Edukira joan

Kurdu

Wikipedia, Entziklopedia askea
Kurduak
Biztanleak guztira
31,5 milioi inguru
Biztanleria nabarmena duten eskualdeak
Kurdistanen eta Kurdistango zatiren bat duten estatuetan: 29,5 milioi[1]

 Libanon: 200.000[2]  Afganistanen: 200.000[2]
 Azerbaijanen: 150.000[2]
 Israelen: 100.000[3]
 Errusian: 100.000[4]
 Armenian: 45.000[2]
 Alemanian: 500.000 – 800.000[2][4]
 Suedian: 50.000 – 60.000[5]
 Erresuma Batuan: 100.000[6]

 Frantzian: 100.000[2]
Hizkuntza
kurduera
Hainbat dialekto ditu: soranera, zazera, ipar kurduera eta hego kurduera
Erlijioa
Gehienbat islam sunita;
orobat, islam xiita, jazidismoa, jarsanismoa, judaismoa, kristautasuna.
Zerikusia duten beste giza taldeak
Iraniar multzoko beste etnia batzuk (talysh etnia• balutx etnia• gilak etnia• lurs etnia• pertsiar etnia)

Herri kurdua (kurdueraz:کورد, kurd) Ekialde Hurbileko talde etnolinguistikoa da,[7] irandar herrien barnean sailkatzen dena. Kurdueraz mintzo dira, eta 30 milioi inguru dira guztira. Gehienbat Kurdistanen bizi dira, Irango goi-ordoki zabaleko eskualde menditsu batean; Kurdistan estaturik gabeko nazioa da, Turkia, Irak, Iran eta Siriaren artean zatitua.

Kurdistandik kanpo ere kurdu talde handiak bizi dira, bereziki Kaukasian, neurri handi batean historian jasan dituzten deportazioen eta errepresioaldien ondorioz. Hartara, aspaldidanik kurdu ugari bizi da mendebaldeko Turkiako hirietan, Armenian, Georgian, Israelen, Azerbaijanen, Errusian, Libanon eta, azken hamarkada hauetan, Mendebaldeko Europako estatu batzuetan eta Ameriketako Estatu Batuetan.

Historia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kurduera hizkuntza irandar hizkuntza bada ere, kurduen jatorria ez da zehazki ezagutzen. Zazpigarren mendean islamera bihurtu ziren; gehienak sunniak dira. Historia luzea badute ere ez dute estatu bat eratu sekula.

Kurduak sarritan saiatu dira burujabetasuna lortzen, eta herri askoren kontra borrokatu behar izan dira: sumertarren, asiriarren, persiarren, mongolen, europar gurutzatuen eta turkiarren kontra. Haien buruzagi aipagarrieneko bat Saladin izan zen. Lehen Mundu Gerraz geroztik, Irak, Turkia eta Irakek gogor zapaldu dituzte kurduen matxinada guztiak.

1961ean Irak iparraldeko kurduak matxinatu ziren; 1970ean bakea hitzartu zuten eta zenbait eskubide lortu zituzten, gobernu autonomoa besteak beste. Kurdu talde batek, Mustafa al-Barzaniren gidaritzapean, hitzarmena gauzatzea eragotzi zuen 1974an, eta gerra piztu zen berriro. Matxinadak porrot egin zuen handik urtebetera, baina borrokaldiak izaten dira noizean behin. 1979ko Irango Iraultzaren ondoren, borroka latzak izan ziren gobernuko gudarosteen eta autonomia politikoa eta kulturala aldarrikatzen ari ziren kurduen artean.

1988an, Irakeko gobernuak bultzatutako berkokatze programa batean, milioi eta erdi kurdu beren bizilekuak uztera eta beste leku batzuetara behartu zituzten. 1991n, Golkoko Gerrak kurduen itxaropenak piztu zituen, baina Irak galtzaile atera bazen ere, agintaritza ez zen aldatu. Irakek kurduen matxinada bat zapaldu eta milioi bat kurdu baino gehiago Turkia edo Iran aldera joatera behartu zituzten.

Bizimodua

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Beren mendietan ardiak eta ahuntzak zaintzea izan da antzinatik kurduen ohiko lanbidea. Gaur egun ere, kurdu asko bizi da udan azienda mendian larratzen, eta neguan ibarrera jaisten. Hala ere, kurdu gehienak bizileku finkotan bizi dira. Nomada taldeak antzina bezala leinuka antolaturik badaude ere, bizimodu hori utzi dutenak hirietan bizi dira, zein bere nazioko ohituren arabera.

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ CIAk etniak munduko estatuen arabera sailkatuta emandako kopuruak. Siriarako, Ameriketako Estatu Batuetako Estatu Departamentuak emandako kopurua hartu da kontuan.
  2. ↑ a b c d e f The Kurdish Diaspora, Institut Kurde de Paris (Paris: Institut Kurde de Paris, 2006), <http://www.institutkurde.org/en/kurdorama/>.
  3. ↑ Lokman I. Meho: The Kurds and Kurdistan: A General Background, in Kurdish Culture and Society: An Annotated Bibliography. Konpilatzaileak: Lokman I. Meho eta Kelly Maglaughlin (Westport, CT: Greenwood Press, 2001), 4. orrialdea, Google Books zerbitzuan ikusgai.
  4. ↑ a b The cultural situation of the Kurds, Lord Russell-Johnston zenak eginiko txostena, Europako Batzordea, 2006ko uztaila.
  5. ↑ Kurdiska Riksförbundet i Sverige.
  6. ↑ Kurds in the UK, BBC News, 2008ko abenduaren 9a.
  7. ↑ (Ingelesez) «Killing of Iraq Kurds 'genocide'» BBC News (Noiz kontsultatua: 2018-06-11).

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • (Frantsesez) Parisko Institutu Kurduaren webgunea, institutkurde.org
  • (Frantsesez) Nouveau Recueil General des Traites (Leipzig, 1924), t. XII, 3a Serie, pp. 664-779.
  • (Katalanez) Vàzquez, Jordi (2014). Kurdistan. el poble del sol. Una història política. Tigre de Paper, Barcelona.
  • (Gaztelaniaz) Rwnadiz F (2007). La mayor nación del mundo sin Estado, Global Affairs.
  • (Gaztelaniaz) Laurens, Henry (2003). “Como se repartió Medio Oriente Artxibatua 2012-06-02 hemen: Wayback Machine” Le Monde Diplomatique, Edició Espanyola.
  • (Gaztelaniaz)Tripp, Charles (2003). “Historia de Iraq”, Cambridge University Press, Madrid, Espanya, pp. 65-80.
  • (Ingelesez) Bruinessen, Martin Van. “The Kurds in turkey”, MERIP Middle East Studies, No. 121, State Terror in Turkey, febrer 1984, pp. 6-12,14.]
  • (Ingelesez) The treaty of peace (1919-19123) Vol II, New York, Carnegie Endowment for Internacional Peace, 1924.
  • (Ingelesez) Keyenbroek, Philip (1992). “On the kurdish language,” en: Kreyenbroek, Philip y Stefan Spearl (Comp.). The Kurds. A historical overview, Routledge/ SOAS Politics and Culture in the Middle East Series, Londres i Nova York, pp. 68-84]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Kurdu&oldid=9870115"(e)tik eskuratuta