Memmegoadinne
De Memmegoadinne is yn 'e ferlykjende mytology in weromkearend type goadinne yn polyteïstyske religyen. It giet dêrby om in goadinne mei in bân mei de ierde en mei fruchtberens en de memmesteat. Under leken is it byld fan sa'n Memmegoadinne sterk ferweven mei de feministyske Goadinnebeweging, dy't it bestean fan in oarspronklike Memmegoadinne yn matriargale maatskippijen as ûnderbouwing fan in polityk-religieus stânpunt brûkt. Yn akademyske fermiddens wurdt it lykwols tige twifelich achte oft sa'n maatskippij wol ea bestien hat. Nettsjinsteande dat bestiet der yn 'e eardere heidenske godstsjinsten en yn 'e hjoeddeistige natoerreligyen ûnûntstriidber in kategory goadinnen dy't oan 'e skaaimerken fan in Memmegoadinne foldocht en dêrom as sadanich karakterisearre wurde kin.
Hypoteze
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]It bestean fan in Memmegoadinne y.f.m. de oarsprong fan religy waard foar it earst yn 'e njoggentjinde iuw oppenearre troch de Switserske skiedkundige en antropolooch Johann Jakob Bachofen (1815-1887), as ûnderdiel fan syn teoryen omtrint unilineêre evolúsje. Letter borduerren oare godstsjinstûndersikers dêrop fuort. Sa ûntstie oan it begjin fan 'e tweintichste iuw de hypoteze dat de Memmegoadinne yn it Paleolitikum fan likernôch 30.000 f.Kr. ôf de wichtichste godheid wie fan in grut tal matriargale maatskippijen, dêrby mooglik de âldere Himelgod ferkringend. Hja soe foarsteld wêze as in neakene, wielderige frou dy't swier wie, en soe de ferpersoanliking west hawwe fan 'e fruchtberens dêr't hiel it libben fan ôfhong. Dy tinkbylden waarden foar in part ynjûn en teffens ûnderstipe troch de fynsten fan byldsjes fan neakene, swiere of gewoan swierlivige froulju yn hiel Jeropa, it Heine Easten en op it Yndyske subkontinint. Der wiene boppedat oanwizings foar in gruttere fersprieding fan har ferearing.
Foarhinne wie it foar argeologen wizânsje om frijwol elts froulik byldsje út 'e prehistoarje te ynterpretearjen as in represintaasje fan in inkele foarâlderlike goadinne. Dy oanpak is no fierhinne yn diskredyt rekke, mei't moderne argeologen oer it algemien beseffe dat it ûnmooglik is om lykfol hokker prehistoarysk byldsje mei wissichheid te identifisearjen as in represintaasje fan hokfoar godheid dan ek. Dat sein hawwende is it mooglik om sokke byldsjes per gefal te beoardieljen en dêrby fêst te stellen hoe wierskynlik it is dat it om in represintaasje fan in godheid giet. Sa wurdt de Fenus fan Willendorf, in byldsje fan in wielderige frou dat yn 1908 te Willendorf in der Wachau, yn Eastenryk, fûn is en datearret fan omtrint 25.000 f.Kr., noch altyd frij algemien as in ôfbylding fan 'e Memmegoadinne beskôge. Oare soksoarte wierskynlike godsbyldsjes binne opdobbe by Jericho yn it Westjordaanlân, by Çatalhöyük yn Turkije en by Harappa en Mohenjo-Daro yn wat no Pakistan is.
Der waard oannommen dat de ferearing fan 'e Memmegoadinne milennia duorre, en dat se earne yn it Mesolitikum (lykas de Himelgod foar har) opgien wie yn 'e panteöns fan 'e ûnderskate polyteïstyske religyen. Lykwols soe se ornaris ien fan 'e machtichste godheden bleaun wêze, en grif machtiger as de Himelgod, dy't in dizenich figuer op 'e eftergrûn wurden wie. Sadwaande waard se net fergetten en soe har kultus tydlik wer oplibbe wêze doe't yn it Neolitikum, om 8000 f.Kr. hinne, de lânbou útfûn waard, dêr't fruchtberens fansels in krúsjale rol by spile. Mei de útfining fan 'e lânbou soe de assosjaasje mei planten sintraal kommen wêze te stean, yn it Middellânske-Seegebiet mei nôt en yn Súd-Aazje mei knolgewaaksen.
Neffens de opfetting fan 'e foaroansteande Litousk-Amerikaanske argeologe Marija Gimbutas moasten de likernôch fyftichtûzen megalityske monuminten yn West-Jeropa taskreaun wurde oan 'e earetsjinst fan 'e Memmegoadinne. Dy monuminten kinne fûn wurde fan Portegal oant Sweden en de wichtichsten en bekendsten steane by Stonehenge, yn Ingelân, en by Karnak, yn Frankryk. Gimbutas leaude ek dat de kultus fan 'e Memmegoadinne, of yn elts gefal de matriargale kultuer dy't dêr it gefolch fan wie, yn Jeropa en it Heine Easten fuortbestien hie oant it begjin fan 'e Kopertiid, it Galkolitikum, om 4000 f.Kr. hinne, en yn guon mear isolearre gebieten noch folle langer. De Memmegoadinne soe lykwols op in stuit, earne tusken 5000 f.Kr. en 3000 f.Kr. (doe't de oerlevere skiednis begûn) op 'e nij opgien wêze yn 'e polyteïstyske panteöns fan 'e folken dy't har oanbeaen.
Moderne sjenswize
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]De hypoteze op basis fan it wurk fan Bachofen en Gimbutas hat him yn 'e Westerske wrâld ûnder leken ûntwikkele ta it bekende byld fan 'e Memmegoadinne. Yn moderne akademyske fermiddens wurdt der lykwols net folle leauwe mear oan hechte. De hypoteze is sterk ferweven rekke mei de feministyske Goadinnebeweging, dy't it idee foarstiet dat de oarspronklike minsklike maatskippijen matriargaal wiene, d.w.s. op froulju oriïntearre wiene of sels troch froulju bestjoerd waarden. Dat idee liket berne te wêzen út 'e winsk dat der in ferlerne sedentêre beskaving wie dy't rjochtfeardich, freedsum en wiis west hat.
Dy maatskippijen soene letter útrûge of assimilearre wêze troch nomadyske, oarlochssuchtige patriargale stammen. Sa rekken de hypoteze oer de Memmegoadinne en de maatskiplike posysje fan 'e frou ferbûn, wat de hiele saak ta in politike kwestje makke. De Goadinnebeweging wol nammentlik hawwe dat de hjoeddeistige, troch manlju dominearre maatskipiij weromkeart ta de egalitêre matriargy fan 'e prehistoarje.
It is lykwols tige ûnwierskynlik dat der ea sa'n maatskippij bestien hat. Yn 'e sjenswize fan 'e moderne wittenskiplike mienskip binne de teoryen fan Bachofen en de Goadinnebeweging in projeksje fan hjoeddeistige ideeën op in min begrepen want inkeld út fragmintaryske argeologyske fynsten bekende prehistoaryske sitewaasje. It tinken is no dat men allinnich op basis fan 'e fynsten teoryen foarmje moat, en dat it idee fan 'e Memmegoadinne sa't dat foarhinne oppenearre waard, yn it bêste gefal berêst op foarûnderstellings dy't útgeane fan 'e kennis fan letter, en yn it minste gefal op klearebare fantasij. It wurk fan Marija Gimbutas, dat op oare mêden baanbrekkend wie, stiet wat dizze kwestje oangiet dêrom bleat oan swiere krityk, ek fan feministyske argeologen.
Nettsjinsteande dat wurdt noch altyd wol erkend dat der yn 'e minsklike skiednis en ek no noch goadinnen fereare waarden en wurde dy't oan 'e karakteristiken fan 'e Memmegoadinne foldogge en dy't dêrom foar sadanich oanmurken wurde kinne. Mar it hypotetyske ramt dêr't sokke goadinnen foarhinne yn pleatst waarden, wurdt net mear akseptearre. Yn it foarste plak slút it ferearjen fan in Memmegoadinne de ferearing fan oare goaden net út. Oard wol de ferearing fan in Memmegoadinne hielendal net sizze dat har ferearders ôfkomstich wêze moatte út in matriargale kultuer. En de byldsjes wêrfan't foarhinne klakkeleas oannommen waard dat se bewiis fan sa'n kultuer foarmen, kinne ek fan gewoane froulju wêze of fan oare goadinnen.
Foarbylden
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Yn 'e panteöns fan 'e âlde heidenske godstsjinsten fan it Midden-Easten en Jeropa is it almeast net dreech om in foarm fan 'e Memmegoadinne te identifisearjen. De Sûmearjers neamden har Inanna, de Babyloanjers Isjtar, de Elamiten Pinikir, de Kanaäniten Anat, de Egyptners Isis, de Hettiten Hannahannas, de Hoerriten Hebat of Hepa, de Griken Afrodite, de Frygjers Sybêle, de Armenen Gissaneh, de Osseten Satana, de Etrusken Voltumna, de Romeinen Fenus, de Germanen Freya en de Balten Žemyna.
Yn al dy kultueren ûntstiene opmerklik gelikense myten dy't de ynfloed fan sokke goadinnen op it religieuze libben fan 'e minsken útdrukten. Lykwols, net alle aspekten fan 'e Memmegoadinne bleaune yn 'e polyteïstyske religyen ta ien goadinne beheind. Sa libbe de Memmegoadinne fan 'e Minoyske beskaving fan Kreta (2600-1400 f.Kr.), dy't yn 'e hjoeddeiske wittenskip bekend stiet as de Potnia Thèroon, de "Masteresse fan 'e Bisten", yn it Grykske panteön fuort as Artemis, de goadinne fan 'e jacht, dy't alhiel los stie fan Afrodite. En ek waarden letter de beide wichtichste Kanaänityske goadinnen, Anat en Astarte, kombinearre yn 'e persoan fan Astart wa-Anat, dy't sels wer transformearre waard yn 'e Syryske godheid Atargatis, in soarte fan nije Memmegoadinne, wêrfan't de kultus noch altyd fuortlibbe doe't oan it begjin fan 'e Westerske jiertelling it kristendom ûntstie.
Sjoch ek
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]| Boarnen, noaten en/as referinsjes: | ||
|
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: References, op dizze side. Oare boarnen:
|
