Clase 2 - Sintaxis

Descargar como pdf o txt
Descargar como pdf o txt
Está en la página 1de 13

INSTITUTO DE EDUCACIÓN SUPERIOR

ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANÍ

Reconocido por Ley 2.574, con autonomía y rango universitario

LICENCIATURA EN LENGUA GUARANÍ

REGIONAL NATALIO

Tembiapo: “Sintaxis Guarani”


Temimbo´e: Ismael Antonio Bordon Arrua.

Mbo´ehára: Mg. Jhonny W. Villalba

Mbo´esyry: Mbohapyha

Ary: 2.021

Ciudad Virgen de Fátima, Natalio Km. 10 – Itapúa Paraguay


Reconocido por Ley 2.574 como institución de educación superior, con autonomía y rango universitario

CAPÍTULO I: MOÑEPYRŨ (INTRODUCCIÓN)


La sintaxis tiene como fin el estudio de la estructura de la lengua en
cuanto a la combinación de las palabras para formar estructuras. Por tanto,
a la hora de estudiar cualquier lengua, tendremos que fijarnos en las
estructuras que la componen.

El estudio de la sintaxis de cualquier idioma se puede realizar de


múltiples maneras. Normalmente, durante los estudios primarios, los
alumnos reciben una formación en sintaxis con el principal objetivo del uso
correcto en cuanto a la fomulacion de oraciones. Tales conocimientos son,
sin duda, muy necesarios, y forman parte de los contenidos previos que se
requieren para acercarse al estudio perfeccion en el uso.

2
Reconocido por Ley 2.574 como institución de educación superior, con autonomía y rango universitario

METODOLOGÍA

La investigacion y recoleccion de informaciones acerca de la Sintaxis en el


idioma guarani, sus caracteristicas y partes principales que debe tenerse en
cuenta para una correcta escritura en la oraciones.

HETEPY (DESARROLLO)

Ñe'ẽjoaju Guaraníme - Techapyrã:


Ha´e ñe´ẽ térã ñe´ẽnguera ijehegui hemiandukaúva.
Techapyrã:

Amo karai marangatu ohókuri kokuépe kuehe

Oje'e avei ñe'ẽjoaju ha'eha ñe'ẽ'apesã térã ñe'ẽ aty oguerekóva peteĩ ñe'ẽtéva
mosusũmbyre. Ko mba'e sapy'ánte ndoikói Guarani ñe'ẽme, ñe'ẽjoajúpe
ndaipórigui ñe'ẽtéva térã ndoje'éi térã ndojehaíri; upéicharõ jepe oñeñandu
ñe'ẽtéva oĩha.

Techapyrã:

Kóva che róga ha amóva nde róga

kóva = terarãngue /

che = teroja moteĩva mba'éva /

róga = tero /

ha = ñe'ẽjoajuha /

amóva = terarãngue /

nde = teroja motẽva mba'éva /

3
Reconocido por Ley 2.574 como institución de educación superior, con autonomía y rango universitario

róga = casa/ tero /

Ñe'ẽjoaju ñemohenda.

Ñe'ẽjoajuteĩ (oración simple): ha’e umi oguerekóva peteĩ ñe'ẽtéva


mosusũmbyre.

Ñe'ẽjoajueta (oración compuesta): ha'e umi oguerekóva peteĩ ñe'ẽteva


mosusũmby.

Ñe'ẽjoajuteĩ tee (oración simple enunciativa): Ha’e pe he'íva peteĩ mba'e,


omonei térã ombotovehápe.

Techapyrã:

Moneíva: Peru oguata pya'e

Mbotovéva: Peru ndoguatapya'éi.

Ñe'ẽjoajuteĩ porandúva (oración simple interrogativa)

Ñe'ẽjoajuteĩ apoukapýva (oración simple imperativa)

Ñe'ẽjoajuteĩ potapýva (oración simple desiderativa)

Ñe'ẽjoajuteĩ mo'ãva (oración simple dubitativa)

Ñe'ẽjoajuteĩ momorãva (oración simple exclamativa)

Ñe'ẽjoajuteĩ porandúva:

Ha'e pe oñeporanduhápe peteĩ mba'e térã peteĩ mba'ére. Guaraníme


ñaporandúvo jaipuruva'erã ñe'ẽpehẽtai "pa" ha "pi-ko". Techapyrã: -
Rejútapa ko'ẽrõ - Ohótapiko hógape

Ñe'ẽjoajuteĩ apoukapýva.

4
Reconocido por Ley 2.574 como institución de educación superior, con autonomía y rango universitario

Ha'e upe ojepurúva ojejerure, oñembotove térã oñeñe'ẽpohýi hagua.

Techapyrã:

Ejúna ápe

Ejumína ápe

Ejumíkena ápe

Tereho

Anive repurahéi.

Ñe'ẽjoajuteĩ potapýva

Ha'e pe oñandukáva jaipotárõ ojehu térã nahániri peteĩ mba'e.

Techapyrã:

Ahase nde rógape Kame

Ounga'u che ru ko ka'arúpe

Ñe'ẽjoajuteĩ mo'ãva.

Ha'e pe ndajaikuaaporãirõ jaipotápa ojehu peteĩ mba'e térã nahániri.

Techapyrã:

Nde sy oúne ko'ẽrõ.

Ikatúko oúmba'e ko'ẽrõ.

Ñe'ẽjoajuteĩ momorãva

Ha'e pe jaipurúva ñamomorã ha jahecharamóvo peteĩ mba'e.

5
Reconocido por Ley 2.574 como institución de educación superior, con autonomía y rango universitario

Techapyrã:

Iporãitépa pe nde ao.

Iporãiterei upe nde ropea.

ÑE'ẼJOAJUETA

Ñe'ẽjoajueta ojoykereguáva (oración compuesta yuxtapuesta)

Ñe'ẽjoajueta ñe'ẽjoajuháva (oración compuesta coordinada)

Ñe'ẽjoajueta poguyguáva (oración compuesta subordinada)

Ñe'ẽjoajueta ojoykereguáva

Ha'e umi ohóva ojoapykuéri, oñemopa'ũva kytakuéra rupi, ha oĩháicha ojoja


hikuéi.

Techapyrã:

Peru osẽ, oho, oñani tapére

Nati oho, ojeroky, osapukái, isaraki kokuere.

Ko'ápe jaikuaa oĩha mbohapy ñe'ẽjoaju, jajuhúgui mbohapy ñe'ẽtéva


mosusũmbyre. Taha'eha'éva ñe'ẽjoajúpe, ñe'ẽtéva retakue ohechauka avei
ñe'ẽjoaju retakue.

Ñe'ẽjoajueta Ñe'ẽjoajuháva

Oñemohendajey kóicha:

Ñe'ejoajuhaite rupi (coordinada copulativa)

Ñe'ẽjoajuha mbojoaju'ỹva rupi (coordinadadisyuntiva)

6
Reconocido por Ley 2.574 como institución de educación superior, con autonomía y rango universitario

Ñe'ẽjoajuha mbohovakéva rupi (coordinada adversativa)

Ñe'ẽjoajueta Ñe'ẽjoajuháva ñe'ejoajuhaite rupi: Ha'e mokõi térã hetave


ñe'ẽjoaju oñembojoajúva hikuéi ñe'ẽjoajuhaite rupive. Ojepuru "ha".

Techapyrã:

Moneíva: Peru osẽ ha oguata

Mbotovéva: Peru nosẽi ha ndoguatái

Ñe'ẽjoajueta Ñe'ẽjoajuháva ñe'ẽjoajuha mbojoaju'ỹva rupi:

Ha'e mokõi térã hetave ñe'ẽjoaju ndojokupytýiva. Ojepuru "ỹrõ" ha "téra".

Techapyrã:

Peru oguata térã oñani.

Peru oguata'ỹrõ oñani.

Ñe'ẽjoajueta Ñe'ẽjoajuháva ñe'ẽjoajuha mbohovakéva rupi:

Ha'e mokõi térã hetave ñe'ẽjoaju oñembojoajúva hikuéi ñe'ẽjoajuha


mbohovakéva rupive. Ojepuru "upéicharõ jepe", "je-péramo (jepémo)",
umíva.

Techapyrã:

Oñeno upéicharõ jepe ndokéi

Jepémo oguata noñaníri

Ñe'ẽjoajueta Poguyguáva

7
Reconocido por Ley 2.574 como institución de educación superior, con autonomía y rango universitario

Ha'e mokõi ñe'ẽjoaju ohóva ojoapykuéri ja'eporãsérõ, ha ndojojáiva, oĩgui


peteĩ oñemomba'eguasuvéva. Ñe'ẽjoajueta po-guyguávape jajuhukuaa:

Peteĩ ñe'ẽjoaju isãsóva, ha

Peteĩ ñe'ẽjoaju poguyguaite.

Ñe'ẽjoaju poguyguaite nahesakãi ha'eño, oguerekomanteva'erã peteĩ


ñe'ẽjoaju isãsóva omohesakãva ichupe.

ÑE'ẼJOAJUETA POGUYGUÁVA ÑEMOHENDA

Ñe'ẽjoajueta poguyguáva teróva (Or. Comp. subord. sustantiva)

Ñe'ẽjoajueta poguyguáva terojáva (Or. Comp. subord. adjetiva)

Ñe'ẽjoajueta poguyguáva ñe'ẽtejáva (Or. Comp. subord. adverbial)

Ñe'ẽjoajueta Poguyguáva Teróva

Ha'e umi ñe'ẽjoaju'etápe oikóva teróramo. Oikokuaa teroñe'ẽrõ, moĩmbaha


mbohasapyréva ha moĩmbaha mbohasapyre'ỹvarõ. Ko'ãva heñói ojepuru
jave ñe'ẽpehẽtai: "ha", "hague", "va", "va'ekue" ha "va'erã". Oñemohendajey
kóicha:

Teroñe'ẽramo (como sujeto)

Moĩmbaha mbohasapyrévarõ (como complemento directo)

Moĩmbaha mbohasapyre'ỹvarõ (como complemento indirecto)

Teroñe'ẽramo: Máva.

Techapyrã:

Cherayhúva añete ojapo hekópe che rembipota

8
Reconocido por Ley 2.574 como institución de educación superior, con autonomía y rango universitario

Ojapo hekopete che rembipota. Máva: cherayhúva

Moĩmbaha mbohasapyrévarõ: Mba'e.

Techapyrã:

Reikuaa porã maymáva omanova'erãha

Reikuaa porã. Mba'e: maymáva omanova'erãha

Moĩmbaha mbohasapyre'ỹvarõ: Mávape.

Techapyrã:

Embohasa nde po oikotevẽvape

Embohasa nde po. Mávape: oikotevẽvape

Ñe'ẽjoajueta Poguyguáva Terojáva

Ha'e umi ñe'ẽjoaju'etápe oikóva teró moĩmbahárõ. Ko'ãva heñói ojepuru jave
ñe'ẽpehẽtai: "va", "va'ekue", "va'erã”, "ha", "hague".

Techapyra:

Kuñataĩ ojerokýva hendive ohejarei ichupe

Ñe'ẽjoaju poguyguáva "ojerokýva hendive", ojeko tero "Kuñataĩ"-re, ha


ojokupyty hendive ñe'ẽriregua "va" rupive.

Ñe'ẽjoajueta Poguyguáva Ñe'ẽtejáva

Ha'e umi ñe'ẽjoaju'etápe oikóva ñe'ẽtéva moĩmbaha opaichaguárõ.


Oñanduka mba'éichapa, araka'e, moõ, mba'erã ha mba'ere ojehu upe
ojehúva. Oñemohendajey kóicha:

9
Reconocido por Ley 2.574 como institución de educación superior, con autonomía y rango universitario

Ñe'ẽteja araguávarõ (adverbial de tiempo)

Ñe'ẽteja tendaguávarõ (adverbial de lugar)

Ñe'ẽteja mba'ereguávarõ (adverbial causal)

Ñe'ẽteja tekoguávarõ (adverbial de modo)

Ñe'ẽtejaramóvarõ (adverbial condicional)

Ñe'ẽteja ma'erãguávarõ (adverbial de fin)

Ñe'ẽjoajueta poguyguáva ñe'ẽteja araguávarõ.

Ko'ãva heñói jaipurúrõ ñe'ẽpehẽtai: "aja", "guive", "jave", "kué-vo", "rire",


"vove".

Techapyrã:

Rekarupa rire reju che rendápe.

Ejahupa rire eho emba´apo.

Ñe'ẽjoajueta poguyguáva ñe'ẽteja tendaguávarõ.

Ko'ãva heñói ñambojoapy jave ñe'ẽpehẽtai "ha" térã "hague", ñe'ẽpehẽtai "re",
"gui" ha "pe" rehe.

Techapyrã:

Nde reho che ahahápe.

Amo kuña oho che mba´apoharendape.

10
Reconocido por Ley 2.574 como institución de educación superior, con autonomía y rango universitario

Ñe'ẽjoajueta poguyguáva ñe'ẽteja mba'ereguávarõ.

Ko'ãva heñói jaipuru jave ko'ã ñe'ẽriregua: "gui", "rehe" ha "rupi",


oñembojoajúvajepi ñe'ẽpehẽtai "ha" ha "hague" rehe.

Techapyrã:

Che che'angekói ha'e noguahẽi rupi

Che che rasykatu ha´e ndouveigui.

Ñe'ẽjoajueta poguyguáva ñe'ẽteja tekoguávarõ.

Ko'ãva heñói jaipuru jave ñe'ẽpehẽtai "háicha" ha "haguéicha”.

Techapyrã:

Rajuva'erã ko'ẽrõ ajerurehaguéicha ndéve.

Ejukena ko arape ikatuhaguéicha.

Ñe'ẽjoajueta poguyguáva ñe'ẽtejaramóvarõ.

Ko'ãva heñói jaipururõ ñe'ẽpehẽtai "ramo", "rire" ha "rõ".

Techapyrã:

Nde nderasykatúrõ rehova'erä pohãnohárape.

Nderejahuirõ nderekeporãichene.

Ñe'ẽjoajueta poguyguáva ñe'ẽteja ma'erãguávarõ.

Ko'ãva heñói jaipururõ ñe'ẽriregua "hagua" ha "vo".

Techapyrã:

11
Reconocido por Ley 2.574 como institución de educación superior, con autonomía y rango universitario

Reju ore rendápe remba'apóvo

Opyta opytu'u hagua

Ambue ara oguereko mba'apojey

12
Reconocido por Ley 2.574 como institución de educación superior, con autonomía y rango universitario

CONCLUSION.

El objetivo principal es que el alumno se familiarice con la oración


simple y le vaya perdiendo el miedo a esta parte de la lengua con el uso
correcto de la sintaxis.

Diariamente conversamos y escribimos para comunicarnos con los


demás, expresar nuestras ideas, pensamientos, deseos, impresiones acerca
de lo que nos rodea.

Para que nuestra comunicación con los demás mediante el lenguaje


oral o escrito sea efectiva: comprendamos y nos hagamos comprender,
debemos conocer y emplear correctamente las oraciones ya sea en cualquier
idioma. Mediante las oraciones podemos expresar juicios, ideas, deseos,
pensamientos, etc.

13

También podría gustarte