Teodoro Ŝaljapin

Honorigoj
Honorigoj	Ordeno de Sankta Stanislao 3a-klasa; Oficiro de la Honora Legio; Kavaliro de Honora Legio; People's Artist of the RSFSR (en) ; Komandoro de la Honora Legio; artiste du peuple de la RSFSR (fr) ; stelo sur la Trotuaro de famo en Holivudo; Order of noble Bukhara (en) ; Ordeno de Sankta Stanislao ; vd

**Teodoro Ŝaljapin**
Teodoro Ŝaljapin
Persona informo
	Фёдор Ива́нович Шаля́пин
Naskiĝo	1-an de februaro 1873; en Lisitsyn-Emelin House
Morto	12-an de aprilo 1938 (65-jaraĝa); en Parizo
Mortis pro	Naturaj kialoj vd
Mortis per	Leŭkemio vd
Tombo	Novodeviĉje tombejo (1984–) ; Tombejo Batignolles, 25 (–1984) vd
Lingvoj	rusa vd
Loĝloko	Finnlando • Pushkin Street • Ämät • Qoşçaq • Nekrasov street • Moskovskaya Street • Tihomirnov street • Arça vd
Ŝtataneco	Rusia Imperio ; Respubliko Rusio ; Rusia Soveta Federacia Socialisma Respubliko vd
Subskribo
Memorigilo
Familio
Edz(in)o	Iole Tornaghi (en) (1898–1938) vd
Amkunulo	Mariya Deysha-Sionitskaya (en) vd
Infanoj	Boris Chaliapin (en) ; ( Iole Tornaghi (en) ); Marina Scialiapin (en) ; ( ); Feodor Chaliapin Jr. (en) ; ( Iole Tornaghi (en) ); Tatiana Fedorovna Saljapina (en) ; ( Iole Tornaghi (en) ) vd
Profesio
Okupo	kantisto ; dancisto ; aktoro ; operkantisto ; verkisto vd
Aktiva en	Sankt-Peterburgo • Moskvo • Nov-Jorko • Parizo vd
Honorigoj
Honorigoj	Ordeno de Sankta Stanislao 3a-klasa; Oficiro de la Honora Legio; Kavaliro de Honora Legio; People's Artist of the RSFSR (en) ; Komandoro de la Honora Legio; artiste du peuple de la RSFSR (fr) ; stelo sur la Trotuaro de famo en Holivudo; Order of noble Bukhara (en) ; Ordeno de Sankta Stanislao ; vd
vd	Fonto: Vikidatumoj
	v • d • r

Teodoro Ivanoviĉ ŜALJAPIN (ruse Фёдор Иванович Шаляпин) naskiĝis la 13-an de februaro 1873 en Kazano, mortis la 12-an de aprilo 1938 en Parizo. Li estis eminenta rusa kantisto (basulo).

Biografio

Liaj gepatroj Ivano Jakovleviĉ Ŝaljapin kaj Eŭdokia Miĥajlovna (n. Prozorova) venis Kazanon el malsamaj vilaĝoj de Vjatka gubernio serĉinte laboron. Poste la patro laboris kiel skribisto kaj lia salajro estis nesufiĉa por la familio. Tial juna Teodoro jam dekjara adolesko komencis labori kiel asistanto de ŝuisto kaj felisto.

Ĝis tiam li tri jarojn lernis en propedeŭtika lernejo, kie li gajnis la laŭdan ateston. La juna knabo kantis en la klerika ĥoro kaj liajn belan voĉon kaj denaskan talenton rimarkis ĝia regento. Li instruis al Teodoro abocon de muzika scio kaj notaj signoj.

Komenco de lia artista kariero okazis en 1889, kiam deksesjara Teodoro eklaboris en drama trupo de impresario Serebrjakov kiel statisto. La 29-an de marto 1890 okazis lia debuto en opero “Eŭgeno Onegin”, en kiu Ŝaljapin kantis solon.

Septembre de 1890 Teodoro translokiĝis al urbo Ufa, kie li laboris en kelkaj entreprenoj kiel kantisto. La migranta trupo, kiun gvidis impresario Dergaĉ, invitis Teodoron gastroli tra la lando. Kune kun ĝi Ŝaljapin venis kartvelan urbon Tifliso (nun Tbiliso). Tie lian unikan voĉon “poluris” senpage sperta kantisto Usatov, danke al kiu Teodoro jam povis kanti ĉiujn basajn partiojn.

En 1893 la kantisto nelonge laboris en Moskvo kaj ekde 1894 li kantis en kelkaj entreprenoj de Sankt Peterburgo. Sekvontjare lin invitis labori tiea prestiĝa Mariinskij-Teatro, kie li kantis du ĉefajn partiojn en spektakloj «Faust» (Mefistofelo) kaj «Ruslano kaj Ludmila» (Ruslano).

En 1895 li edziĝis al fama itala baletistino Pola Tornagi. La geedzoj havis kvar gefilojn: Boriso, Teodoro, Tatiana kaj Lidia.

En 1896 li konatiĝis kun fama rusa entreprenisto kaj mecenato Savo Mamontov, kiu proponis al li laboron en sia privata opero. Ŝaljapin konsentis kaj kantis en bieno Abramcevo, en Moskvo kaj aliloke dum kvar jaroj. Tiam li konatiĝis kun multaj eminentaj reprezentantoj de la rusa kulturo, kiuj laboris, verkis, pentris en Abramcevo. Danke al Mamontov financa stato de Ŝaljapin sufiĉe pliboniĝis. Lia populareco en Rusio videble elkreskis.

Ekde 1899 Teodoro Ŝaljapin komencis labori en Bolŝoj-teatro de Moskvo, kie lia kantado permanente furoris.

Lia talento estis diversa. Ŝaljapin ankaŭ reĝisoris en teatroj, ŝatis pentri kaj skulpti. Apartan amon de publiko donis al la kantisto liaj kanzonoj en la rusa stilo, en kiuj ofte temis pri malfacila vivo de la popolo. Ekz. “Dubinuŝka” (klabo) eĉ iĝis neformala himno de multaj politikaj demonstracioj okazintaj dum la rusia revolucio en 1905. Poste li laboris en kelkaj entreprenoj de Moskvo kaj Petrogrado.

En 1915 okazis debuto de Ŝaljapin en kinematografo. Li ĉefrolis en filmo «Caro Ivano la Terura».

Post Oktobra revolucio Teodoro Ŝaljapin gvidis Mariinskij-Teatron en Petrogrado kaj pro sia fruktodona laboro ricevis honoran rangon – Popola artisto de Sovetio. En 1921 post repudio Ŝaljapin edziĝis al Maria Eluchen, kiu naskis tri filinojn: Marina, Marta kaj Daisia.

En 1922 la kantisto gastrolis en Eŭropo kaj tie li decidis ne reveni la patrujon, en kiu estis ĉieaj malsato kaj ĥaoso. Kune kun li tie restis lia dua edzino kaj sep liaj gefiloj. En 1927 pro tio, ke Ŝaljapin en Francio subvenciis infanaron de rusaj enmigrintoj kaj kvazaŭ tielmaniere apogis kontraŭrevoluciistojn, la sovetia registaro deprenis liajn rangon de Popola artisto de Sovetio kaj rusian civitanecon (ĉi-decido estis nuligita en 1991).

Somere de 1932 Ŝaljapin ĉefrolis en filmo «Don-Kiĥot», kiun reĝisoris aŭstro Georg Wilhelm Pabst. Muzikon por ĝi komponis franco Ĵako Iber (Jacques François Antoine Ibert). Oni filmis apud franca ĉemara banloko Nice.

Trifoje Francio dekoraciis la elstaran rusan basulon per ordeno de Honora Legio (en 1908, en 1916 kaj en 1933).

Dum lastaj jaroj de sia vivo Ŝaljapin verkis libron «Masko kaj animo», kiun ĝis nun oni tre ŝatas legi.

kanzono Okuloj nigraj

En repertuaro de la kantisto estis ĉ.70 operaj partioj, 400 kanzonoj kaj romancoj. Dum 1920 - 1930 li faris ĉ.300 gramofonajn diskojn.

Printempe de 1937 kuracistoj diagnozis al li leŭkozon. La 12-an de aprilo 1938 Teodoro Ŝaljapin' mortis en Parizo. Lin oni sepultis en pariza tombejo Cimetière des Batignolles.

La 29-an de oktobro 1984 en Novodeviĉje tombejo en Moskvo okazis ceremonio de resepulto de Teodoro Ŝaljapin.

En moskva palaceto, en kiu li loĝis ekde 1910 nun funkcias la muzeo (Novinskij blv. 25). En iuj alilandaj fontoj lian rusan nomon oni tradukas kiel Fedor Chaliapin.

Bildoj

Ŝaljapin en 1898
V.A. Serov: Feodor Chaliapin as Ivan the Terrible, 1897
Saljapin skulptas sin mem - 1912
Ŝaljapin faras gramofonan diskon - 1913
Ŝaljapin en studio de Ilja Repin - 1915
Ŝaljapin ludas Salieri - 1898
Ŝaljapin kaj Maksim Gorkij - 1901
Ŝaljapin ludas Mefistofelon - 1916
Ŝaljapin kaj Sergej Rachmaninoff - 1916
busto de Ŝaljapin sur muro de lia moskva loĝejo

busto de Ŝaljapin sur muro de lia moskva loĝejo