Μονοθεϊσμός

Τα σύμβολα των τριών μονοθεϊστικών θρησκειών που έχουν ως ιερή πόλη την Ιερουσαλήμ.

Στη θεολογία, ο μονοθεϊσμός (από τις λέξεις μόνος και θεός) ορίζεται ως η πίστη στην ύπαρξη ενός και μοναδικού Θεού, σε αντίθεση με τον πολυθεϊσμό.

Στις θρησκείες που βασίζονται στο μονοθεϊσμό ανήκουν ο Χριστιανισμός, ο Ιουδαϊσμός, το Ισλάμ, ο Σιχισμός, ο Ρασταφαριανισμός, ο Ζωροαστρισμός, ο Μανδαϊσμός, η θρησκεία των Δρούζων κ.α.

Κεντρική ιδέα των μονοθεϊστικών θρησκειών είναι ότι υπάρχει μία θεϊκή οντότητα από την οποία προκύπτει οτιδήποτε θείο. Η οντότητα αυτή είναι πανίσχυρη, υπάρχει παντού και πάντα καθώς αυτή δημιούργησε το σύμπαν.

Ιστορία

Ο μονοθεϊσμός διαδέχθηκε και αντικατέστησε τον πολυθεϊσμό. Η πιο σημαντική πρώτη μονοθεϊστική θρησκεία θεωρείται ο Ιουδαϊσμός, αν και οι Ιουδαίοι απέδιδαν στον Θεό ιδιότητες εθνικού προστάτη όπως γινόταν με τις θεότητες των πολυθεϊστών. Ωστόσο έμειναν πιστοί στη μοναδικότητα του Θεού και ο ασπασμός και διαφορετικών θεοτήτων στη θρησκεία στηλιτευόταν και καταστελλόταν. Παρόμοιο περιστατικό αναφέρεται στην Παλαιά Διαθήκη, όπου ο Μωυσής αντέδρασε έντονα όταν ο εβραϊκός λαός ασπάστηκε το χρυσό μοσχάρι και ζήτησε από τον Θεό μετάνοια.

Ο Ιουδαϊσμός είναι η βάση για τις άλλες μονοθεϊστικές θρησκείες που ιδρύθηκαν στον πρώιμο Μεσαίωνα και εξακολουθούν ακόμη και σήμερα να ιδρύονται.

Εκτός από τον Ιουδαϊσμό στην Ελλάδα εμφανίστηκαν κάποια πρώτα ψήγματα μονοθεϊσμού κυρίως ως ιδεολογικό ή φιλοσοφικό ρεύμα παρά ως θρησκευτική πεποίθηση ή πρακτική. Εξάλλου οι αρχαίοι Έλληνες είχαν ανάγει όλες τις θεότητες γενεαλογικά σε τρεις οντότητες, τη γαία, το χάος και τον έρως περιορίζοντας έτσι τις μυθολογικές πρωταρχικές οντότητες της θρησκείας τους.

Μονοθεϊσμός στην αρχαία ανατολή

Αν και μερικές θρησκείες της ανατολής θεωρούσαν πώς τα θεία ήταν εκφάνσεις ενός ενιαίου θείου στοιχείου του ( όπως του Άτμαν στον Ινδουισμό και του τάο στον ταοϊσμό) δεν υπήρχαν καθαρά μονοθεϊστικές θρησκείες στην αρχαιότητα στην ανατολή αν εξαιρέσουμε τον ζωροαστρισμό, δηλαδή δεν υπήρχαν θρησκείες οι οποίες να συμπεριλάμβαναν στη θεολογία τους την ύπαρξη ενός και μοναδικού θεού και πρακτικές που σχετίζονταν με τη λατρεία του. Χαρακτηριστικά του ζωροαστρισμού είναι η εξύψωση μιας θεότητας ως ανώτατης και ο υποβιβασμός των άλλων θεοτήτων της πρώην πολυθεϊστικής θρησκείας ως δαιμονικές. Παρόμοιο φαινόμενο συνέβη και στην Αίγυπτο την περίοδο της βασιλείας του Ακενατόν ο οποίος όπως ο Ζωροάστρης εξύψωσε μια θεότητα, τον Ατόν της πολυθεϊστικής αιγυπτιακής θρησκείας ως ανώτατο ον και υποβίβασε τις υπόλοιπες θεότητες. Η θρησκεία του Ακενατόν δεν άντεξε για πολλά χρόνια, ενώ εξαφανίστηκε σχεδόν από τις αιγυπτιακές γραφές με την καταστροφή των έγγραφων μνημείων.

Χριστιανισμός και Ισλάμ

Στον Ιουδαϊσμό στηρίζεται ο Χριστιανισμός, ο οποίος σχετικά γρήγορα διαδόθηκε σε όλη τη Μεσόγειο και μετά την Ευρώπη, ενώ με την αποικιοκρατία εδραιώθηκε σε όλον τον κόσμο, ώστε να γίνει η πιο διαδεδομένη θρησκεία του κόσμου. Περίπου 630 χρόνια μετά την ίδρυση του Χριστιανισμού ιδρύθηκε και η δεύτερη πιο διαδεδομένη και σημαντική θρησκεία του κόσμου, το Ισλάμ.

Οι δύο αυτές θρησκείες επικράτησαν σχεδόν ολοκληρωτικά στη Μέση Ανατολή και την Ευρώπη, λόγω της δημιουργίας συγκεντρωτικών ιερατείων εδραίωσης των θεοκρατικών κρατών και η μεταξύ τους αντιπαράθεση καθόρισε την ιστορία του Μεσαίωνα, τους πολέμους και τη σφοδρότητά τους και τις διπλωματικές σχέσεις. Η κατάκτηση του κόσμου σύναδε με την εδραίωση της θρησκείας την εξασφάλιση του παραδείσου στους πολεμιστές και επιπλέον η κατάκτηση της Ιερουσαλήμ της ιερής πόλης των δύο θρησκειών ήταν ένας ευσεβής πόθος και των δύο πλευρών.

Ακόμη και οι αφορμές των μεγάλων ανακαλύψεων ήταν θρησκευτικές. Το πρώτο ταξίδι του Κολόμβου αποσκοπούσε στον εντοπισμό Χριστιανικών άγνωστων έως τότε συμμάχων πέραν της ορατής θάλασσας για την αντιμετώπιση των Μουσουλμάνων. Στην περίοδο της πρώιμης αποικιοκρατίας ο εκχριστιανισμός ήταν από τα πρώτα μελήματα των αποικιοκρατικών δυνάμεων.

Το Ισλάμ επεκτάθηκε προς την ανατολή με συνεχείς κατακτητικούς πολέμους. Εδραιώθηκε σε όλη την Ινδική υποήπειρο και εισχώρησε στην Κίνα.

Ο Χριστιανισμός, για την ακρίβεια η συγκεντρωτική του μορφή, δέχθηκε τα πρώτα σοβαρά πλήγματα στο σχίσμα και τη μεταρρύθμιση στη Δυτική Ευρώπη. Η λατρεία του άρχισε να αποδυναμώνεται με την επιστημονική επανάσταση, αν και η πλειονότητα του πληθυσμού στις περιοχές της χριστιανικής επιρροής δηλώνουν σήμερα Χριστιανοί, άρχισαν να εμφανίζονται άθεοι, ενώ σε πολλά έγινε διαχωρισμός κράτους και εκκλησίας.

Παρόμοια εξέλιξη φαίνεται να υπάρχει και στον παραδοσιακά ισλαμικό κόσμο, αλλά λιγότερο έντονη, χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι το κοσμικό κράτος που υποστήριξε ο Κεμάλ Ατατούρκ στην Τουρκία και το θεοκρατικό κράτος στο Ιράν.

Η αντιπαράθεση των δύο κόσμων δεν έχει εξαλειφθεί πλήρως, καθώς στον δυτικό κόσμο εμφανίζεται το φαινόμενο της Ισλαμοφοβίας και στον ανατολικό κόσμο σημειώνονται διωγμοί εναντίων των Σύρων Χριστιανών και των Κοπτών Χριστιανών.