα βιβλία και πολλά περισσότερα. Σίγουρα δεν υπάρχει πιο μπερδεμένος λαός, από τους μουσουλμάνους.
6. Η πίστη στην ανάσταση των νεκρών. Είναι η τελική, η έσχατη κρίση, όπου οι δίκαιοι θα κριθούν και θα ανταμειφθούν με τον αιώνιο παράδεισο και οι άδικοι θα σταλούν στην κόλαση. Να αντιγραφούν κείμενα από (47:16-17), (37:47, 78:33), (52:24).
7. Η πίστη στο πεπρωμένο (γκαντάρ), το οποίο μόνο ο Θεός γνωρίζει.

Η ισλαμική ανθρωπολογία

Η Ισλαμική ανθρωπολογία δεν είναι συστηματικά διατυπωμένη αλλά διάσπαρτη σε Κορανικά χωρία. Βασικές πηγές της είναι η προφορική βιβλική παράδοση, η απόκρυφη ιουδαϊκή και χριστιανική γραμματεία και η αραβική παράδοση. Ο άνθρωπος είναι Θείο δημιούργημα από πηλό και νερό. Ο Αδάμ είναι ο εκπρόσωπος του Θεού στη γη και προικίστηκε με σοφία γινόμενος έτσι κορωνίδα της δημιουργίας και γενάρχης όλων των ανθρώπων, Αμπού-ελ-Μπασρ και Σαφί-Αλλάχ δηλαδή πατέρας του ανθρώπινου γένους και εκλεκτός του Θεού, αντίστοιχα. Ο άνθρωπος είναι ο τελικός σκοπός της όλης δημιουργίας χάριν του οποίου δημιουργήθηκε. Όμως ο άνθρωπος δημιουργείται για να δοξολογεί τον Θεό.

Ο άνθρωπος δεν δημιουργείται με το δημιουργικό λόγο του (κουν), όπως τα λοιπά δημιουργήματα, αλλά πλάστηκε εκ του μηδενός. Το υλικό ήταν ξηρός πηλός, ίλυ, χώμα και σταγόνα ευτελούς ύδατος. Σύμφωνα πάλι με του μουσουλμανικούς θρύλους ο Αλλάχ έδωσε εντολή διαδοχικώς στους αγγέλους Γαβριήλ, Μιχαήλ, Ασραφίλ να πάρουν από επτά στρώματα της γης κομμάτι άμμου για να πλάσει τον άνθρωπο, αλλά η γη αρνήθηκε να δώσει τον πηλό. Έτσι ο άγγελος Ασραφίλ με τη βία απέσπασε κομμάτι της. Τότε ο Θεός προκάλεσε βροχή για να μαλακώσει το χώμα και να γίνει πηλός και οι άγγελοι πήραν την εντολή να τον τεμαχίσουν ώστε να πλάσει ο Θεός τον άνθρωπο. Όσον αφορά τη δημιουργία της Εύας αυτή δεν εμφανίζεται να έχει φτιαχτεί από την πλευρά του Αδάμ. Ουσιαστικά εξ ενός ατόμου μόνο δημιούργησε όλο το ανθρώπινο γένος και το ζεύγος του καθενός.

Ο άνθρωπος πλάθεται με πλήρη αρμονία ενώ η ψυχή του ομοιάζει με το Θείο πνεύμα διότι ο Θεός εμφύσησε τον πνεύμα του (ρουχ) σε αυτόν. Η αρχική μορφή του ανθρώπου ήταν ωραιότατη. Προικίστηκε με σημαντικές διανοητικές ικανότητες καθώς κατέστη κυρίαρχος όλων των όντων, τοποτηρητής επί της γης, και γνώστης όλων των πραγμάτων. Χαρακτηριστικά ο άνθρωπος δίδαξε στους αγγέλους τα ονόματα των πραγμάτων και εκείνοι όφειλαν εκ τούτου να αποδώσουν στον Αδάμ σεβασμό.

Η πτώση του ανθρώπου

Ο άνθρωπος κατοικεί στον κήπο του Παραδείσου και έχει λάβει την εντολή να τρώει από κάθε δέντρο αλλά να μην φάει από το δέντρο της αιωνιότητας και της άφθαρτης εξουσίας. Όμως ο ιμπλίς ή σαϊτάν, ο διάβολος, προκάλεσε την έμφυτη φιλοδοξία για αιωνιότητα και ακατάλυτη εξουσία του αρχέγονου ζεύγους, τελικά των εξώθησε να παραβεί τη θεϊκή εντολή και τη διαθήκη που είχε συνάψει μαζί του.

Η προέλευση του κακού εντοπίζεται αρχικώς εντός της πνευματικής δημιουργίας κι όχι αποκλειστικώς στον άνθρωπο, αλλά στην επήρεια και τη δολιότητα του ανθρώπου.

Σκοπός του διαβόλου ήταν να αποκαλύψει την γυμνότητα ή αλλιώς την φυσική κακότητα του ανθρώπου που θα την αφύπνιζε.

Για το Ισλάμ το νόημα του προπατορικού αμαρτήματος είναι διάφορο του Ιουδαϊσμού ή του Χριστιανισμού: είναι καθαρά προσωπική αμαρτία του Αδάμ και όχι κάτι που μεταδίδεται και στο υπόλοιπο ανθρώπινο γένος. Κάθε άνθρωπος είναι υπεύθυνος των πράξεών του γι' αυτό αμέσως μετά όταν μετάνοιωσε ο Αδάμ ο Θεός τον συγχώρεσε. Δεν επρόκειτο για θανάσιμο αμάρτημα αλλά για κάποια παρανόηση ή σφάλμα (ντανμπ, χατά, ζαλλά). Ο Αδάμ δεν είχε κακή πρόθεση ή σταθερό προσανατολισμό στην παρακοή. Έτσι ο Θεός τον συγχώρεσε. Ο άνθρωπος δεν κηλιδώθηκε από την προπατορική αμαρτία κατά την ισλαμική αντίληψη. Ο μόνος μουσουλμάνος θεολόγος ο οποίος διατύπωσε θεολογία σχετική με την προπατορική αμαρτία ήταν ο μουταζιλίτης Αμπού Χασίμ αλ-Τζουμπάι.

Η περί αμαρτίας του Αδάμ διδασκαλία έρχεται σε σύγκρουση προς τη μουσουλμανική διδασκαλία για την αναμαρτησία των προφητών. Επειδή ο Αδάμ είναι ο πρώτος των προφητών, άρα και οι υπόλοιποι όπως και ο Αδάμ είναι αναμάρτητοι. Ο Αδάμ μπορεί να παράκουσε τη θεϊκή εντολή δεν σημαίνει όμως πως αρνήθηκε την ομολογία της απόλυτης μονοθεΐας.

Οι συνέπειες της πτώσης του Αδάμ

Το ανθρώπινο γένος δεν κληρονομεί φύσει την αμαρτία του γενάρχη της ούτε ο άνθρωπος μόλις γεννηθεί καθίσταται αυτομάτως ένοχος και υπόδικος του Θεού. Ο άνθρωπος αντίθετα γεννιέται φύσει καλός και πιστός. Αν ακολουθήσει τη θρησκεία η οποία έχει προεγγραφεί στη φύση του, μπορεί να φτάσει στον αιώνιο παράδεισο. Όμως η αμαρτία του γενάρχη έχει διασαλεύσει τη διανοητική κατάστασή του που του επέτρεπε να κρίνει και να αποφασίσει με ικανότητα. Ο άνθρωπος έχει πλασθεί φύσει ικανός για τη θεογνωσία και ταυτοχρόνως επιρρεπής προς την αμαρτία. Εκ της δημιουργίας του ο άνθρωπος είναι ταπεινός και ασήμαντος. Είναι φύσει ασθενής και υποφέρει φύσει από την πείνα και τη δίψα. Όλη του η ζωή είναι μέσα στην άγνοια. Ο θάνατος όμως που είναι το τέλος του ανθρώπου δεν είναι συνέπεια της παρακοής του πρωτόπλαστου, αλλά επειδή πλάστηκε φύσει θνητός.

Για του μουσουλμάνους μυστικούς ο πόνος είναι η κληρονομιά του προπάτορος Αδάμ.

Ο διάβολος

Ο Ιμπλίς ανήκε στις τάξεις των πνευμάτων και ήταν ισάξιος των αγγέλων οι οποίοι βρίσκονταν κοντά στον θρόνο του Θεού και δοξολογούσαν τον Θεό. Όμως μετά τη δημιουργία του ανθρώπου κλήθηκαν να προσκυνήσουν τον άνθρωπο αλλά ο διάβολος αρνήθηκε θεωρώντας πως αυτός ήταν ανώτερος των ανθρώπων. Η άρνησή του είχε ως συνέπεια να καταστεί καταραμένος και να εκδιωχθεί του παραδείσου.

Μετά την απομάκρυνσή του από τον παράδεισο εργάζεται συστηματικά στο να οδηγήσει τον άνθρωπο στην παραπλάνηση και στην καταστροφή του διότι θεωρεί τον άνθρωπο αίτιο της πτώσης του και θέλει να τον εκδικηθεί.

Η ισλαμική εσχατολογία

Ο θάνατος για το Ισλάμ δεν συνιστά το τέλος της ανθρώπινης ύπαρξης. Καθώς πιστεύεται η παντοδυναμία του Θεού, άρα η ζωή και ο θάνατος βρίσκονται στα χέρια του Θεού. Άρα ο Θεός μπορεί και να αναστήσει τους νεκρούς. Με την προοπτική του θανάτου αποτιμώνται και ο παρόν κόσμος, ο οποίος χαρακτηρίζεται από ρευστότητα και μεταβλητότητα. Τα αγαθά το παρόντος κόσμου είναι πρόσκαιρα. Στους 12ο και 13ο αιώνες σε ορισμένους μυστικούς διανοουμένους κυριάρχησε ένας πεσιμισμός για τη ζωή και ένας αγνωστικισμός συνδυασμένος με στοχαστική και παιδαγωγική για τον θάνατο προοπτική.

Μόλις ο άνθρωπος πεθαίνει περιέρχεται στην κατάσταση του φραγμού ή του τάφου, μπαρζάχ ή γκαμπρ. Επειδή οι Μουσουλμάνοι προβληματίστηκαν σχετικά με την κατάσταση στην οποία βρισκόταν ο Μωάμεθ όταν πέθανε, δηλαδή στον ουρανό ή στον τάφο, βασιζόμενοι στην άποψη του Προφήτη τους πως οι μάρτυρες της πίστεως βρίσκονταν στον ουρανό αναλογικά θεώρησαν πως πολύ περισσότερο ο Μωάμεθ θα βρισκότανε κοντά στον Θεό. Προεκτεινομένης της διδασκαλίας αυτής διατυπώθηκαν δύο θέσεις: ή ότι οι νεκροί είναι σε κατάσταση ύπνου αναμένοντας τη σάλπιγγα της ανάστασης ή έχει πραγματοποιηθεί μερική κρίση των ανθρώπων από τους αγγέλους Μουνκάρ και Νακίρ, κατά την οποία οι μεν πιστοί προγεύονται τα αγαθά του παραδείσου οι δε άπιστοι τα βάσανα της κόλασης.

Σε κάθε περίπτωση προβάλλεται η προσδοκία της ανάστασης και η τελική κρίση, κάτι που έχουν υιοθετήσει εκ του Χριστιανισμού. Την ημέρα της ανάστασης η παλαιά δημιουργία δεν θα αποκατασταθεί στην προηγούμενη κατάστασή της, αλλά θα δημιουργηθεί νέος ουρανός και νέα γη. Το αναστημένο ανθρώπινο σώμα θα είναι διάφορο του προηγούμενο. Ποια θα είναι όμως η φύση τους μας είναι άγνωστο.

Της έσχατης ημέρας θα προηγηθούν οι εμφανίσεις δέκα διαδοχικών σημείων: του καπνού, του αντίχριστου (ντατζάλ), του θηρίου, της άφιξης του Χριστού, του ερχομού των πανίσχυρων γιγάντων Για τζουτζ και Μα τζουτζ (δηλαδή των Γκογκ και Μαγκόγκ), τρεις καταπόσεις της γης και τέλος η εμφάνιση του φωτός το οποίο θα κατευθύνει τους ανθρώπους στον τόπο πραγματοποίησης της τελικής κρίσης.

Ο Μαχντί είναι θα εμφανιστεί στα έσχατα. Είναι ένα πρόσωπο με μεσσιανικές ιδιότητες το οποίο θα αποκαταστήσει τη θρησκεία του Ισλάμ σε όλη τη γη. Χωρίς να συνιστά επίσημη διδασκαλία του σουνιτικού ισλάμ έχει ασκήσει τη μεγαλύτερη επιρροή στη λαϊκή ευσέβεια. Ο Ντατζάλ, είναι ο μουσουλμάνος αντίχριστος και θα εμφανιστεί είτε πριν είτε μετά τον ερχομό του Μαχντί προκαλώντας καταστροφές και φρίκη σε όλη την ανθρωπότητα. Εναντίον του ο Αλλάχ θα στείλει τον υιό της Μαρίας ο οποίος θα καταδιώξει και θα σκοτώσει τον Ντατζάλ. Τότε θα οδηγήσει όλους τους χριστιανούς στον ισλαμισμό.

Της τελικής κρίσεως θα προηγηθούν τρία διαδοχικά σαλπίσματα των αγγέλων: στο πρώτο θα καταστραφεί ο κόσμος, στο δεύτερο θα θανατωθεί κάθε τι έμψυχο, άνθρωποι και άγγελοι και στο τελικό τρίτο, οι άγγελοι θα συγκεντρώσουν από κάθε άκρη του κόσμου όλους τους ανθρώπους ενώπιον του κριτή θεού.

Η κρίση θα γίνει ενώπιον του Θεού βάσει ενός βιβλίου πράξεων κάθε ανθρώπου, στο οποίο συμπληρώνουν και καταγράφουν δυο φύλακες άγγελοι. Ο ζυγός της δικαιοσύνης θα αποδώσει με κάθε ακρίβεια κάθε πράξη ανθρώπινη.Μετά την ολοκλήρωση της κρίσεως οι με δίκαιοι θα πορευθούν στον παράδεισο οι δε άδικοι στην κόλαση. Στη λαϊκή ισλαμική εσχατολογία όλοι οι άνθρωποι θα διέλθουν από μια λεπτή σαν μια τρίχα γέφυρα και κοφτερή σαν ξίφος. Αυτή οδηγεί ή στον παράδεισο ή στην κόλαση και από κάτω της βρίσκεται η άβυσσος του Άδη. Οι πιστοί διαπεραιώνονται ευκόλως ενώ οι άπιστοι πέφτουν στο χάος.

Η κόλαση ή τζαχανάμ (=γέννα) ή Σαήρ και χουταμά (έντονο και αδηφάγο πυρ). Περιγράφεται ως ένας τρομερό τέρας, άβυσσος με απύθμενο βάθος και κοιλάδα πυρακτωμένη. Είναι γεμάτη δηλητηριώδη δέντρα, δυσώδη νερά και γεμάτη φωτιά. Διακρίνεται σε επτά ορόφους με διάφορα διαμερίσματα στα οποία οι αμαρτωλοί αναλόγως των αμαρτιών τους υφίστανται και τιμωρίες. Για τους μουσουλμάνους μυστικούς η κόλαση αποκτά άλλο περιεχόμενο, ηθικό και συμβολικό. Δεν είναι τόπος βασανισμού και τιμωριών αλλά εξαγνισμού. Μόνο οι μουσουλμάνοι εκεί καθαρίζονται από τις συνέπειες των κακών πράξεών τους και οδηγούνται στον παράδεισο. Πιο ριζοσπάστες μουσουλμάνοι θεολόγοι υποστηρίζουν πως τελικά θα σωθούν όλοι οι άνθρωποι κι όχι μόνο οι μουσουλμάνοι, ακόμα και ο διάβολος.

Ο παράδεισος περιγράφεται όπως θα τον φαντάζονταν ένας βεδουίνος του 7ου αι. μ.Χ. Περιγράφεται ως κήπος κατάφυτος και δροσερός, που το διασχίζουν ποτάμια και έχει δέντρα με άφθονους καρπούς. Οι ευρισκόμενοι σε αυτόν θα φέρουν χιτώνες διακοσμημένους με χρυσά στολίδια ενώ θα τους σερβίρουν κρασί νέοι, ενώ νεαρές παρθένες, (χουρί) θα τους περιποιούνται.Οι μυστικοί του Ισλάμ όμως κατ'επίδραση του Χριστιανισμού είδαν τον παράδεισο ως σύμβολο μιας πνευματικής κατάστασης διαρκούς θέας του Θεού.

Ισλαμικός μυστικισμός

Ήδη από τις αρχές του 8ου αιώνα εντοπίζονται οι πρώτοι μουσουλμάνοι ασκητές. Η κλασική ονομασία του ρεύματος αυτού είναι σουφισμός (τασαούφ, λατ. tasawwuf). Σουφί είναι αυτός που φέρει απλά μάλλινα ενδήματα και η ονομασία επικράτησε από το 815 μ.Χ. για τους μουσουλμάνους ασκητές.

Με υπόστρωμα βασικά στοιχεία της ισλαμικής ευσέβειας (προσδοκία του τέλους, παροδικότητα κόσμου, η ζωή στερείται νοήματος) και την εγγύτητα της ανθρώπινης ψυχής με τον Θεό στο Κοράνι, στοιχεία του χριστιανικού ασκητισμού και νεοπλατωνικές αντιλήψεις, οι σουφιστές επιθυμούν την πλήρη παράδοση στον Αλλάχ, με την περισυλλογή τη θεωρία και τη συχνή δοξολογική αναφώνηση του Θείου ονόματος.

Οι Πέντε Στύλοι της Τηρήσεως

Κάθε μουσουλμάνος έχει 5 υποχρεώσεις στη ζωή του, τους Πέντε Στύλους της Τηρήσεως. Δεν είναι η δογματική διδασκαλία, αλλά η τήρηση των εντολών, όχι το μυστήριο, αλλά η έμπρακτη απόδειξη της αφοσίωσης στον νόμο του Θεού. Αυτοί είναι πρακτικοί στη σύλληψή τους, προσφέροντας στους μουσουλμάνους ένα πλαίσιο θρησκευτικό και πολιτικό μαζί. Είναι οι εξής, όπως περιγράφονται στο Κοράνιο:

1. Η ομολογία της πίστης

Η ομολογία της πίστης, σαχάντα, ότι δηλαδή «Δεν υπάρχει άλλος θεός εκτός από τον Θεό (αραβικά Αλλάχ)· ο Μωάμεθ είναι ο προφήτης (ή αγγελιοφόρος) του Θεού». (Σούρα 33:40). Η ομολογία αυτή δεν υπάρχει αυτοτελής στο Κοράνιο ωστόσο συνοψίζει την κεντρική διδασκαλία του Ισλάμ. Ο όρος σαχάντα εντοπίζεται δύο φορές στο Κοράνιο και όποιος την εκφέρει γίνεται πιστός και μέλος της ούμμα. Επίσης η σαχάντα μπορεί να αποτελέσει πολεμική κραυγή όσων μουσουλμάνων θεωρούν πως υπάρχει κάτι που υπερβαίνει τη σχετικότητα αυτού του κόσμου.

2. Η προσευχή

Η προσευχή, σαλάτ (ή σαλάχ), βασική λατρευτική πράξη του Μουσουλμάνου, τελετουργία δοξασμού του Θεού και υποταγής στον Θεό η οποία πρέπει να γίνεται πέντε φορές την ημέρα κατά προτίμηση στο τζαμί κοιτάζοντας προς τη Μέκκα (κίμπλα) (η δεύτερη προσευχή της Παρασκευής πρέπει να γίνεται στο τζαμί από κοινού. Αυτή η προσευχή της Παρασκευής εκφράζει τον κατεξοχήν κοινωνικό χαρακτήρα της προσευχής. Εκεί ο ιμάμης ενώπιον της σύναξης απαγγέλει τους καθορισμένους στίχους του Κορανίου, ενώ οι πιστοί πίσω του στοιχισμένοι εκτελούν τις προβλεπόμενες κινήσεις). (Σούρα 2:144). Ο όρος σαλάτ απαντάται 67 φορές στο Κοράνιο ενώ από αυτές οι 33 φορές βρίσκονται σε σούρες που ανήκουν στην περίοδο που ο προφήτης βρισκόταν στη Μεδίνα πλέον και είχε ιδρύσει την πρώτη κοινότητα των πιστών. Είναι ένα συλλογικό καθήκον προς την κοινότητα των πιστών. Επαναλαμβάνεται πέντε φορές την ημέρα με τρόπο τελετουργικό. Το πρωί μεταξύ χαραυγής και ανατολής του ήλιου, το μεσημέρι, γύρω στις 3 το απόγευμα, μετά τη δύση του ήλιου, και το βράδυ όταν είναι σκοτάδι. Το Κοράνιο αναφέρει μόνο τρεις υποχρεωτικές προσευχές τονίζοντας κυρίως τη μεσημβρινή προσευχή. Στη Χαντίθ όμως ξεκαθαρίζεται ο αριθμός των προσευχών και η χρονική στιγμή που πραγματοποιούνται. Οι πιο ευσεβείς προσεύχονται οκτώ φορές την ημέρα.Επίσης όσοι λόγω κωλυμάτων δεν μπορούν να τηρήσουν το ωράριο της προσευχής μπορούν να μεταθέσουν άλλες ώρες την προσευχή τους. Σε πολεμικές συγκυρίες το μισό στράτευμα προσεύχεται και το άλλο μισό είναι σε στρατιωτική ετοιμότητα. Πριν την προσευχή επιβάλλεται τελετουργική νίψη του προσώπου, των χεριών, των αγκώνων και των ποδιών μέχρι τους αστραγάλους. Η προσευχή γίνεται σε καθαρό μέρος και πάνω σε χαλί. Βασικά η προσευχή χωρίζεται σε σύντομες αναφωνήσεις, όπως Αλλάχ ακμπάρ, δηλαδή ο Θεός είναι μεγάλος και η δοξολογική έκφραση, σουμπανά Ιλαχί, δηλαδή Κηρύσσω τη δόξα του Θεού ή Δόξα τω Θεώ (τασμπίχ). Η προσευχή περιλαμβάνει κορανικές περικοπές με κυριότερη την πρώτη σούρα (φατιχά=Έναρξη). Η κατεύθυνση της προσευχής γίνεται προς την πόλη της Μέκκας και η κατεύθυνση ονομάζεται κιμπλά. Αρχικός προσανατολισμός ήταν τα Ιεροσόλυμα, επειδή θεωρούσε το νέο μονοθεϊσμό του ο Μωάμεθ συνέχεια και τελείωση της θρησκείας του Αβραάμ και του Μωυσή. Μετά τη διαμονή στη Μεδίνα άλλαξε κατεύθυνση προς τη Μέκκα και ιδιαίτερα την Κάαμπα, για να τονίσει τον βαθμό απομάκρυνσής του από τους Ιουδαίους οι οποίοι είχαν απορρίψει το μήνυμά του.

3. Η ελεημοσύνη

Η ελεημοσύνη, ζακάτ, υποχρέωση δηλαδή να δίνει κανείς ένα ποσοστό του εισοδήματός του και της αξίας κάποιας ιδιοκτησίας στους φτωχούς. Δίνοντάς το, συμβάλλει στον εξαγνισμό της υπόλοιπης περιουσίας του, ή συνιστά εξιλέωση για διάφορες αμαρτίες ή παραβάσεις άλλων καθηκόντων. Σε όσες χώρες έχει καταργηθεί, η ελεημοσύνη γίνεται όπως και στις Χριστιανικές χώρες, δηλαδή σαν εθελοντισμό. (Σούρα 24:56)82 εδάφια στο Κοράνιο αναφέρονται σε αυτήν ως στοιχειώδες χρέος προς την κοινότητα. Αν πρόκειται για γεωργική περιουσία αντιστοιχεί με το 10% της ετήσια σοδειάς αν αρδεύεται φυσικώς και στο 5% αν αρδεύεται τεχνητώς. Προς το 1/40 των οικονομιών του πιστού αντιστοιχεί το ποσό της ελεημοσύνης. Πολλοί ερμηνευτές των ισλαμικών κοινωνιών θεωρούν πως αυτή η ελεημοσύνη παράλληλα με την κανονική κρατική φορολογία μπορεί να καλύψει τον προϋπολογισμό των μουσουλμανικών κρατών και να αντισταθμίσεις το καπιταλιστικό ή κομμουνιστικό οικονομικό μοντέλο. Αποδέκτες της ελεημοσύνης είναι οι φτωχοί,οι απελευθερωμένοι δούλοι,οι χρεωμένοι, οι οδοιπόροι και οι ανάπηροι των θρησκευτικών πολέμων.

4. Η νηστεία

Η νηστεία, σάουμ. Κατά τη διάρκεια του Ραμαντάν (Ραμαζανιού), του 9ου μήνα του ισλαμικού ημερολογίου, απαγορεύεται το φαγητό, το ποτό (ακόμα και νερό), το κάπνισμα και οι σαρκικές σχέσεις από την ανατολή μέχρι τη δύση του ηλίου. (Σούρα 2:180-182). Οι απαγορεύσεις εκτείνονται μέχρις και της όσφρησης αρώματος και της χρήσεως ενέσεως. Επίσης απαγορεύεται ο ασπασμός και το φτύσιμο. Βάση αυτών των απαγορεύσεων είναι να μην μπει τίποτε εντός του σώματος. Η νηστεία αφορά άνδρες και γυναίκες άνω των 14 ετών και όσων είναι σωματικώς και ψυχικώς υγιείς. Της νηστείας εξαιρούνται οι γυναίκες σε κατάσταση εγκυμοσύνης, οι ταξιδιώτες. Εκ των υστέρων όμως είναι υποχρεωμένοι να νηστέψουν. Η νηστεία έχει αξία σε συνδυασμό με την τήρηση και άλλων εντολών: κατά τον Αμπού Χάιρα ο Προφήτης είπε πως αν κάποιος κατά τον μήνα Ραμαντάν λέει ψέματα ή πράττει πονηρές πράξεις καθόλου δεν ευχαριστεί τον Θεό αν νηστεύει. Αν κάποιος μουσουλμάνος παραβιάσει τη νηστεία τιμωρείται και για να εξιλεωθεί πραγματοποιεί ελεημοσύνες. Η νηστεία λειτουργεί εξιλεωτικά για τη διάπραξη αμαρτιών αλλά δεν πρέπει να γίνεται την Παρασκευή, το Σάββατο ή την Κυριακή.

5. Προσκύνημα στη Μέκκα

Η ιερή αποδημία ή προσκύνημα, Χατζ, στη Μέκκα, και στον τάφο του προφήτη στη Μεδίνα. Κάθε πιστός τουλάχιστον μια φορά στη ζωή του θα πρέπει να επισκεφθεί τους ιερούς τόπους του Ισλάμ «αν μπορεί να αντεπεξέλθει στα έξοδα», τον 12ο μήνα του ισλαμικού ημερολογίου και αν μπορεί να εξασφαλιστεί τη διαβίωση της οικογένειάς του κατά την απουσία του. (Σούρα 3:87)Διάχυτη ήταν η πεποίθηση πως όποιος πέθαινε κατά τη διάρκεια του Χατζ ήταν μάρτυρας (σαχίντ). Το προσκύνημα ενισχύει την ταυτότητα των μουσουλμάνων και την αίσθηση ότι ανήκουν στην ούμμα, συνιστώντας ένα μέσο για τη διεθνή ενότητά της.

Τζιχάντ: ο ιερός πόλεμος

Το τζιχάντ θεωρείται από πολλούς ένα από τα πέντε καθήκοντα ή νόμους του Ισλάμ (ιμπαντάτ). Συνδέεται με την προσπάθεια του πιστού να φτάσει σε πνευματική τελειότητα. Είναι το πνευματικό ή μεγάλο τζιχάντ. Υπάρχει ακόμα και το φυσικό και μικρότερο τζιχάντ το οποίο αναφέρεται στη στρατιωτική δράση και εξάπλωση του Ισλάμ. Δεν αποτελεί ατομικό καθήκον για κάθε μουσουλμάνο χωριστά, αλλά καθήκον ολόκληρης της κοινωνίας. Ενίοτε αναφέρεται και ως διαμαρτυρία κατά των καταχρήσεων των μουσουλμάνων αρχόντων.

Διάφορα Κορανικά χωρία θεμελιώνουν αυτή την πολεμική σε βάρος των απίστων: (Η Αγελάδα, 2, 191)(Η Μετάνοια, 9, 5)

Η περί τζιχάντ αντίληψη του Ισλάμ καταδεικνύει πως το θρήσκευμα αυτό είναι και πολιτικό μέγεθος και ένα κράτος.

Για τους μυστικούς του Ισλάμ σημαίνει τον ασταμάτητο εσωτερικό πνευματικό αγώνα εναντίον των παθών, τα οποία δεσμεύουν την πνευματική ελευθερία του ανθρώπου.

Εορτές και άλλες λατρευτικές εκδηλώσεις

Η έναρξη του μουσουλμανικού έτους ξεκινά με την εορτή της Εγίρας τη 1η του μηνός Μουχαράμ. Την 10 η του ίδιου μήνα εορτάζεται η ανάμνηση της Δημιουργίας του κόσμου και του ανθρώπου. Την 12η του τρίτου μήνα, του Ραμπί-αλ-Αουάλ πανηγυρίζεται η γέννηση του Μωάμεθ (Μαουλίντ αλ-Ναμπί) Οι Σουννίτες δεν τιμούν την ημέρα αυτή ιδιαιτέρως. Στις 27 του έβδομου μουσουλμανικού μήνα Ρατζάμπ εορτάζεται το νυχτερινό ταξίδι του Προφήτη στον ουρανό (Λαϊλάτ αλ μι ρατζ). Στα μέσα του όγδοου μήνα Σαμπάν τιμάται ο καθορισμός της κατεύθυνσης της προσευχής της κιμπλά.

Τον 9ο ένατο σεληνιακό μήνα ραμαντάν η θρησκευτικότητά τους είναι σε έξαρση, επειδή πρόκειται για την κατ'εξοχήν περίοδο της νηστείας και γενικότερης αυτοπειθαρχίας. Στην περίοδο αυτή ξεχωρίζουν οι η νύχτα από την 23η προς την 24η του μηνός, η λεγόμενη νύχτα της δυνάμεως οπότε κατέβηκε το Κοράνιο από τον ουρανό. Τότε κατά τους ευσεβείς μουσουλμάνους κατεβαίνουν οι άγγελοι στα τεμένη και πραγματοποιούν κάθε ευχή κάθε μουσουλμάνου.

Τη 1η μέρα του δέκατου μήνα σαουάλ (shawwal) διακόπτεται η νηστεία. Είναι γνωστή ως Ιντ αλ-Φιτρ ή Ιντ αλ Σαγκίρ, Εορτή του τέλους της νηστείας ή Μικρή εορτή. Με την εμφάνιση της νέας σελήνης ξεκινά η εορτή. Οι πιστοί συναθροίζονται μέσα και έξω από τα τεμένη για να προσευχηθούν ενώ ανταλλάσσονται επισκέψεις μεταξύ φίλων και συγγενών, δίνονται βοηθήματα σε φτωχούς και γίνονται επισκέψεις στους τάφους συγγενικών προσώπων. Στον τελευταίο, 12ο μήνα τον Ντου-αλ-Χιτζά τελείται το μεγάλο προσκύνημα στη Μέκκα. Οι μη συμμετέχοντες σε αυτό αυτοπροσώπως συμμετέχουν στην εορτή Ιντ αλ Καμπίρ ή Ιντ αλ Αντχά, όταν στην 10η του 12ου μηνός τελούν θυσία, σε ανάμνηση της θυσίας του Αβραάμ. Έχει προηγηθεί νηστεία. Η προετοιμασία της τροφής που θα καταναλωθεί εκείνη την ημέρα συνοδεύεται από προσευχές για ανάμνηση του Προφήτη και των μελών της οικογένειάς του. Αγοράζεται ζώο το οποίο προορίζεται για θυσία με το κεφάλι του στραμμένο προς προς τη Μέκκα. Την ίδια ημέρα πηγαίνουν στα νεκροταφεία.

Υπάρχουν επίσης εορτές αποχαιρετισμού ή υποδοχής για όσους επιστρέφουν από τη χατζ δηλαδή το ιερό προσκύνημα στη Μέκκα.

Για τους Σιίτες κατ' εξοχήν εορτή είναι η ανάμνηση του θανάτου του Αλή και των υιών του Χασάν και Χουσαΐν. Χρονικά τοποθετείται το πρώτο δεκαήμερο του μουσουλμανικού έτους Στους υπαίθριους χώρους στήνονται μαύρες σκηνές διακοσμημένες με κεριά, όπλα, σημαίες και λάβαρα που φέρουν την εικόνα του χεριού του Αλή ή της Φάτιμα: τα πέντε δάκτυλα συμβολίζουν τους κατά σάρκα συγγενείς του Μωάμεθ, δηλαδή τους Φάτιμα, Αλή, Χασάν, Χουσαΐν. Οι πιστοί φτάνουν εκεί ατημέλητοι, σε πένθιμη κατάσταση και ακούν από διάφορους κήρυκες την εξιστόρηση των παθών του Χουσαΐν. Για 9 ημέρες άνδρες ημίγυμνοι με χρωματισμένα τα στήθη τους κόκκινα ή μαύρα αρχίζουν να αυτομαστιγώνονται με αλυσίδες και ξίφη χορεύοντας σε έκσταση. Τη 10η ημέρα γίνεται η αναπαράσταση της ταφής του Χουσαΐν. Η αναπαράσταση ολοκληρώνεται όταν ο Μωάμεθ λαμβάνει από τον αρχάγγελο Γαβριήλ το κλειδί της μεσιτείας και το παραδίδει στον Χουσαΐν δίνοντάς του την προτροπή να ελευθερώσει τους οπαδούς του από τα βάσανα και να τους κατευθύνει στον Παράδεισο. Επίκεντρο των εορτών είναι η Καρμπάλα του Ιράκ, ο τόπος θανάτου του Χουσαΐν.

Έλλειψη ιερατείου και μυστηρίων

Κατά το ισλάμ ο Μωάμεθ δεν είναι μεσίτης και λυτρωτής, αλλά απόστολος και προφήτης του Θεού. Το μόνο θείο που προσκομίζει στην ανθρωπότητα είναι το Κοράνιο. Δεν ήλθε για να λυτρώσει τον άνθρωπο από τις αμαρτίες, αλλά να του δείξει τον σωστό δρόμο του μονοθεϊσμού. Έτσι δεν υπάρχει και ιερατείο και μυστήρια. Επειδή πίστη και κράτος συνιστούν κάτι το ενιαίο και αδιαχώριστο για το Ισλάμ, άρα οι κρατικοί λειτουργοί, ασκούν και τα θρησκευτικά καθήκοντα. Οι πιστοί συγκροτημένοι σε κοινότητα υπό την άμεση κυριαρχία του Θεού, υπόκεινται στη διδακτική αυθεντία του Θεού, δια του Κορανίου. Οι νομοδιδάσκαλοι ή ουλαμά (γνώστης, ειδήμων) είναι τα αρμόδια εκείνα πρόσωπα για την ερμηνεία του ιερού νόμου. Είναι λαϊκοί, άρρενες, χωρίς κάποιο ιδιαίτερο ιερατικό χάρισμα.

Στο σιιτικό Ισλάμ ο Ιμάμ είναι ο συνεχιστής του χαρισματικού αρχηγού μέσα από την ενοίκιση σε αυτόν του χαρίσματος του κρυμμένου Ιμάμη ή του προϋπάρχοντος φωτός του Μωάμεθ και του Αλή. Ωστόσο περιορίζονται στην αλάνθαστη ερμηνεία του νόμου χωρίς να τελούν μυστήρια. Η προσευχή είναι η μόνη λατρευτική πράξη με αποδέκτη τον Θεό στο Ισλάμ. Με το πέρασμα των χρόνων συγκροτήθηκε ένα τύποις ιερατείο με συγκεκριμένη ιεραρχία: χαλίφης, ιμάμης, μουεζίνης, χατίπ, Ουλαμά, μουφτής, καδής. Όμως πρόκειται για αιρετά πρόσωπα της κοινότητας χωρίς να φέρουν την ειδική μυστηριακή ιεροσύνη. Ο Ιμάμης είναι ο οδηγός των πιστών στην τέλεση της προσευχής και κυρίως της μεσημεριανής της Παρασκευής.

Ο χαλίφης έχει εκλείψει καθώς έχει εκλείψει και η αυτοκρατορία. Ο μουεζίνης ανεβαίνει στον μιναρέ και καλεί τους πιστούς για την προσευχή. Ο Χατίπ αναγιγνώσκει και κηρύττει το Κοράνιο. Ο καδής έχει δικαστικές αρμοδιότητες επί τη βάσει της σαρίας. Ο μουφτής είναι ο κατεξοχήν νομοδιδάσκαλος ο οποίος πρέπει να ερμηνεύει τον νόμο και να αναπτύσσει επ' αυτού νέες διδασκαλίες και ερμηνείες και να καθορίζει τις ήδη διατυπωμένες διατάξεις βάσει των οποίων ο καδής θα κρίνει ανάλογα την περίπτωση.

Η σπουδή του ισλαμικού λόγου

Οι θεολόγοι-νομοδιδάσκαλοι ή ουλαμά είναι οι αρμόδιοι μελετητές του ισλαμικού λόγου. Η γνώση τους καλύπτει το Κοράνιο και της σουνά του προφήτη. Καλύπτει όμως και άλλα πεδία, όπως τη νομική, την ισλαμική ιστορία, τα μαθηματικά, την αστρονομία, τη λογική, τη φιλοσοφία και τη ρητορική. Επίσης τη γλωσσολογική και γραμματική μελέτη της αραβικής γλώσσας, την αραβική και περσική φιλολογία. Η έκφραση του ισλαμικού λόγου συνιστά ένα από τα θεμέλια της πολιτικής εξουσίας, άρα ο ρόλος των ουλαμά είναι και πολιτικός. Πάντως προϊόντος του χρόνου οι επιστήμες που στηρίζονταν στην επαγωγική μέθοδο (μαθηματικά, λογική, φιλοσοφία) περιθωριοποιούνται σε βάρος εκείνων που στηρίζονται στη θεία αποκάλυψη (ηθική, θεολογία, μελέτη του Κορανίου και χαντίθ). Καθώς η εκπαίδευση δεν ήταν κάτι διακριτό και δεν αφορούσε την πλειονότητα των μουσουλμάνων, συνδεόταν κυρίως με τους σπουδαστές που μελλοντικά θα γίνονταν αλίμ (ιατροί, νομικοί, αστρονόμοι, ρήτορες). Η μαντρασά ήταν μορφωτικό ίδρυμα και τζαμί μαζί. Στην πορεία αυτονομήθηκε αποκτώντας ιδιαίτερους χώρους βοηθητικούς. Ενιαίο πρόγραμμα σπουδών δεν υπήρχε, ούτε εξετάσεις εισόδου ή δίδακτρα (χορηγούνταν από τοπικούς ηγεμόνες, την κεντρική κυβέρνηση, δωρέες πιστών) με αποτέλεσμα να ενθαρρύνεται η εκπαιδευτική κινητικότητα των σπουδαστών.

Η περί εγκλημάτων αντίληψη του Ισλάμ

Για να καταλογισθεί μια πράξη σε κάποιον άνθρωπο σύμφωνα με το Ισλάμ πρέπει ο ίδιος να γνωρίζει τον άδικο χαρακτήρα της και να έχει αποδεχθεί με πράξεις ή παραλείψεις του την εκτέλεσή της. Η άγνοια του άδικου μιας πράξης δεν επιτρέπεται αφού κάθε αμάρτημα είναι πράξη αποδοκιμαστέα από την Πολιτεία. Στηριζόμενο στη θεϊκή υφή της νομοθεσίας του το Ισλάμ διακρίνει σε δύο ομάδες τα εγκλήματα: τα χουντούτ που είναι επτά, η μοιχεία, η δυσφήμηση, η κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών, η κλοπή, η μεγάλη κλοπή, η αλλαξοπιστία και η παράνομη εξέγερση. Εδώ η ποινή απορρέει από τον Θεό και δεν υπάρχει περιθώριο απονομής καμίας χάριτος. Το προστατευόμενο έννομο αγαθό ανήκει στον ίδιο τον Θεό και δεν αφορά στα άτομα. Ωστόσο αν επιβληθεί επίγειος κολασμός τότε μεταθανάτια μπορεί και να αρθεί. Ο ρόλος του δικαστή σε αυτά τα εγκλήματα είναι περιορισμένος ή ανύπαρκτος επειδή μόνο εφαρμόζει αμέσως την προβλεπόμενη από τη νομοκανονική παράδοση.

Τααζήρ είναι η άλλη ομάδα εγκλημάτων χωρίς ακριβή αριθμητικό καθορισμό αυτών. Συνήθως αναφέρονται τα μνημονευόμενα στη σαρία όπως ο τοκογλυφία, η αθέτηση της εμπιστοσύνης, η δωροδοκία και ότι άλλο θα μπορούσε να καθορισθεί από τον εκάστοτε δικαστή.

Για ορισμένους μελετητές του Ισλαμικού δικαίου υπάρχει και μία τρίτη ομάδα εγκλημάτων η αλ κεσάς (τιμωρία) στην οποία εμπίπτουν πέντε εγκλήματα όπως ο εκ προθέσεως φόνος,ο εξ αμελείας φόνος, ο εκ προθέσεως τραυματισμός ή και ο απλός δαρμός εξ αμελείας. Εδώ η προβλεπόμενη ποινή είναι η ταυτοπάθεια, δηλαδή να υποστεί ο ίδιος ο δράστης την πράξη του. Η ποινική μεταχείριση εδώ ομοιάζει με το ιουδαϊκό δίκαιο. Ωστόσο το Κοράνιο δέχεται ο παθών ή οικείοι του να δώσουν χάρη ή να ζητήσουν αποζημίωση.

Στα πλαίσια της αντεγκληματικής πολιτικής του Ισλάμ εντάσσονται και οι σωματικές τιμωρίες, κατά την εφαρμογή των οποίων προστατεύονται τα αισθητήρια όργανα του ανθρώπου.

Το Ισλάμ στην Ευρώπη

Η ραγδαία ανάπτυξη του Ισλάμ στην Ευρώπη έχει προκαλέσει έναν δημόσιο διάλογο σχετικά με τη θέση της θρησκείας στο χώρο των κοσμικών, μη θεοκρατικών κρατών και διαφωνίες πάνω σε θέματα όπως είναι η χρήση της νικάμπ στη Γαλλία και της μπούργκα στο Βέλγιο, η απαγόρευση κατασκευής των μιναρέδων (εξαιρουμένων των τζαμιών) στην Ελβετία και την Ολλανδία, ο αναγκαστικός ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων και ο γάμος μεταξύ ανηλίκων και ενήλικων και η εφαρμογή της Σαρία. Το Ισλάμ είναι η ταχύτερη αναπτυσσόμενη θρησκεία στην Ευρώπη, ώστε σήμερα οι μουσουλμανικοί πληθυσμοί στην Ευρώπη κυμαίνονται μεταξύ των 4% - 10% του συνολικού πληθυσμού στα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη. Στη Γαλλία, Γερμανία και Ολλανδία το ποσοστό κυμαίνεται μεταξύ 5%-6% ενώ, στην Ελβετία λίγο πιο πάνω από το 4%. Ολόκληρες περιοχές στην Ευρώπη έχουν γκετοποιηθεί με την εγκληματικότητα να αυξάνεται σταδιακά. Οι έρευνες στη Γαλλία για τις τρομοκρατικές επιθέσεις έδειξαν ότι η γκετοποιημένη περιοχή Μόλενπεκ, στο Βέλγιο, ήταν η επιχειρησιακή βάση των τρομοκρατών. Το βίαιο και καθαρό μήνυμα του Ιερού Πολέμου που η ισλαμική τρομοκρατία έχει κηρύξει ενάντια στις Αξίες του δυτικού πολιτισμού έχει διευρύνει κατά πολύ τις επιχειρησιακές δυνατότητες των τρομοκρατών.

Στο κέντρο της Αθήνας έχει διαπιστωθεί ένα περίεργο φαινόμενο που έχει κάνει την εμφάνισή του στο κέντρο της Αθήνας και περιγράφεται με τη λέξη μουταβίν (mutaween). Πρόκειται για μια ιδιότυπη ισλαμική αστυνομία που εφαρμόζει τους νόμους της Σαρίας στους μουσουλμάνους της περιοχής.

Κριτική

Σύμφωνα με τους κριτικούς του Ισλάμ, το Ισλάμ δεν είναι μόνο θρησκεία αλλά ένα πολιτικό και πολιτιστικό σύστημα αξιών. Δεν συνιστά μια αραβική μονοθεϊστική κίνηση υπέρβασης του αραβικού πολυθεϊσμού ούτε ένα πολιτικοθρησκευτικό κίνημα υπέρβασης του φυλετικού συστήματος οργάνωσης και του φυλετικού τρόπου σκέψης. Το Ισλάμ δεν ήταν μόνο μια εθνογενετική διαδικασία των Αράβων ή μια συγκυρία ένταξης των αραβικών φυλών στο πεδίο της ιστορίας των λαών της ανατολικής Μεσογείου μέσα από την πρόσμειξη στοιχείων πολιτιστικών των Αράβων και των λαών που κατέκτησαν οι Άραβες. Επίσης δεν ήταν μόνο η νεότερη μονοθεϊστική θρησκεία που εμφανίστηκε στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου με σκοπό την ανανέωση και τον εκσυγχρονισμό της θρησκείας της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης. Η κριτική του Ισλάμ υπήρξε από τα στάδια της διαμόρφωσης. Η πρόωρη γραπτή κριτική προέρχεται από χριστιανούς, πριν από τον ένατο αιώνα, πολλοί από τους οποίους θεωρούσαν το Ισλάμ ως μια ριζοσπαστική χριστιανική αίρεση. Αργότερα, ο ίδιος ο μουσουλμανικός κόσμος υπέστη κριτική. Η κριτική στο ισλάμ ανανεώθηκε μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου στους Δίδυμους Πύργους. Τα αντικείμενα της κριτικής περιλαμβάνουν την ηθική της ζωής του Μωάμεθ, του τελευταίου προφήτη σύμφωνα με το Ισλάμ, τόσο στη δημόσια όσο και στην προσωπική του ζωή. Θέματα σχετικά με την αυθεντικότητα και την ηθική του Κορανίου, το ιερό ιερό βιβλίο, συζητούνται επίσης από τους κριτικούς. Άλλη κριτική επικεντρώνεται στο ζήτημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον ισλαμικό κόσμο ιστορικά και στα σύγχρονα ισλαμικά έθνη, συμπεριλαμβανομένης της μεταχείρισης γυναικών, ΛΟΑΤ ατόμων και θρησκευτικών και εθνικών μειονοτήτων στον ισλαμικό νόμο και πρακτική. Μετά την πρόσφατη τάση της πολυπολιτισμικότητας, η επιρροή του Ισλάμ στην ικανότητα ή την προθυμία των μουσουλμάνων να αφομοιωθούν στον δυτικό κόσμο.

Κλάδοι του Ισλάμ

• Σαλαφισμός
• Σουνίτες
• Σιίτες
• Αλεβίτες
• Αλαουίτες
• Σούφι
• Αχμαντίγια
• Ιμπαντισμός

Χάρτες

• 
  Μουσουλμανικές σε πλειονότητα χώρες
• 
  Κατανομή των Σουνιτικών, Σιιττικών και Ιμπάντι κλάδων του Ισλάμ

Εικόνες

• 
  Η Κάαμπα στη Μέκκα, Χετζάζ, Σαουδική Αραβία.
• 
  Το μαυσωλείο Ταζ Μαχάλ στην Άγκρα, Ούταρ Πραντές, Ινδία

Δείτε επίσης

• Κοράνιο
• Ισλαμισμός
• Ισλαμικό ημερολόγιο

Πηγές

• Hasan Badawi, «Μορφές του αραβικού Ισλάμ», στο: Φωτεινή Τσιμπιρίδου, Δημήτρης Σταματόπουλος, Οριενταλισμός στα όορια. Από τα οθωμανικά Βαλκάνια στη σύγχρονη μέση Ανατολή, εκδ. ριτική, Αθήνα, 2008, σελ. 63-80
• Γιαννουλάτος, Αναστάσιος (1990). Ισλάμ, θρησκειολογική επισκόπησις. Αθήναι: Πορευθέντες. 
• Endress, Gerhard (2004). Ισλάμ. Μια εισαγωγή στην ιστορία του. μτφρ. Γιώργος Σαλακίδης. Αθήνα: Μεσόγειος. ISBN 978-960-406-918-7. 
• Αγγελική Ζιάκα,«Ο Αβραάμ στο Κοράνιο και τη μουσουλμανική παράδοση», Επιστημονική Επετηρίδα Θεολογικής Σχολής Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Τιμητικό Αφιέρωμα στον ομότιμο καθηγητή Ν. Αθ. Ματσούκα. Νέα Σειρά. τ. 12,(2002), Θεσσαλονίκη, σ. 103-119
• Αγγελική Ζιάκα, «Η ενότητα θρησκείας και πολιτείας στο Ισλάμ», Εκκλησιαστικός Φάρος, τομ. 81 (2010), σελ. 139-151
• Ζιάκας, Γρηγόριος (1991). Ιστορία των θρησκευμάτων. τ.Β', Ισλάμ. Θεσσαλονίκη: Πουρναράς Π. Σ. 
• Ζιάκας, Γρηγόριος (2002). Θρησκεία και πολιτισμός των προϊστορικών κοινωνιών και των αρχαίων λαών. Θεσσαλονίκη: Κορνηλία Σφακιανάκη. ISBN 978-960-87136-0-4. 
• Μακρής, Γεράσιμος (2004). Ισλάμ. Πεποιθήσεις, πρακτικές και τάσεις. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. ISBN 978-960-406-692-6. 
• Ward McAfee, Τα πέντε μεγάλα ζωντανά θρησκεύματα, μτφρ. Σάββας Αγουρίδης, εκδ. Άρτος Ζωής, Αθήνα, 2001, σελ. 227-269
• Εμμανουέλα Γρυπαίου, Χριστιανισμός και Κοράνι.Μια έρευνα στα χριστιανικά στοιχεία του Ισλάμ, εκδ. Μαΐστρος, Αθήνα, 2010
• Albert Hourani, Ιστορία των Αραβικών λαών, μτφρ. Βύρων Ματαράγκας, εκδ. Νέα Σύνορα-Α.Α.Λιβάνης, Αθήνα,1994
• Το Ιερό Κοράνιο και η μετάφραση των Εννοιών Του στην ελληνική γλώσσα, εκδ. Συγκρότημα του Βασιλιά Φαχντ για την εκτύπωση του Ιερού Κορανίου, Μεδίνα-Σαουδική Αραβία, 1998
• Fernard Braudel, Γραμματική των πολιτισμών, μτφρ. Άρης Αλεξάκης, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 2002
• Αρετή Δημοσθένους, Γυναίκα και Ισλάμ. Το διαζύγιο και οι μεικτοί γάμοι.Έρευνα νομική και θρησκειολογική, εκδ. Ακρίτας,Αθήνα, 2005
• Carl W. Ernst, Σουφισμός. Η φιλοσοφική και η πρακτική της μυστικής παράδοσης του Ισλάμ., μτφρ. Σοφία Λειβαδοπούλου, εκδ. Αρχέτυπο,Αθήνα, 2001
• Bruce Lawrence, Κοράνιο. Η βιογραφία ενός ιερού κειμένου, μτφρ. Ελένη Αστερίου, εκδ. Ελληνικά Γράμματα,Αθήνα, 2006
• Michael Mann, Οι πηγές της κοινωνικής εξουσίας, τομ. Α. Μια ιστορία της εξουσίας από τις αρχές ως το 1760 μ.Χ., μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εκδ. Πόλις, Αθήνα, 2008, σελ. 472-477
• Κωνσταντίνος Πατέλος, Πολιτική ιστορία του Ισλαμικού χώρου (7ος-18ος αιώνας), εκδ. Ε.Αναστασίου, Αθήνα, 1987
• Γεώργιος Πατρώνος, «Ο Ιησούς προφήτης του Ισλάμ (Χριστολογική και εσχατολογική προσέγγιση του Κορανίου)», Εκκλησιαστικός Φάρος, τομ. 69 (1992-1995), σελ. 9-30
• Κυριάκος Νικολάου-Πατραγάς, «Η κοινωνική παράμετρος των εξουσιαστικών συγκρούσεων εν τω πρωΐμω Ισλάμ», Εκκλησιαστικός Φάρος, τομ. 80 (2009), σελ. 85-104
• Κυριάκος Νικολάου-Πατραγάς,«Η προστασία των αισθήσεων εν τω Ισλαμικώ δικαίω», Εκκλησιαστικός Φάρος, τομ. 81 (2010), σελ. 153-157
• Κυριάκος Νικολάου-Πατραγάς,«Η διάκρισις των εγκλημάτων εις το Ισλάμ», Εκκλησιαστικός Φάρος, τομ. 80 (2009), σελ. 141-147
• Κυριάκος Νικολάου-Πατραγάς,«Μέθη και καταλογισμός εις το Ισλάμ», Εκκλησιαστικός Φάρος, τομ. 81 (2010), σελ. 167-173
• Κυριάκος Νικολάου-Πατραγάς,«Αι πηγαί του Ισλαμικού Δικαίου και η προβληματική των θεμελιωδών δικαιωμάτων», Εκκλησιαστικός Φάρος, τομ. 81 (2010), σελ. 159-166

Πρόσθετη ανάγνωση

• Το Κοράνιο, στα ελληνικά (pdf)
• Encyclopedia of Islam and the Muslim World, Richart Martin, 2003 σε ελεύθερη χρήση από το archive.org.

Επίσημοι ιστότοποι ελληνικών μουφτειών

• Μουφτεία Ξάνθης
• Μουφτεία Κομοτηνής Αρχειοθετήθηκε 2008-07-01 στο Wayback Machine.

Επίσημοι ιστότοποι Κέντρων Ελληνοαραβικού Ισλαμικού Πολιτισμού

• Φίλοι του Ισλαμικού Πολιτισμού