Edukira joan

Camelus

Aldatu loturak
Artikulu hau Wikipedia guztiek izan beharreko artikuluen zerrendaren parte da
Wikipedia, Entziklopedia askea

Camelus
Sailkapen zientifikoa
KlaseaMammalia
OrdenaArtiodactyla
FamiliaCamelidae
Generoa Camelus
Linnaeus, 1758
Banaketa mapa

Camelus (latinez: camelus eta grezieraz: κάμηλος (kamēlos) antzinako semitikotik: gāmāl[1][2]. Camelus generoko apatx pareko ungulatu bat da, eta, bizkarrean, konkorrak izenez ezagutzen diren gantz-gordailu bereizgarriak ditu. Gameluak aspaldian etxekotu ziren, eta, abere gisa, janaria (esnea eta haragia) eta ehunak (iletik zuntz eta feltroa) ematen dituzte. Gameluak basamortuko habitaterako bereziki egokiak diren laneko animaliak dira, eta, bidaiarientzako eta zamarako, ezinbesteko garraiobide. Hiru gamelu espezie diraute bizirik. Konkor bakarreko dromedarioa munduko gamelu populazioaren % 94 da, eta bi konkordun gamelu baktriarra % 6. Gamelu baktriar basatia espezie bereizia da, eta, gaur egun, arrisku larrian dago.

Gamelu hitza modu informalean ere erabiltzen da, zentzu zabalagoan, non termino zuzenena kamelidoa litzatekeen Camelidae familiako zazpi espezieak barne hartzeko: benetako gameluak (goiko hiru espezieak), Mundu Berriko kamelidoekin batera: llama , alpaka , guanako eta bikuina, bereizitako Lamini familiari dagozkionak[3]. Kamelidoak Ipar Amerikan sortu ziren Eozenoan, eta gamelu modernoen arbasoak, Paracamelusek, Bering lur zubitik Asiara migratu zuen Miozeno amaieran, duela 6 milioi urte inguru.

Taxonomia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gameluek kamelidoen familiako genero bat osatzen dute, zeinean llamen (Lama) eta bikuinen anaien taxoia diren. Dromedarioak eta gamelu baktriarrak gurutza daitezke. Ondorioz, tulus edo bukhts izenez ezagutzen diren hibridoak, guraso puruak baino tamaina handiagokoak dira. Intseminazio artifizialaren bidez, llamak gameluekin gurutzatu ahal izan da. Bere ondorengoa cama izenaz ezagutzen da[4][5].

Biologia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gamelu baten batez besteko bizi-itxaropena 40 eta 50 urtekoa da[6]. Erabat heldua den gamelu-dromedario batek 1,85 m sorbaldan eta 2,15 m konkorrean neurtzen du[7]. Gamelu baktriarrak 30 cm gehiago neurtu dezakete. Gameluek 65 km/h-ko abiadura har dezakete neurri laburretan, eta 40 km/h-ko abiadura iraunkorra mantendu[8]. Gamelu baktriarrek 300 eta 1.000 kg artean pisatzen dute, eta dromedarioek, berriz, 300 eta 600 kg artean. Gamelu baten gero eta hatz zabalagoek atxikipen osagarria eskaintzen dute lurzoruaren sedimentu desberdinetarako.

Gamelu-dromedario arrak dulla izeneko organo bat du eztarrian, zaku handi eta puzgarri bat, ahotik ateratzen duena nagusitasuna aldarrikatzeko eta emeak erakartzeko. Gameluaren ahotik zintzilik dagoen mihi luze, puztu eta arrosa baten antza du[9]. Gameluak arrak eta emeak lurrean eserita daudela estaltzen dira, eta arrak atzetik estaltzen du[10]. Arrak, normalean, hiru edo lau aldiz isurtzen du estaltze-saio bakarrean[11]. Kamelidoak dira eseritako posizioan estaltzen diren ungulatu bakarrak[12].

Egokitzapen ekologikoak eta portaerak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Gameluen konkorrek gantzak gordetzen dituzte, elikagaiak urriak direnean elikadura gisa erabiltzen direnak. Gamelu batek konkorraren barruan dagoen koipea erabiltzen badu, konkorra bigundu egingo da, eta beherantz eroriko

Gameluek ez dute zuzenean urik gordetzen beren konkorretan; gantz-ehunen biltegiak dira. Ehun hori metabolizatzen denean, prozesatutako koipeak baino ur-masa handiagoa ematen du. Gantz-metabolizatze horrek, energia askatzen badu ere, arnasaldian zehar biriketatik ura lurruntzea eragiten du (prozesu metabolikorako oxigenoa behar baita): oro har, uraren murrizketa garbia dago[13][14].

A portrait of a camel with a visibly thick mane
Gamelu baten ilaje lodia basamortu antzeko baldintzetan laguntzen duen egokitzapen ugarietako bat da.
A leashed pack camel
Somaliako gamelu bat, munduko gamelu populazio handiena duena[15].

Gameluek egokitzapen fisiologiko batzuk dituzte, eta denbora luze jasan dezakete kanpoko ur-iturririk gabe[16]. Gamelu-dromedarioak 10 egun pasa dezake edan gabe, baldintza oso beroetan ere, eta gorputz-masaren % 30 arte gal dezake deshidratazioaren ondorioz[17]. Beste ugaztunak ez bezala, gameluen globulu gorriak forma obalatua dute, ez zirkularra. Horrek globulu gorrien fluxua errazten du deshidratazioan[18], eta hobeak egiten ditu aldakuntza osmotiko handiak jasateko ur kantitate handiak edatean hautsi gabe: 600 kg-ko gamelu batek 200 L ur edan ditzake. hiru minututan[19][20].

Gameluak beste ugaztun gehienak hilko lituzkeen gorputz-tenperatura-aldaketak eta ur-kontsumoa jasateko gai dira. Haien tenperatura, , 34 °C egunsentian 40 °C-ra ilunabarrean, etengabe igotzen joaten da; gauean, berriro hoztuko da[16]. Oro har, gameluek eta beste abereen artean alderatzeko, gameluek egunero hartutako 1,3 litro likido baino ez dute galtzen, beste abereek, berriz, egunean 20 eta 40 litro galtzen dituzte[21]. Garunaren tenperatura muga batzuen barruan mantentzea funtsezkoa da animalientzat; horretarako, gameluek rete mirabile bat dute, bata bestearengandik oso hurbil dauden arteria eta zainen sistema konplexu bat, korrontearen kontrako odol-fluxua erabiltzen duen garunera doan odola hozteko[22]. Gameluak gutxitan izerditzen dira, nahiz eta giro-tenperaturak 49 °C iritsi[23]. Gerta daitekeen izerdi oro azalaren mailan lurruntzen da, eta ez ilajearen gainazalean; beraz, lurruntze-beroa gorputzaren berotik dator, eta ez inguruneko berotik. Gameluek gorputz-pisuaren % 25 ur galtzea jasan dezakete; beste ugaztun gehienek, berriz, % 12-14 inguruko deshidratazioa jasan dezakete, zirkulazio-asalduraren ondorioz, bihotz-gutxiegitasuna gertatu baino lehen[20].

Gameluak arnasten duenean, ur-lurruna sudur-zuloetan harrapatuta geratzen da, eta gorputzak berriro xurgatzen du, ura kontserbatzeko baliabide gisa[24]. Baldintza leunetan, belar berdea jaten duten gameluek hezetasun nahikoa har dezakete beren gorputzaren hidratazio egoera mantentzeko edan beharrik gabe[25].

Gameluaren ilaje lodiak basamortuko hareak igortzen duen bero bizitik isolatzen du; ilea moztutako gamelu batek % 50 gehiago izerditu behar du gehiegi ez berotzeko[26]. Udan ilajeak kolore argiagoa hartzen du, argia islatuz, eta eguzki-erredurak saihesten laguntzen du[20]. Gameluaren hanka luzeek gorputza lurretik urrunago mantentzen laguntzen dute, 70 °C arte berotu daitekeena[27][28]. Dromedarioek pedestal izeneko ehun lodiko kuxin bat dute bularrezurraren gainean. Animalia bularrezurraren gainean etzanda dagoenean, pedestalak gorputza gainazal berotik altxatzen du, eta hoztutako airea gorputzaren azpitik igarotzen uzten du[22].

Gameluen ahoak larrukara-estaldura lodia dute, basamortuko landare arantzatsuak murtxikatzeko aukera ematen duena. Betile luzeek eta belarriko ileek, itxi daitezkeen sudur zuloekin batera, hesi bat osatzen dute harearen aurka. Harea begietan sartzen bazaie, hirugarren betazalen zeharrargia erabiliz (mintz niktitantea izenez ere ezagutzen da) ken dezakete. Gameluen ibilerak eta oin zabalek hondarretan hondoratu gabe mugitzen laguntzen diete[27][29].

Gamelu baten giltzurrunak eta hesteak oso eraginkorrak dira ura birxurgatzeko. Gameluen giltzurrunek, kortexaren eta muinaren artean, 1:4ko erlazioa dute[30]. Horrela, gameluaren giltzurrunaren muin zatiak behiaren giltzurrunak baino bi aldiz azalera handiagoa hartzen du. Bigarrenik, giltzurruneko korpuskuluek diametro txikiagoa dute, eta horrek iragazteko azalera murrizten du. Bi ezaugarri anatomiko nagusi horiei esker, gameluek ura kontserbatzea eta gernuaren bolumena mugatzea ahalbidetzen dute basamortuko muturreko baldintzetan[31]. Gameluaren gernua jarabe lodi gisa ateratzen da, eta gamelu gorotzak hain dira lehorrak, ezen ez baitira lehortu behar suak pizteko erabiltzen direnean39= [32][33][34][35].

Gameluen sistema immunologikoa desberdina da beste ugaztunekin alderatuta. Normalean, Y formako antigorputz-molekulak bi kate astun (edo luze) ditu Y-aren luzeran zehar, eta bi kate arin (edo labur) Y-aren punta bakoitzean[36]. Gameluek, horiez gain, bi kate astunez bakarrik egindako antigorputzak ere badituzte, eta ezaugarri horrek txikiagoak eta iraunkorragoak egiten ditu[36]. 1993an aurkitutako kate astuneko antigorputz horiek duela 50 milioi urte garatu zirela uste da, kamelidoak hausnarkarietatik eta txerrietatik banatu ostean[36]. Gameluek Trypanosoma evansi-k eragindako surra jasaten dute munduan gameluak etxekotzen diren leku guztietan[37]or2), eta, ondorioz, gameluek antigorputz tripanolitikoak eboluzionatu dituzte ugaztun askorekin gertatzen den bezala. Etorkizunean, domeinu bakarreko nanoantigorputz/antigorputz terapiak gameluaren antigorputz naturalak gaindituko ditu, eta, antigorputz naturalen tamaina handiagoa dela-eta, gaur egun iristen ez diren tokietara iritsiko dira[38]or788).  Terapia horiek beste ugaztunentzat ere egokiak izan daitezke[38]or788). Tran eta beste batzuek, 2009. urtean, gameluaren surra (T. evansi) erreferentziazko proba berri bat eskaintzen dute[39]. Gainazal Invariant Glycoprotein 75 birkonbinatzailea (rISG75, Invariant Surface Glycoprotein) eta ELISA erabiltzen dituzte[39]. Tran probak probaren espezifikotasun handia du, eta T. evansi-rekin beste ostalari batzuetan bezain ondo funtzionatuko duela dirudi, eta pan-Trypanozoon probarako ere erabilgarria izango litzateke, zeina, halaber, baliagarri izango litzatekeen T. brucei, T. gambiense, T. rhodesiense eta T. equiperdumerako ere[39].

Genetika

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kamelidoen espezie ezberdinen kariotipoak lehenago ere aztertu izan dituzte talde askok[40][41][42][43][44][45], baina ez da adostasunik lortu horien kromosomaren nomenklaturari buruz. 2007ko ikerketa batek gameluen kromosomak ordenatu zituen gameluek 37 kromosoma pare dituztela (2n=74) oinarri hartuta, eta aurkitu zuen kariotipoa autosoma metazentriko batek, hiru azpimetazentrikoek eta 32 akrozentrikoek osatzen zutela. Y kromosoma metazentriko txiki bat da, eta X kromosoma, berriz, metazentriko handi bat da[46].

F1 gamelu hibrido baten burezurra, Osteologia Museoa, Oklahoma

Gamelu hibridoak, gamelu baktriar eta dromedario arteko hibridoa, konkor bat du, nahiz eta 4-12 cm sakoneko koska bat duen, aurrealdea atzetik banatzen duena. Hibridoak 2,15 m sorbaldan eta 2,32 m altuera du konkorrean. Batez beste, 650 kg pisua du, eta 400 eta 450 kg inguru garraia ditzake, hau da, dromedarioak edo baktriarrak baino gehiago[47].

Datu molekularren arabera, gamelu basa-baktriarra (C. ferus) etxeko gamelu baktriarretik (C. bactrianus) duela milioi bat urte banandu zen[48][49]. Mundu Berriko eta Mundu Zaharreko kamelidoak duela 11 milioi urte inguru banandu ziren[50]. Hala ere, espezie horiek hibridatu, eta kume bideragarriak sor ditzakete[51]. Kama zientzialariek hazitako gamelu-llama hibrido bat da, espezie-gurasoen arteko erlazioa zenbatekoa den ikusteko[52]. Zientzialariek gamelu baten hazia bildu zuten baginaren artifizial baten bidez, eta, gonadotrofina injekzioak erabiliz, llama bat intseminatu zuten obulazioa estimulatu ondoren[53]. Kama, izan ere, gameluaren eta llama baten arteko erdibidean dago, eta ez du konkorrik. Gameluen eta llamen arteko belarriak ditu, llamek baino hanka luzeagoak eta apatxak partzialki zatituak[54][55]. Mandoa bezala, kamak antzuak dira, bi gurasoek kromosoma kopuru bera izan arren[53].

Bilakaera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ezagutzen den gamelurik zaharrena, Protylopus izenekoa, duela 40 eta 50 milioi urte bizi izan zen Ipar Amerikan (Eozenoan)[11]. Untxi baten tamainakoa zen, eta gaur egungo Hego Dakotako baso zabaletan bizi zen[56][57]. Duela 35 milioi urte, Poebrotherium-a ahuntzaren tamainakoa zen, eta gamelu eta llamen antzeko ezaugarri gehiago zituen[58][59]. Apatxak zituen eta oin puntetan ibiltzen zen Stenomylus-a ere bazen garai horretan, eta lepo luzeko Aepycamelus -ek Miozenoan eboluzionatu zuen[60]. Camelini familien arteko zatiketa (gamelu modernoak eta laminiak —llama modernoak, alpakak, bikuinak eta guanakoak— barne hartzen dituena), duela 16 milioi urte baino gehiago gertatu zela kalkulatzen da[61].

Gamelu modernoen arbasoa, Paracamelus, Eurasiara migratu zuen Ipar Amerikatik Bering itsasartearen bidez Miozeno amaieran, duela 7,5 eta 6,5 milioi urte bitartean[62][63][64]. Pleistozenoan, duela 3 eta 1 milioi urte inguru, Ipar Amerikako kamelidae-ak Hego Amerikara hedatu ziren Amerikako Elkartruke Handiaren barruan, Panamako istmo sortu berriaren bidez, non guanakoak eta erlazionatutako animaliak sortu zituzten[11][56][57]. Paracamelus-en populazioak Ipar Amerikako Artikoan existitzen jarraitu zuten Pleistozeno hasiera arte[65][66]. Izaki horrek bederatzi oin (2,7 metro) inguruko altuera zuela kalkulatzen da. Gamelu baktriarra dromedariotik aldendu zen duela milioi bat urte inguru, fosilen erregistroaren arabera[67].

Ipar Amerikako azken gamelua Camelops hesternus izan zen, zeina zaldiekin, aurpegi motzeko hartzekin, mamutekin eta mastodonteekin, lurreko nagiekin, sable-hortz katuekin eta beste hainbat megafaunarekin batera desagertu baitzen Kuaternarioko desagerpen-gertaeraren baitan, gizakien Pleistozenoaren amaierako Asiako migrazioarekin batera, duela 13-11.000 urte inguru[68][69].

Zenbait espezie fosil ere ezagunak dira:

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ "camel". The New Oxford American Dictionary (2nd ed.). Oxford University Press, Inc. 2005.
  2. ↑ Herper, Douglas. "camel". Online Etymology Dictionary. Archived from the original on 27 September 2013. Retrieved 28 November 2012.
  3. ↑ Bornstein, Set. (2010-10-13). «Important ectoparasites of Alpaca (Vicugna pacos)» Acta Veterinaria Scandinavica 52 (1): S17.  doi:10.1186/1751-0147-52-S1-S17. ISSN 1751-0147. PMC PMC2994293. (Noiz kontsultatua: 2024-03-08).
  4. ↑ (Ingelesez) Burger, P. A.; Ciani, E.; Faye, B.. (2019-12). «Old World camels in a modern world – a balancing act between conservation and genetic improvement» Animal Genetics 50 (6): 598–612.  doi:10.1111/age.12858. ISSN 0268-9146. PMID 31532019. PMC PMC6899786. (Noiz kontsultatua: 2024-03-08).
  5. ↑ (Ingelesez) Chuluunbat, B.; Charruau, P.; Silbermayr, K.; Khorloojav, T.; Burger, P. A.. (2014-08). «Genetic diversity and population structure of M ongolian domestic B actrian camels ( Camelus bactrianus )» Animal Genetics 45 (4): 550–558.  doi:10.1111/age.12158. ISSN 0268-9146. PMID 24749721. PMC PMC4171754. (Noiz kontsultatua: 2024-03-08).
  6. ↑ «Bactrian Camels, Bactrian Camel Pictures, Bactrian Camel Facts - National Geographic» web.archive.org 2012-11-04 (Noiz kontsultatua: 2024-03-08).
  7. ↑ (Ingelesez) The amazing characteristics of the camels – Camello Safari Dunas Maspalomas. (Noiz kontsultatua: 2024-03-08).
  8. ↑ (Ingelesez) http://109355689091342. (2010-04-17). «How Fast Can Camels Run and How Long Can They Run For?» zippyfacts.com (Noiz kontsultatua: 2024-03-08).
  9. ↑ Abu-Zidan, Fikri M.; Eid, Hani O.; Hefny, Ashraf F.; Bashir, Masoud O.; Branicki, Frank. (2012-09). «Camel bite injuries in United Arab Emirates: A 6 year prospective study» Injury 43 (9): 1617–1620.  doi:10.1016/j.injury.2011.10.039. ISSN 0020-1383. (Noiz kontsultatua: 2024-03-08).
  10. ↑ Two Male Camels Fighting Over One Female. Youtube.com. Archived from the original on 2015-12-19. Retrieved 2016-01-08
  11. ↑ a b c Mukasa-Mugerwa, E. (1981). The Camel (Camelus Dromedarius): A Bibliographical Review. International Livestock Centre for Africa Monograph. Vol. 5. Ethiopia: International Livestock Centre for Africa. pp. 1, 3, 20–21, 65, 67–68.
  12. ↑ «Camel Fact Sheet» web.archive.org 2012-09-22 (Noiz kontsultatua: 2024-03-08).
  13. ↑ «Welcome to wweb422[webbhotell»] www.djur.cob.lu.se (Noiz kontsultatua: 2024-03-08).[Betiko hautsitako esteka]
  14. ↑ Rastogi, S. C. (1971). Essentials Of Animal Physiology. New Age International. pp. 180–181. ISBN 9788122412796
  15. ↑ Bernstein, William J. (2009). A Splendid Exchange: How Trade Shaped the World. Grove Press. p. 56. ISBN 9780802144164
  16. ↑ a b Roberts, Michael Bliss Vaughan (1986). Biology: A Functional Approach. Nelson Thornes. pp. 234–235, 241. ISBN 9780174480198
  17. ↑ UNESCO. "The Camel from Tradition To Modern Times" (PDF). Archived (PDF) from the original on 2015-11-09.
  18. ↑ Eitan, Anat; Aloni, Beny; Livne, Avinoam. (1976-04-05). «Unique properties of the camel erythrocyte membrane: II. Organization of membrane proteins» Biochimica et Biophysica Acta (BBA) - Biomembranes 426 (4): 647–658.  doi:10.1016/0005-2736(76)90129-2. ISSN 0005-2736. (Noiz kontsultatua: 2024-03-08).
  19. ↑ «Animal details» web.archive.org 2005-10-25 (Noiz kontsultatua: 2024-03-08).
  20. ↑ a b c Halpern, E. Anette (1999). "Camel". In Mares; Michael A. (eds.). Deserts. University of Oklahoma Press. pp. 96–97. ISBN 9780806131467. Archived from the original on 2016-04-29
  21. ↑ Breulmann, M., Böer, B., Wernery, U., Wernery, R., El Shaer, H., Alhadrami, G., ... Norton, J. (2007). "The Camel From Tradition to Modern Times" (PDF). UNESCO DOHA OFFICE
  22. ↑ a b (Ingelesez) Inside Nature's Giants. 2024-02-06 (Noiz kontsultatua: 2024-03-08).
  23. ↑ «Arabian (Dromedary) Camels, Arabian (Dromedary) Camel Pictures, Arabian (Dromedary) Facts - National Geographic» web.archive.org 2012-11-19 (Noiz kontsultatua: 2024-03-08).
  24. ↑ (Ingelesez) Lewis, Paul. (1981-07-12). «A PILGRIMAGE TO A MYSTIC'S HERMITAGE IN ALGERIA» The New York Times ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2024-03-08).
  25. ↑ «Chapter 7: Camels, llamas and alpacas» www.fao.org (Noiz kontsultatua: 2024-03-08).
  26. ↑ Schmidt-Nielsen, K. (1964). Desert Animals: Physiological Problems of Heat and Water. New York: Oxford University Press (OUP) Cited in "Coat of fur on the camel". Davidson College. Archived from the original on February 25, 2003
  27. ↑ a b {{Erreferentzia|izenburua=Camel Adaptations|data=2012-06-26|url=https://web.archive.org/web/20120
  28. ↑ Rundel, Philip Wilson; Gibson, Arthur C. (30 September 2005). "Adaptations of Mojave Desert Animals". Ecological Communities And Processes in a Mojave Desert Ecosystem: Rock Valley, Nevada. Cambridge University Press (CUP). p. 130. ISBN 9780521021418
  29. ↑ Silverstein, Alvin; Silverstein, Virginia B; Silverstein, Virginia; Silverstein Nunn, Laura (2008). Adaptation. Twenty-First Century Books. pp. 42–43. ISBN 9780822534341
  30. ↑ "Morphometric analysis of heart, kidneys and adrenal glands in dromedary camel calves (PDF Download Available)". ResearchGate. Archived from the original on 2017-03-04. Retrieved 2017-03-03
  31. ↑ Rehan S and AS Qureshi, 2006. Microscopic evaluation of the heart, kidneys and adrenal glands of one-humped camel calves (Camelus dromedarius) using semi automated image analysis system. J Camel Pract Res. 13(2): 123
  32. ↑ Davidson, Alan; Davidson, Jane (15 October 2006). Jaine, Tom (ed.). The Oxford Companion to Food (2nd ed.). Oxford University Press, US. pp. 68, 129, 266, 762. ISBN 978-0192806819
  33. ↑ «kidney» web.archive.org 2003-02-25 (Noiz kontsultatua: 2024-03-08).
  34. ↑ «Fun facts about the Camel - Camel Facts and Information - The Jungle Store» web.archive.org 2012-11-17 (Noiz kontsultatua: 2024-03-08).
  35. ↑ «ADW: Camelus bactrianus: INFORMATION» web.archive.org 2013-05-26 (Noiz kontsultatua: 2024-03-08).
  36. ↑ a b c (Ingelesez) Koenig, Robert. (2007-11-30). «'Camelized' Antibodies Make Waves» Science 318 (5855): 1373–1373.  doi:10.1126/science.318.5855.1373. ISSN 0036-8075. (Noiz kontsultatua: 2024-03-08).
  37. ↑ (Ingelesez) Sazmand, Alireza; Joachim, Anja. (2017). «Parasitic diseases of camels in Iran (1931–2017) – a literature review» Parasite 24: 21.  doi:10.1051/parasite/2017024. ISSN 1776-1042. PMID 28617666. PMC PMC5479402. (Noiz kontsultatua: 2024-03-08).
  38. ↑ a b (Ingelesez) Muyldermans, Serge. (2013-06-02). «Nanobodies: Natural Single-Domain Antibodies» Annual Review of Biochemistry 82 (1): 775–797.  doi:10.1146/annurev-biochem-063011-092449. ISSN 0066-4154. (Noiz kontsultatua: 2024-03-08).
  39. ↑ a b c (Ingelesez) Tran, Thao; Claes, Filip; Verloo, Didier; De Greve, Henri; Büscher, Philippe. (2009-07). «Towards a New Reference Test for Surra in Camels» Clinical and Vaccine Immunology 16 (7): 999–1002.  doi:10.1128/CVI.00096-09. ISSN 1556-6811. PMID 19403780. PMC PMC2708406. (Noiz kontsultatua: 2024-03-08). Büscher, Philippe; Gonzatti, Mary Isabel; Hébert, Laurent; Inoue, Noboru; Pascucci, Ilaria; Schnaufer, Achim; Suganuma, Keisuke; Touratier, Louis et al.. (2019-05-15). «Equine trypanosomosis: enigmas and diagnostic challenges» Parasites & Vectors 12 (1): 234.  doi:10.1186/s13071-019-3484-x. ISSN 1756-3305. PMID 31092285. PMC PMC6518633. (Noiz kontsultatua: 2024-03-08). Magez, Stefan; Radwanska, Magdalena. (2009-10). «African trypanosomiasis and antibodies: implications for vaccination, therapy and diagnosis» Future Microbiology 4 (8): 1075–1087.  doi:10.2217/fmb.09.65. ISSN 1746-0913. (Noiz kontsultatua: 2024-03-08).
  40. ↑ Taylor, K.M.; Hungerford, D.A.; Snyder, R.L.; Ulmer, Jr., F.A.. (2008-04-29). «Uniformity of karyotypes in the Camelidae» Cytogenetics 7 (1): 8–15.  doi:10.1159/000129967. ISSN 0011-4537. (Noiz kontsultatua: 2024-03-09).
  41. ↑ Koulischer, L; Tijskens, J; Mortelmans, J (1971). "Mammalian cytogenetics. IV. The chromosomes of two male Camelidae: Camelus bactrianus and Lama vicugna". Acta Zoologica et Pathologica Antverpiensia. 52: 89–92. PMID 5163286
  42. ↑ (Ingelesez) Bianchi, N. O.; Larramendy, M. L.; Bianchi, M. S.; Cortés, L.. (1986-06-01). «Karyological conservatism in South American camelids» Experientia 42 (6): 622–624.  doi:10.1007/BF01955563. ISSN 0014-4754. (Noiz kontsultatua: 2024-03-09).
  43. ↑ Bunch, Thomas D.; Foote, Warren C.; Maciulis, Alma. (1985-03). «Chromosome banding pattern homologies and NORs for the Bactrian camel, guanaco, and llama» Journal of Heredity 76 (2): 115–118.  doi:10.1093/oxfordjournals.jhered.a110034. ISSN 1465-7333. (Noiz kontsultatua: 2024-03-09).
  44. ↑ O'Brien, Stephen J.; Menninger, Joan C.; Nash, William G., eds. (2006). Atlas of Mammalian Chromosomes. New York: Wiley-Liss. p. 547. ISBN 978-0-471-35015-6
  45. ↑ Di Berardino, D.; Nicodemo, D.; Coppola, G.; King, A.W.; Ramunno, L.; Cosenza, G.F.; Iannuzzi, L.; Di Meo, G.P. et al.. (2006-10-27). «Cytogenetic characterization of alpaca (Lama pacos, fam. Camelidae) prometaphase chromosomes» Cytogenetic and Genome Research 115 (2): 138–144.  doi:10.1159/000095234. ISSN 1424-8581. (Noiz kontsultatua: 2024-03-09).
  46. ↑ (Ingelesez) Balmus, Gabriel; Trifonov, Vladimir A.; Biltueva, Larisa S.; O’Brien, Patricia C.M.; Alkalaeva, Elena S.; Fu, Beiyuan; Skidmore, Julian A.; Allen, Twink et al.. (2007-06-01). «Cross-species chromosome painting among camel, cattle, pig and human: further insights into the putative Cetartiodactyla ancestral karyotype» Chromosome Research 15 (4): 499–514.  doi:10.1007/s10577-007-1154-x. ISSN 1573-6849. (Noiz kontsultatua: 2024-03-09).
  47. ↑ «Bactrian Camels and Bactrian-Dromedary Hybrids» web.archive.org 2016-06-23 (Noiz kontsultatua: 2024-03-09).
  48. ↑ (Ingelesez) Mohandesan, Elmira; Fitak, Robert R.; Corander, Jukka; Yadamsuren, Adiya; Chuluunbat, Battsetseg; Abdelhadi, Omer; Raziq, Abdul; Nagy, Peter et al.. (2017-08-30). «Mitogenome Sequencing in the Genus Camelus Reveals Evidence for Purifying Selection and Long-term Divergence between Wild and Domestic Bactrian Camels» Scientific Reports 7 (1): 9970.  doi:10.1038/s41598-017-08995-8. ISSN 2045-2322. PMID 28855525. PMC PMC5577142. (Noiz kontsultatua: 2024-03-09).
  49. ↑ (Ingelesez) Ji, R.; Cui, P.; Ding, F.; Geng, J.; Gao, H.; Zhang, H.; Yu, J.; Hu, S. et al.. (2009-08). «Monophyletic origin of domestic bactrian camel ( Camelus bactrianus ) and its evolutionary relationship with the extant wild camel ( Camelus bactrianus ferus )» Animal Genetics 40 (4): 377–382.  doi:10.1111/j.1365-2052.2008.01848.x. ISSN 0268-9146. PMID 19292708. PMC PMC2721964. (Noiz kontsultatua: 2024-03-09).
  50. ↑ (Ingelesez) «Molecular evolution of the family Camelidae: a mitochondrial DNA study» Proceedings of the Royal Society of London. Series B: Biological Sciences 256 (1345): 1–6. 1994-04-22  doi:10.1098/rspb.1994.0041. ISSN 0962-8452. (Noiz kontsultatua: 2024-03-09).
  51. ↑ (Ingelesez) Skidmore, J. A.; Billah, M.; Binns, M.; Short, R. V.; Allen, W. R.. (1999-04-07). «Hybridizing Old and New World camelids: Camelus dromedarius x Lama guanicoe» Proceedings of the Royal Society of London. Series B: Biological Sciences 266 (1420): 649–656.  doi:10.1098/rspb.1999.0685. ISSN 0962-8452. PMID 10331286. PMC PMC1689826. (Noiz kontsultatua: 2024-03-09).
  52. ↑ «BBC News | Sci/Tech | Meet Rama the cama ...» news.bbc.co.uk (Noiz kontsultatua: 2024-03-09).
  53. ↑ a b «‘Cama’ camel/llama hybrids born in UAE research centre « Science in the News « News « Royal Society of New Zealand» web.archive.org 2013-09-27 (Noiz kontsultatua: 2024-03-09).
  54. ↑ (Ingelesez) Campbell, Duncan; Angeles, Los. (2002-07-15). «Bad karma for cross llama without a hump» The Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2024-03-09).
  55. ↑ "Joy for world's first camel and llama cross". Metro UK. 6 April 2008. Archived from the original on 25 November 2012. Retrieved 29 November 2012
  56. ↑ a b Harington, C. R. (June 1997). "Ice Age Yukon and Alaskan Camels". Yukon Beringia Interpretive Centre. Government of Yukon, Department of Tourism and Culture, Museums Unit. Archived from the original on 26 January 2013. Retrieved 3 December 2012
  57. ↑ a b Bernstein, William J. (6 May 2009). A Splendid Exchange: How Trade Shaped the World. Grove Press. pp. 54–55. ISBN 9780802144164
  58. ↑ "Poebrotherium" (PDF). North Dakota Industrial Commission Department of Mineral Resources. Archived from the original (PDF) on 25 July 2012. Retrieved 3 December 2012.
  59. ↑ (Ingelesez) «Sorry, we’ve retired the page you were looking for | Science Museum of Minnesota» new.smm.org (Noiz kontsultatua: 2024-03-09).
  60. ↑ Kindersley, Dorling (2 June 2008). "Camels". Encyclopedia of Dinosaurs and Prehistoric Life. Penguin. pp. 266–7. ISBN 9780756682415
  61. ↑ Lynch, Sinéad; Sánchez-Villagra, Marcelo R.; Balcarcel, Ana. (2020-10-07). «Description of a fossil camelid from the Pleistocene of Argentina, and a cladistic analysis of the Camelinae» Swiss Journal of Palaeontology 139 (1): 8.  doi:10.1186/s13358-020-00208-6. ISSN 1664-2384. PMID 33133011. PMC PMC7590954. (Noiz kontsultatua: 2024-03-09).
  62. ↑ Heintzman, Peter D.; Zazula, Grant D.; Cahill, James A.; Reyes, Alberto V.; MacPhee, Ross D.E.; Shapiro, Beth. (2015-06-02). «Genomic Data from Extinct North AmericanCamelopsRevise Camel Evolutionary History» Molecular Biology and Evolution 32 (9): 2433–2440.  doi:10.1093/molbev/msv128. ISSN 0737-4038. (Noiz kontsultatua: 2024-03-09).
  63. ↑ (Ingelesez) Rybczynski, Natalia; Gosse, John C.; Richard Harington, C.; Wogelius, Roy A.; Hidy, Alan J.; Buckley, Mike. (2013-03-05). «Mid-Pliocene warm-period deposits in the High Arctic yield insight into camel evolution» Nature Communications 4 (1): 1550.  doi:10.1038/ncomms2516. ISSN 2041-1723. PMID 23462993. PMC PMC3615376. (Noiz kontsultatua: 2024-03-09).
  64. ↑ Singh; Tomar. Evolutionary Biology (8th revised ed.). New Delhi: Rastogi Publications. p. 334. ISBN 9788171336395
  65. ↑ (Ingelesez) Rybczynski, Natalia; Gosse, John C.; Richard Harington, C.; Wogelius, Roy A.; Hidy, Alan J.; Buckley, Mike. (2013-03-05). «Mid-Pliocene warm-period deposits in the High Arctic yield insight into camel evolution» Nature Communications 4 (1): 1550.  doi:10.1038/ncomms2516. ISSN 2041-1723. PMID 23462993. PMC PMC3615376. (Noiz kontsultatua: 2024-03-09).
  66. ↑ Buckley, Michael; Lawless, Craig; Rybczynski, Natalia. (2019-03-01). «Collagen sequence analysis of fossil camels, Camelops and c.f. Paracamelus, from the Arctic and sub-Arctic of Plio-Pleistocene North America» Journal of Proteomics 194: 218–225.  doi:10.1016/j.jprot.2018.11.014. ISSN 1874-3919. (Noiz kontsultatua: 2024-03-09).
  67. ↑ (Ingelesez) Geraads, Denis; Didier, Gilles; Barr, Andrew; Reed, Denné; Laurin, Michel. (2020). «The fossil record of camelids demonstrates a late divergence between Bactrian camel and dromedary» Acta Palaeontologica Polonica 65  doi:10.4202/app.00727.2020. ISSN 0567-7920. (Noiz kontsultatua: 2024-03-09).
  68. ↑ Worboys, Graeme L.; Francis, Wendy L.; Lockwood, Michael (30 March 2010). Connectivity Conservation Management: A Global Guide. Earthscan. p. 142. ISBN 9781844076048
  69. ↑ MacPhee, Ross D. E.; Sues, Hans-Dieter (30 June 1999). Extinctions in Near Time: Causes, Contexts, and Consequences. Springer. pp. 18, 20, 26. ISBN 9780306460920
  70. ↑ BayScience Foundation, Inc. Camelus gigas. in: ZipcodeZoo..
  71. ↑ Worboys, Graeme L.; Francis, Wendy L.; Lockwood, Michael. (2010-3-30). Connectivity Conservation Management: A Global Guide. Earthscan, 142 or. ISBN 9781844076048..
  72. ↑ Falconer, Hugh. (1868). Palæontological Memoirs and Notes of the Late Hugh Falconer: Fauna antiqua sivalensis. R. Hardwicke, 231 or..

Bibliografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bibliografia osagarria

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Gilchrist, W.. (1851). A Practical Treatise on the Treatment of the Diseases of the Elephant, Camel & Horned Cattle: with instructions for improving their efficiency; also, a description of the medicines used in the treatment of their diseases; and a general outline of their anatomy. Calcutta, India: Military Orphan Press.

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Camelus&oldid=9936567"(e)tik eskuratuta