Oranje

	oranje
	spektrale koördinaten
weachlingte	590-620 nm
frekwinsje	~505-480 THz
	kleurkoördinaten
heksadesimaal	#FF7F00
RGBª (r, g, b)	(255, 127, 0)
CMYKº (c, m, y, k)	(0, 50, 100, 0)
	ª) normalisearre nei [0-255] (byte); º) normalisearre nei [0-100] (%)

Oranje is in kleur dy't him yn it spektrum fan sichtber ljocht en yn 'e kleuresirkel tusken giel en read yn befynt. De kleur hat in weachlingte fan likernôch 590-620 nm en in frekwinsje fan rûchwei 505-480 THz. Oranje is sawol by additive kleurminging as subtraktive kleurminging in sekundêre kleur. It is de komplemintêre kleur fan ultramaryn. Kwa tinten rint oranje útinoar fan goud, dat ek as in soarte giel beskôge wurde kin, oant skarlekken, dat ek in foarm fan read is. 'Dûnkeroranje' wurdt frijwol nea sa neamd, mar stiet ynstee bekend as brún. Oranje is de nasjonale kleur fan Nederlân. It wurdt fierders assosjearre mei amusemint, waarmte, fjoer, enerzjy, gefaar, de hjerst en Halloween. It is ek de ynternasjonale kleur fan 'e kristen-demokrasy en (as saffraan) de hillige kleur fan it hindoeïsme, boedisme en sikhisme. Yn 'e heraldyk is oranje in moderne heraldyske kleur dy't troch lang net alle autoriteiten erkend wurdt.

Etymology

It wurd 'oranje' yn it Frysk en Nederlânsk komt fan it Frânske orange, dat ek "oranje" betsjut, mar eins de oarspronklike betsjutting "sinesapel" hat (no almeast oantsjut as pomme d'orange). It Frânske wurd komt fan it Italjaanske arancia, dat wer in lienwurd út it Arabysk is op basis fan نارنج, naarandj. Uteinlik giet it Arabyske wurd werom op it Sanskrityske नारङ्ग, nāraṅga.

De saneamde swarte doazen dêr't fleantugen mei tarist wurde, binne eins oranje.

Sinjaalkleur

Oranje is (yn 'e mande mei giel) in kleur dy't it maklikst sjoen wurdt yn twiljocht, by dûnker waar en tsjin dûnkere eftergrûnen, lykas dy fan oerflaktewetters. Sadwaande wurdt it, benammen yn 'e tint dy't feilichheidsoranje hjit, faak brûkt foar rêdingsboeien, rêdingsfesten en rêdingsflotten. Yn 'e Feriene Steaten wurdt deselde kleur ek brûkt foar tydlike ferkearsbuorden yn ferbân mei ûnderhâldswurk. Fierders drage strânwachten en weiwurkers faak oranje klean om harren better sichtber te meitsjen.

Swier materieel (lykas kranen) hat gauris dizze kleur, en oranje wurdt ek faak brûkt as de kleur fan finzenisklean, om finzenen better sichtber te meitsjen, mochten se besykje te ûntsnappen. Astronauten drage ek oranje pakken om se by weromkear út 'e romte better sichtber te meitsjen tsjin 'e eftergrûn fan 'e blauwe see. En de saneamde swarte doazen fan fleantugen (de flight data recorder en de cockpit voice recorder) binne eins net swart, mar oranje, sadat se nei it delstoarten fan in fleantúch sa maklik mooglik fûn wurde kinne. Yn Nederlân wurdt it middelste ljocht fan ferkearsljochten, dat warskôget dat men begjinne moat mei stil te hâlden, ek oranje neamd, hoewol't dat eins in dûnkere tint giel is.

Assosjaasjes

Fermaak

Oranje wurdt yn 'e Westerske wrâld sterk assosjearre mei fermaak. Dêrfandinne dat clowns bygelyks oranje hier hawwe.

Nederlân

Oranje is de nasjonale kleur fan Nederlân. Dat komt fan it Hûs fan Oranje-Nassau, it Nederlânske keningshûs, dat syn namme ûntliend oan it Prinsdom Oranje, in lyts steatsje fan 280 km² benoarden de stêd Avignon, yn súdlik Frankryk, dat fan 1163 oant 1713 in soeverein lantsje wie. It prinsdom wie neamd nei de stêd Oranje (Orange). Oars as dat faak tocht wurdt, wie de stêd oarspronklik net ferneamd nei de sinesapel, mar wie it Frânske Orange in ferbastering fan it Latynske Arausio, de namme fan in Keltyske wettergod. As plak waard Arausio yn 36 of 35 f.Kr. stifte. It tinken is dat de ferbastering fan 'e namme plakfûn ûnder ynfloed fan 'e hannel yn sinesapels, mei't Oranje oan in rûte lei dêr't in soad fan dy fruchten lâns ferfierd waarden fan 'e Frânske havens oan 'e Middellânske See nei noardlik Frankryk. Hoe't it ek sij, úteinlik ûntstie der in assosjaasje tusken it plak Oranje en de lyknammige kleur.

Yn 1544 urf in soan fan 'e greve fan Nassau it Prinsdom Oranje en alle byhearrende besittings en titels fan syn sûnder neiteam ferstoarne neef René fan Châlon. Dy soan wie Willem fan Oranje, ek bekend as Willem de Swijer. Om't dyselde oan 'e widze stie fan 'e Opstân yn 'e Nederlannen, dêr't de Republyk fan 'e Feriene Nederlannen út fuortkaam, rekke de kleur oranje ûnferbreklik ferbûn mei Nederlân. Tsjintwurdich sjocht men yn Nederlân oranje fral op nasjonale feestdagen, lykas Keningsdei en Befrijingsdei, en by sportwedstriden fan nasjonale teams. Behalven de eigentlike kleur komt ek de beneaming yn Nederlân in soad werom, lykas yn 'e nammen fan 'e histoaryske radiostjoerder Radio Oranje en it Oranjefûns, yn 'e tradisjonele útrop "Oranje Boppe" en yn it begryp oranjeferiening.

De Nederlânske flagge dy't yn 1579, by it sluten fan 'e Uny fan Utert, offisjeel oannommen waard, wie in horizontale trijekleur oranje-wyt-blau. Dy flagge stiet no bekend as de Prinseflagge of ek wol it 'oranje-blanje-bleu'. Pas yn 1937 waard by Keninklik Beslút de hjoeddeistige read-wyt-blauwe flagge de offisjele flagge fan Nederlân. De Prinseflagge waard neitiid brûkt troch de yn 'e Twadde Wrâldoarloch mei de besetters kollaborearjende NSB en krige dêrtroch in "besmet" imago.

Pompoenen te keap foar Halloween. De kleur fan pompoenen is wêrom't oranje mei Halloween assosjearre wurdt.

Underwilens hiene de Nederlanners harren oranje lykwols ek om utens brocht. Sa waard troch kolonisten fan Nederlânsk komôf, de saneamde Afrikaners of Boeren, in grutte rivier yn Súd-Afrika de Oranjerivier neamd. Ien fan 'e grutste Boererepubliken kaam yn 1854 de Oranje Frijsteat te hjitten. It grutste part fan 'e tweintichste iuw hie Súd-Afrika in flagge dy't oranje-wyt-blau kleure wie. Dy waard lykwols tagelyk mei it Apartheidsrezjym ôfskaft; yn 'e hjoeddeistige flagge fan Súd-Afrika komt gjin oranje mear foar. Ek de flagge fan 'e stêd New York, dat begûn as Nij-Amsterdam yn 'e Nederlânske koloanje Nij-Nederlân, hat in oranje baan. Nei't yn 1689 Willem III fan Oranje kening waard fan Ingelân, Skotlân en Ierlân, rekke de kleur oranje op it eilân Ierlân ferbûn mei it troch de nije kening útdroegen protestantisme. De oranje baan yn 'e flagge fan Ierlân symbolisearret sadwaande de protestantske befolkingsgroep.

Natoer

Yn 'e natoer komt de kleur oranje foar yn û.m. sinesapels, mandarinen, woartels, pompoenen en swiete jirpels. Dy kleur wurdt feroarsake troch karoteen, in soarte fan fotosyntetysk pigmint, dat ljochtenerzjy omset yn gemyske enerzjy foar de groei fan 'e plant. Hjerstmis kleurje de blêden fan beskate beammen oranje trochdat karoteen oerbliuwt as it griene glorofyl ôfstoarn is. Ien fan 'e bekendste foarbylden fan oranje yn 'e natoer, te witten de kleur fan woartels, is eins hielendal net natuerlik. Oant de achttjinde iuw wiene woartels út Aazje pears en dy út Jeropa wyt of oars read. It wiene Nederlânske bouboeren, dy't ta eare fan Willem fan Oranje in oranje fariëteit kweekten. De oranje woartel, dy't sûnt alle oare kleuren woartels folslein út 'e merk drukt hat, waard foar it earst beskreaun yn 1721.

Polityk

Yn 'e polityk is oranje de ynternasjonale kleur fan 'e kristen-demokrasy. Dat Nederlânske kristen-demokratyske politike partijen lykas it CDA (grien) en de KristenUny (blau) oare kleuren oanhâlde, hat dermei te krijen dat oranje yn Nederlân de nasjonale kleur is. Mar foar û.m. it Bündnis Zukunft Österreich (BZÖ) yn Eastenryk, de Kristendemokraterne (KD) yn Denemark, Christen-Demomatisch & Vlaams (CD&V) yn Flaanderen, it Centre Démocrate Humaniste (CDH) yn Walloanje, de Christlichdemokratische Volkspartei der Schweiz (CVP) yn Switserlân en ek de SGP yn Nederlân is oranje wol deeglik de partijkleur.

Yn Noard-Ierlân wurd oranje benammen assosjearre mei it protestantisme, trochdat de fan oarsprong Nederlânske kening-steedhâlder Willem III fan Oranje dêrfan yn 'e santjinde iuw as beskermhear fanwegen kaam. It dúdlikst is dy assosjaasje yn it gefal fan 'e Oranje Oarder, in organisaasje dy't yn it simmerhealjier û.m. optochten organisearret dy't geregeldwei ta konfliktsitewaasjes liede mei it roomske befolkingsdiel.

Yn Georgje keas opposysjelieder Micheil Saakasjvili by de Roazerevolúsje fan novimber 2003 de kleur oranje as symboal fan ferset tsjin it regear fan presidint Edûard Sjevardnadze. Yn 2004 die de Oekraynske opposysjelieder Viktor Jûsjtsjenko itselde by de Oranjerevolúsje yn syn lân.

Religy

Oranje, of eins dûnkersaffraan, is de hillichste kleur fan it hindoeïsme, en ek fan it boedisme en it sikhisme, religyen dy't oarspronklik út it hindoeïsme fuortkomme. Saffraan rint kwa tint útinoar fan goudgiel oant oranjeread. Sokke kleuren wurde yn it hindoeïsme en sikhisme brûkt foar findels en flaggen. Ek de kladen fan hindoeïstyske omdoarmjende hilligen (saneamde sadhu), en de pijen fan boedistyske mûntsen fan 'e teravadatradysje hawwe dy kleur.

Yn it kristendom symbolisearret de kleur oranje de deadssûnde fretterigens.

Neffens it konfusianisme, de religy en filosofy fan it âlde Sina, is giel de kleur fan perfeksje en adel, en read de kleur fan lokkigens en macht. Giel en read wurde fierders assosjearre mei ljocht en spiritualiteit, resp. fjoer en sensualiteit. Se lykje tsjinsteld, mar folje inoar eins oan. Ut 'e ynteraksje tusken dy beide komt oranje, de kleur fan transformaasje.

Oranjetinten

De wichtichste tinten oranje binne: abrikoas, âldgoud, amber, atoommanderyn, baarnd oranje, bitterswiet, buff, butterscotch, dadelprom (persimmon), dûnkersalm, dûnkersitroengiel, dûnkerwoarteloranje, feilichheidsoranje, fermiljoen, flamread, foks, goud, gouden klaproas, goudsjeblom, guttegom, ynternasjonaal oranje, karamel, kraalread (of koraalread), liuwetaan, mahoanje, mandaryn, mango, metallic goud, oranjeread, Perzysk oranje, pjisk, pjiskgiel, pjiskoranje, pompoen, Portlandoranje, Princetonoranje, roastbrún, salm, satynglânsgoud, seeskulp, sinesapelskyl, sinneglâns, sinne-ûndergong, sjampanje, sjonkyl, skarlekken, taan, tangelo, teeroas, tomaat, weboranje en woarteloranje.

Kleurnûanses

fan swart nei oranje:

000000

110B00

221600

332100

442C00

553700

664200

774D00

885800

996300

AA6E00

BB7900

CC8400

DD8F00

EE9A00

FFA500

FF8800

FF7F00

fan oranje nei wyt:

FF7F00

FF8800

FFA500

FFAB11

FFB122

FFB733

FFBD44

FFC355

FFC966

FFCF77

FFD588

FFDB99

FFE1AA

FFE744

FFEDCC

FFF3DD

FFF9EE

FFFFFF

fan read fia oranje nei giel

FF0000

FF1100

FF2200

FF3300

FF4400

FF5500

FF6600

FF7700

FF8800

FF9900

FFAA00

FFBB00

FFCC00

FFDD00

FFEE00

FFFF00

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: References, op dizze side.

Wikimedia Commons

Ofbylden dy't by dit ûnderwerp hearre, binne te finen yn de kategory Orange (colour) fan Wikimedia Commons.