Ráth
En la arkeologio la termino Ráth (de la irlanda ráth; Ráthanna aŭ lios estas ferepoka aŭ pli antikva irlanda tervorko. “Ráth-oj“ estas rondaj aŭ ovalaj (tial ankaŭ nomataj en la angla Ringfort (ringfortikaĵo) de diversaj grandecoj. Diametroj de 20 m estas oftaj, sed ili ankaŭ povas havi 100 m (apud Doire Cholm Chille (Derry) en Nordirlando) kaj kelkfoje ankaŭ kvadraton (Ráth de Corliss). Ili ankaŭ nomiĝas "Fairy fort" (feburgo), kio atentigas al la religia signifo kiel temenos. La esprimo troviĝas ankaŭ en Kimrujo kie Rudbaxton Rath kaj burgo Walwyn situas en Pembrokeshire.
,_Co_Roscommon,_Ireland.jpg)
Priskribo
[redakti | redakti fonton]Tipa Ráth havas diametron de ĉirkaŭ 35 m kaj estas ĉirkaŭita de kvar metrojn larĝa kaj du metrojn alta terremparo. Digo interrompas la fosaĵon kaj iras al breĉo en la remparo. Ĉar Ráth plej ofte estis konstruitaj sur malfortaj deklivoj, la areo falis en la direkto de la enirejo. Relative ofte troveblas en iu ringfortaĵo restaĵoj de subteretaĝoj aŭ aliaj spuroj de domoj. En Irlando estis elfosataj inter 1930 kaj 2005 ĉirkaŭ 280 tiaj ringofortikaĵoj.
Al la variantoj de la Ráth-oj apartenas instalaĵoj kun multoblaj remparoj kaj fosaĵoj (Dunglady en la graflando Doire, Lisnagade, Lisnavaragh en la graflando An Dún, Ballinascaula kun triopa remparo kaj alteco de 5,0 m en la graflando Limeriko) kaj Rathrar aŭ Rathbarna kun kvar remparoj en la graflando Ros Comáin kaj kelkaj ties strukturoj bone adaptiĝis al la morfologio de la pejzaĝo. Ne malofte Rath havas ecojn kiel Dun, henĝo la ŝtoncirklo.
Kelkaj Rath-oj portas angligitan esprimon "Fort" en iliaj nomoj. Tullaghoge Fort en la graflando Tír Eoghain estas Rath, estis en la 11a jarcento inaŭguro-loko de Cenél nEógain (poste klano O’Neills). Ĉi tie rezidis la klano O’Hagan, kiu kun la klano O’Cahan faris la inaŭguron.
M. Stout publikigis la dendrokronologiajn informojn de 114 ringfortikaĵoj kaj de kelkaj al ili ligitaj Crannóg-oj kaj subteretaĝoj. La unuaj ringofortikaĵoj estis el la bronzepoko. La plej multaj estis konstruataj inter 600 kaj 1000 p.K. Ĉ. 1300 p.K. oni finis konstrui tiajn fortikaĵojn. Crannóg-oj estis konstruitaj inter 550 kaj 750 p.K.
La “Rath Laoghaire”, la “Rath of the Synods” kaj la “Rath Meave” estas la plej famaj de Tara.
Nomo
[redakti | redakti fonton]Simile kiel Dun (ekzemple en Dunguaire Castle), la ŝtona versio de Ráth, multaj irlandaj lokoj havas la esprimon „Ráth“ aŭ la samsignifan „Lis“ (Lisnagade Rath, Lisnavaragh Rath) en ilia nomo:
- Nordirlando
- Lisbane, graflando An Dún
- Lisbellaw, graflando Fear Manach
- Lisburn, graflando Aontroim
- Lislea, graflando Ard Mhacha
- Lisnacree, graflando An Dún
- Lisnarrick, graflando Fear Manach
- Lisnaskea, graflando Fear Manach*
- Rathkeltair, graflando An Dún
- Insulo Rathlin, graflando Aontroim
- Rathmore, (Clogher) graflando Tír Eoghain
- Rathmore, graflando Aontroim
- Rathmullan Rath kaj ligna praburgo, graflando An Dún
- Rathtrillick, graflando Ard Mhacha
- Rathturret, graflando An Dún
- Respubliko Irlando
- Liscannor, graflando An Clár
- Liscarroll
- Lismore graflando Port Láirge
- Lispole, graflando Ciarraí
- Liselton, graflando Ciarraí
- Listowel, graflando Ciarraí
- Ráth Cairn, graflando An Mhí
- Rathangan, graflando Cill Dara
- Rathmore, graflando Ciarraí
- Rathcoffey Castle, graflando Cill Dara
- Rathcroghan (la Rath de la reĝino Medb), graflando Ros Comáin
- Rathdrum, graflando Cill Mhantáin)
- monaĥejo Rathfran, graflando Mayo
- Rathgall, graflando Cill Mhantáin
- Rathhealy, graflando Chainnigh
- Rathkeale, graflando Limeriko
- Rathmacknee Castle, graflando Loch Garman
- preĝejo Rathmichael kaj rondturo (Irlando), graflando Dublino
- preĝejo Rathmore kaj kelta kruco graflando An Mhí
- Rathmore, graflando Ciarraí
- monaĥejo Rathmullan, graflando Dún na nGall
- Rathsonny, graflando Galivo
- Rathumney Castle, graflando Loch Garman
- oreĝejo Rathurles kaj Rath, graflando Tiobraid Árann
- ankaŭ ekzistas taŭtologia duoblaĵo de „Lis“ kaj „doon“ (ĉe Lisdoonvarna) aŭ „caher“ kaj „doon“ (Doon = Dun) (ĉe Caherdooneerish).
Literaturo
[redakti | redakti fonton]- M. Stout: The Irish ringfort. Dublin 2000, ISBN 1-85182-582-7.
- Dep. of the Environment of Northern Ireland: Historic Monuments of Northern Ireland. Belfast 1987, ISBN 0-337-08180-8.