Birobidzjan

Birobidzjan
Polityk
Lân	Ruslân
Oblast	Joadske Autonome Oblast
Sifers
Ynwennertal	68.823 (rûzing 2022)
Oerflak	169,38 km²
Befolkingstichtens	450 ynw. / km²
Hichte	80 m
Oar
Stifting	1931 ; 1937 (stedsrjochten)
Tiidsône	(UTC+10)
Koördinaten	48° 44' N 132° 57' E
Webside	Side fan de stêd

Birobidzjan (Russysk: Биробиджа́н, IPA: [bʲɪrəbʲɪˈdʐan]; Jiddysk: ביראָבידזשאַן, Birobidzhan) is de haadstêd fan de Joadske Autonome Oblast (JAO) yn it Russyske Fiere Easten yn de Russyske Federaasje. De stêd leit oan de Transsibearyske Spoarline en leit net fier fan de Sineeske grins ôf. Neffens de Russyske folkstelling fan 2010 hie de stêd 75.413 ynwenners. De offisjele taal njonken it Russysk is it Jiddysk. Birobidzjan is neamd nei de twa grutste rivieren yn de JAO, de Bira en Bidzjan. De Bira, dy't eastlik fan de Bidzjandelling leit, rint troch de stêd hinne. Beide rivieren binne sydrivieren fan de Amoer.

Skiednis

Yn 1915 waard in treinstasjon, Tinchonkaja, neamd nei it tichteby lizzende doarp Sopka Tinchokogo, oan de Amoerspoarline boud. It regear fan it Russyske Keizerryk woe it gebiet yn de Amoerdelling befolkje. Om it stasjon hinne ûntstie yn 1928 de arbeidersdelsetting Tichonkaja-Stansija.

Birobidzjan waard yn 1931 ûntwurpen troch de Switserske arsjitekt Hannes Meyer. De stêd waard boud op it plak fan de arbeidersdelsetting en waard it haadplak fan de Joadske Autonome Oblast, doe't dy yn 1934 offisjeel foarme waard. Yn 1937 krige it plak stedsrjochten.

Yn de Sovjet-Uny ûntstie yn de 1920-er jierren it idee om in gebiet ornearre foar Joaden te stiftsjen. Yn de 1930-er jierren ferfearen der Joaden nei Birobizjan út Oekraïne, Wyt-Ruslân, Poalen en ek Roemeenje wei. In soad ferlieten it gebiet lykwols wer rillegau omreden de rûge waarsomstannicheden en it rûge gea. Justjes foar de Twadde Wrâldkriich wennen der krapoan 20.000 Joaden. De Sovjet-oerheid besocht lykwols Joaden oan te setten harren nei wenjen te setten yn de JAO. Pamfletten waarden rûnstruid. It Jiddysk waard de offisjele taal yn de JAO. Ek in krante, de Birobidzjaner Sjtern waard útjûn en strjitten yn Birobidzjan waarden nei promininte Jiddyske skriuwers neamd.

Nei it oprjochtsje fan de steat Israel yn 1948 ferfearen in soad Joaden dêrhinne. Ek Stalin hold der antysemityske ideeën op nei. Reden genôch foar harren it gebiet te ferlitten. Hjoed-de-dei bestiet likernôch 1% fan de totale befolking út Joaden. Jiddysk wurdt lykwols noch hieltyd op skoallen ûnderrjochte. Ek de Birobidzjaner Sjtern, dêr't 3-5 siden yn it Jiddysk ferskine, ferskynt noch hieltyd. Dochs bestiet de befolking foar goed 90% út Russen.

Befolkingsûntwikkeling

Demografyske ûntwikkeling fan Birobidzjan fan 1923 oant 2022
Jier	1923	1928	1932	1937	1956	1967	1979	1992	2002	2010	2021
Befolking	503	823	2.540	20.000	37.000	46.000	68.630	86.700	77.250	75.413	68.823

Klimaat

Birobidzjan hat in fochtich lânklimaat, Dwb neffens de Klimaatklassifikaasje fan Köppen. It hat waarme oant hjitte en gauris fochtige simmers. Winters kinne kâld en drûch wêze.

Ekonomy

Tekstylyndustry is de wichtichste yndustry yn de stêd. Fierder is er in reauwe-ûnderhâldsfabryk, in kalkferwurkingsfabryk, en ferskate itensferwurkingsfabriken. Birobidzjan leit oan de Transsibearyske Spoarline, dy't it mei stêden lykas Moskou, Novosibirsk, Chabarovsk en Wladiwostok ferbynt. It tichtstby wêzende fleanfjild is dy fan Chabarovsk, 198 km fan Birobidzjan ôf.