Dereito de pernada

«Le droi du Seigneur» (O dereito do señor (en galego)) por Vasily Polenov, un cadro historicista no que se mostra, en ton melodramático, un pobre ancián entregando as súas fillas mozas ao despótico señor feudal.

O dereito de pernada (en latín vulgar medieval, ius primae noctis, «dereito da primeira noite»; en inglés úsase a expresión francesa Droit de seigneur, aínda que en francés é máis acertada a locución Droit de cuissage) foi un dereito feudal que teoricamente establecía a potestade señorial de ter relacións sexuais (e polo tanto a gozar da súa virxindade) con toda doncela serva do seu feudo, que fora casar cun dos seus servos. Este presunto dereito tivo vixencia durante a Idade Media da Europa Occidental (aínda que hai paralelismos noutras partes do mundo) como compoñente do modo de produción feudal. O Dicionario da Real Academia Galega (DRAG) recolle a acepción estrita que acabamos de enunciar, pero tamén engade unha segunda acepción coloquial, máis ampla, referente ao abuso de autoridade.

Dado que non apareceron documentos legais acerca deste presunto privilexio feudal, discutiuse moito sobre a súa natureza real. Basicamente hai quen acepta que se trata dun dereito señorial tal cal o define a historiografía tradicional, incluída a agresión sexual na noite de vodas; outros, en cambio, pensan que era un ritual simbólico de submisión que se saldaba co pagamento dunha taxa en especie ou metálico e unha cerimonia; hainos, por fin, que aceptan que o abuso sexual era un feito social (non referido ás vodas, aínda que si á servidume feudal), pero non un dereito: máis ben o reflexo da dominación dunha clase privilexiada e da baixa consideración que se tiña da muller na época.

Orixe posiblemente ancestral

Propúxose que o Dereito de Pernada sería un uso ou costume de tradición moi antiga (non se sabe se prerromana, pagá ou xermánica, pero, en todo caso, é allea ao dereito canónico).

Ritual de desfloración, segundo un gravado medieval.

Certos especialistas apóianse en paralelismos etolóxicos para buscarlle unha explicación, a partir do feito comprobado de que, en moitas especies, os machos loitan pola supremacía no grupo, para así asegurar a descendencia. Este paralelismo é máis estreito no caso de certos primates antropoides, especialmente os chimpancés, en cuxas comunidades se detectou unha clara estratificación social na que un macho dominante (ou «macho alfa») se asegura a cópula con todas as femias ao seu cargo.

Tamén hai paralelismos etnográficos. Talvez os rituais de iniciación sexual levados a cabo orixinalmente por un membro importante da comunidade -ás veces, a nai, outras un xamán, ata un hóspede importante-. Hai ritos de fecundidade e de desfloración testemuñados nas Illas Marquesas (Pacífico Sur) e relatos de cerimoniais similares en culturas precolombianas; tamén na India e en África. Certos viaxeiros do século XVI describían, neste tipo de ritos de iniciación, o emprego de idoliños ad hoc (polo que se insinuou que algunhas das venus paleolíticas -por exemplo, a Venus de Willendorf- servirían neste tipo de prácticas).

Aínda que se chegou a propor que, no feudalismo, o oficiante do ritual sería substituído pola persoa de máis alto rango estamental (isto é, o señor feudal), tal afirmación parece unha extrapolación simplista para a que non se obtiveron probas e, ata, algúns estudosos sosteñen que o ritual prenupcial de desfloración é algo moi distinto, ata oposto, ao dereito de pernada medieval.

Fontes clásicas

É patente a semellanza con certos mitos clásicos gregos nos que os deuses abusan sexualmente dos humanos, sen que iso supuxese, necesariamente, unha humillación. De feito, a miúdo, os fillos que resultaban destas unións eran heroes (no sentido etimolóxico da palabra: ἥρως, é dicir, semideuses, non necesariamente virtuosos), e permitían a certas estirpes ilustres defender a súa ascendencia divina. De todos coñecido é que a familia de Xulio César (a dinastía Xulio-Claudia) pretendía descender da deusa Venus a través de Eneas o troiano.

Algúns escritores clásicos poderían referirse a este suposto dereito da primeira noite, por exemplo Heródoto (século IV a.C.) no seu 4º Libro sobre a Historia (epígrafe CLXVIII), relata certos feitos acerca da tribo líbica dos Adirmáquidas, dos que se dicía que era costume «presentar ao rei todas as doncelas que están para casar, e se algunha lle agrada, el é o primeiro en coñecela». Outro filósofo grego, Heráclides Póntico (século IV a. C.) fálanos do goberno despótico da illa de Cefalonia, cuxo tirano esixía ser o primeiro en xacer coas noivas o día da súa voda.

O romano Valerio Máximo (século I) describe un dos presuntos costumes impostos na revolta de escravos de Volsini: «Ningún home libre poderá casar cunha doncela que non sexa desflorada previamente por un escravo»

Teoría da orixe xermánica

Non hai ningunha seguridade sobre a súa orixe, pero algúns documentos relacionan o dereito de pernada con certos costumes xermánicos; concretamente o chamado «Beilager» (anterior á caída do Imperio Romano), que foi traducido ao latín vulgar como Mundium ou «Munt» e que, entre outras moitas cousas, reservaba simbolicamente, para o señor da sippe, a primeira cópula coa noiva. O Beilager xermánico era unha parte tan importante do matrimonio, que ata en certas rexións foi parcialmente incorporado á unión eclesiástica. En sentido estrito, o Beilager xermánico consistía no dereito do señor de compartir a cama coa recentemente casada, dereito que este perdería a cambio dun pago en metálico. A miúdo as esixencias do señor eran maiores cando un servo pretendía casar cunha noiva de condición superior: se o servo se vía obrigado a pedir prestada a cantidade estipulada no Mundium ao seu propio amo iso implicaba a degradación social da noiva, do seu fogar e até da súa familia, que pasaban á xurisdición señorial.

En calquera caso, é case seguro que un acto sexual auténtico entre o señor e a noiva non formaba parte do proceso legal da unión. Simplemente, era un símbolo que non outorgaba ningún dereito marital. Pero o concepto do privilexio sobre a primeira noite perpetuouse na época feudal, aínda que sempre asociado a impostos ou tributos que recibiron nomes locais, como o merchet, o cullagium ou o vadimonium, entre outros..

Probas documentais directas e indirectas

Como se mencionou, os investigadores non atoparon ningunha lei medieval que recollese a prerrogativa do Ius primae noctis; pero existen documentos escritos oficiais de diversa índole, ata recompilacións lexislativas, datables polo menos a partir do século VIII:

Coito, representado no códice medieval Tacuinum Sanitatis

• Por esas datas, os Anais do mosteiro irlandés de Clonmacnoise recollen a esixencia do Dereito de Pernada por parte de gobernadores de orixe viquinga: «O seu líder ostenta a honra de posuír a calquera muller durante a súa primeira noite de vodas; despois, o seu propio marido poderá ter coñecemento carnal con ela». A pesar do que poida pensarse, esta cita non pode tomarse como un xuízo de valor negativo, pois na tradición irlandesa, certos personaxes míticos de orixe céltica, considerados heroes, parecen gozar dese mesmo privilexio.

• Xa no século XIII atopamos as recompilacións xurídicas de Afonso X de Castela no Foro Real, onde se indica que se imporá unha multa de 500 soldos e privaríaselle dos seus cargos se ousase «alguu ome desonrrar nouho casando ou nouha en dia de voda»; pero reservando á coroa a facultade de xulgar o crime, o que supón un recoñecemento tácito de que se trata dun acto cometido por membros dalgún estamento privilexiado e do corporativismo entre os seus compoñentes.

• Na Biblioteca nacional de Francia consérvase un texto datado no ano 1400, procedente dunha aldea adscrita a un mosteiro de Zürich (Suíza) na que se específica que «...quen desexe contraer sacro matrimonio no territorio ou na aldea de Maur, quenquera que sexa, debe entregarnos á noiva na súa primeira noite de vodas ou pagar por ela, segundo rezan os costumes tradicionais e segundo figura nos vellos escritos oficiais. Se non cumprise o prescrito, será multado con 30 peniques». O texto foi reescrito en 1543 para especificar as condicións do pago: «o esposo debe deixar que o seu señor xaza a primeira noite de vodas coa noiva ou, pola contra, pagar cinco xilins e catro peniques». En ambos os casos tratábase de cantidades razoables para os campesiños da aldea, especialmente nunha zona que era bastante próspera no século XVI
• Podemos indicar outra fonte máis, extraída da Sentenza arbitral de Guadalupe:«ni tampoco puedan [os señores] la primera noche quel payés prende mujer dormir con ella o en señal de senyoria». Este texto vén rubricado por Fernando o Católico, que acabou con todos os demais malos usos ao asinalo en 1486

Estas probas seica confirmarían a existencia dun auténtico Dereito de Pernada, por máis que a lei do silencio parece correr un manto de escurantismo sobre a natureza real deste fenómeno. Pero dous dos catro casos, os procedentes de territorios ibéricos, son prohibicións nas que non se pode confirmar se existía un dereito señorial recoñecido legalmente ou, máis ben, un mal costume herdado de tempos inmemoriais (no que, ao parecer, crían tanto campesiños como señores e que era moi difícil de desarraigar). Como diría Matilda Joslyn Gage en 1893: «As mentes do pobo foran corrompidas ao longo dos séculos con estas doutrinas [...] a muller, sempre oprimida, debía proporcionar solaz a uns homes afeitos á violencia e a obter pracer no sufrimento alleo»

Os abusos sexuais como feito, pero non como dereito

É posible que poida discutirse, como veremos máis adiante, se o Dereito de Pernada era algo simbólico ou unha auténtica agresión sexual e moral; o que si é indiscutible que na Idade Media existía o costume (non recoñecido, por suposto) de violar mulleres de estamentos inferiores. Non estariamos estritamente falando do Dereito de Pernada, pero si dun acto de dominación machista, social e criminal.

Os servos, polo menos ao principio, admitíano como un mal necesario, amparado por unha tradición consuetudinaria. Xa que logo non só se trata dunha violación, que o é, senón que ía acompañada dunha coacción moito máis profunda.

• En primeiro lugar, debe terse en conta o servilismo dalgúns campesiños, esposos ou pais das afectadas, con ánimo de lucro, posto que lle estaba prestando "un servizo" actuando como un verdadeiro proxeneta para o seu señor (ignoramos en que proporción se daba este desexo de prosperar á conta da explotación das propias mulleres)
• Doutra banda, o señor feudal desexa facer patente a súa condición de superioridade, facendo ver que, antes que esposa ou filla, a muller é serva e que, antes que obedecer ao pai ou ao marido, debe submisión ao seu señor.
• En terceiro lugar, está a indefensión dos afectados que, a miúdo, non consentían, pero carecían de medios para defenderse fronte á ira señorial. O señor consideraría unha negativa como un acto de rebeldía fronte á súa autoridade e o seu poder sobre os seus servos.
• Para rematar, non debemos esquecer que, do mesmo xeito que ocorre actualmente, a vítima séntese culpable da súa propia deshonra e ten medo a denunciala.

A institución do matrimonio canónico entre servos feudais foi recoñecida bastante tarde, no século XII. Ata entón era un privilexio dos señores (os matrimonios campesiños eran, máis ben, unións civís coa conformidade dos pais e dos líderes da comunidade). Cando a Igrexa recoñece que o matrimonio entre os aldeáns é bendicido por Deus é a muller a que se beneficia máis, ao ser case o único cerimonial no que actúa como unha igual. Por iso, no momento en que ela se sente bendicida por Deus, no momento máis legal da súa vida, a humillación que supuxese o Dereito de Pernada multiplicábase ata límites difíciles de comprender hoxe día.

A partir deste recoñecemento do matrimonio canónico para os servos feudais as cousas comezan a cambiar. Os abusos señoriais van perdendo aceptación social, os campesiños toman conciencia da súa dignidade persoal e de que esta non é patrimonio da nobreza. Por iso os abusos sexuais, ademais de crimes, comezan a considerarse afrontas moi graves e, loxicamente, desembocan en revoltas populares contra o señor.

Precisamente as crónicas e os escritos recollidos sobre estas sedicións proporcionan a máis rica documentación sobre os abusos sexuais institucionalizados pola nobreza. Moitos campesiños atrévense a denunciar a súa situación e mesmo a esixir reparacións. O caso é que ao romper a “lei do silencio”, ao enfrontarse ao problema abertamente, o campesiño traspasa os límites do encubrimento, obtendo así a mellor arma para acabar co abuso do nobre.

Ambrogio Lorenzetti: Escena de abusos («Alegoría do bo e do mal goberno»)

É entón cando o que viña considerándose un mal costume (aceptado tacitamente), un dereito, ata un privilexio feudal, pasa a converterse, simplemente, nun crime: nunha malfeitoría señorial. Estariamos, pois, ante un feito lamentable, pero non ante un dereito. Algo que, ademais, non ten relación algunha con rituais de desfloración, nin con cerimonias ancestrais asociadas ao matrimonio, senón caprichos dun señor descontrolado e incapaz de respectar a lei e a dignidade das persoas ao seu cargo.

Entre as rebelións campesiñas máis coñecidas e dilatadas está a dos Campesiños de Remensa en Cataluña (entre 1440 e 1486), os cales fan unha relación de agravios entre os que figuran os abusos sexuais. A fuxida ou a liberación de remensas a causa do abuso dos seus señores deu lugar á fundación de vilas libres, como é o caso de Vilanova i la Geltrú (Barcelona), grazas á Carta de poboación concedida polo rei Xaime I o Conquistador.

Caso máis concreto é o ocorrido en Carballo Torto, Aranga (A Coruña), onde un xuíz real relataba:

E otrosí en razon de las mujeres que eran tenudas de ir servir duas vezes en el año al granjero de carballo tuerto en la manera que dicha es fallo que tal servicio é tal fuero que non es onesto e por mal e desonestidad que se podría ende seguir mando que tal fuero que non se faga.

Este episodio enlaza coas ulteriores revoltas dos irmandiños galegos, que, en 1467-1469, quéixanse por escrito de numerosas violacións, non só por parte do seu señor, senón tamén por parte dos seus comandados. Unha das actividades máis coñecidas dos irmandiños é a derriba de castelos; neste sentido citamos o seguinte texto: «Testimonia un clérigo que el Duque derrocó la fortaleza de Marceo por dous abades que lle durmian con las damas e acolléronse a la fortaleza»

É moi coñecida a queixa dos veciños de Allariz contra os abusos de Don Juan Alfonso Pimentel, irmán do conde de Benavente. O concello enviou un informe ao rei Henrique III sinalando a falta de respecto aos foros da vila, nomeando oficiales, monopolizando vendas e cobrando gabelas inusitadas, xunto a iso, engaden que o citado conde «tenía consigo en la dicha fortaleza algunos criados e parientes suyos y les consentían que matasen ombres y llevasen mujeres casadas e que matasen después aquellos que las llevaban a sus maridos e por aquella cabsa en la dicha villa se han desfecho ocho o nueve casas de oficiales». En Castela tamén hai exemplos concretos nos que os Malos Usos van unidos aos abusos sexuais

Outros incidentes destacables son o de Fadrique Enríquez, Conde de Trastámara, Duque de Arjona, que morreu axustizado por Xoán II en 1430 por mor das súas malfeitorías . Ou o asunto de Don Rodrigo de Luna, arcebispo de Santiago de Compostela e sobriño do coñecido condestable, Álvaro de Luna, sobre o que caía unha acusación de práctica do dereito de pernada en 1458, e que foi expulsado perdendo a vida en estrañas circunstancias en 1560. Segundo as investigacións de Carlos Barros esta seríao último destes delitos dos que temos referencia, xa que en torno a 1458 o seu uso e ritual "perdera xa toda trazas de consenso social". Co inicio da revolta irmandiña en 1467 a práctica deste rito no seu sentido orixinario e feudal xa non existía como tal.

---

Este episodio enlaza coas ulteriores revoltas dos irmandiños galegos, que, en 1467-1469, quéixanse por escrito de numerosas violacións, non só por parte do seu señor, senón tamén por parte dos seus comandados. Unha das actividades máis coñecidas dos irmandiños é a derriba de castelos; neste sentido citamos o seguinte texto: «Testimonia un clérigo que el Duque derrocó la fortaleza de Marceo por dous abades que lle durmian con las damas e acolléronse a la fortaleza»

---

Poderíanse citar múltiples exemplos, pero non podemos terminar a epígrafe sen mencionar o caso de Fuente Obejuna, ocorrido realmente en 1476. Alí, o despotismo do comendador da Orde de Calatrava (o monxe e soldado Fernán Gómez de Guzmán) é o detonante dunha traxedia recolleita, inicialmente, polos cronistas desta orde militar e inmortalizada, posteriormente, por Lope de Vega en 1619.

Con todo, non debemos perder a perspectiva: a inmensa maioría das queixas de campesiños refírese única e exclusivamente a abusos económicos ou laborais. Os nobres procuraban o beneficio, o poder e prexudicar aos seus rivais, e moi raramente aparecen nos documentos queixas de carácter sexual (nas Cortes de Guadalaxara de 1390 dise o seguinte: «acaesçe muchas vezes que prenden e matan e fieren a los labradores e vasallos de aquellos contra quien han las enemistades e mal querençia, e les derriban e queman las casas, e les toman sus bienes, e les fazen otros muchos males e dannos e desaguisados;...»..

Mito e realidade

Polo momento, parece innegable a existencia do abuso sexual, pero non dentro do Dereito de Pernada ao que, segundo aseguran algúns historiadores, se deu demasiada relevancia. Non se trata, pois, dunha realidade histórica, senón máis ben dun mito político, literario e -ultimamente- cinematográfico, que, como moito, aparece en publicacións de escasa solvencia. Os diversos intentos para demostrar a súa existencia conducen sempre ao mesmo calexo sen saída: a falta de probas científicas, nin para demostralo nin para refutalo. Segundo eles, o Ius primae noctis non era máis que unha cerimonia, sen consecuencias sexuais, que incluiría unha serie de actos simbólicos de submisión e humillación, xunto cun pago en especie ou en metálico, que, dalgún modo, servían para salientar a superioridade señorial ou ben para referendar oficialmente a unión, ao ser esta bendicida polo líder da comunidade.

Fronte á carencia de documentos relevantes sobre o Dereito de Pernada, os historiadores dispoñen de numerosos datos que confirman que, nun señorío feudal, o servo necesitaba o permiso do seu señor, para o que debía, cando menos, pagar un tributo. Concretamente, en Inglaterra e Gales este denominábase Merchet e, en Francia, recibía o nome oficial de Formariage, aínda que ás veces aparece nos documentos, en latín vulgar, como cullagium (que, en sentido extenso, significa colecta, pero a vulgarización da linguaxe e a súa homonimia coa anatomía humana favoreceron unha interpretación caricaturizada do termo).

En España, esta taxa polo matrimonio recibiu varios nomes, entre eles Firma do Spolii (para os remensas), a cantidade que o señor recibe do pallés por hipotecar as terras que cultiva como garantía do dote da súa muller. E, como non!, o propio dereito de Pernada. Ata agora non se mencionou que pode significar Pernada, ou de onde pode vir esa expresión; pois ben, non significa outra cousa que patada. Aínda que, polas descricións, parece que se trata de empuxar á noiva sobre a cama e pisala, en sinal de superioridade:

«La noche de bodas, que la mujer será echada en la cama y [el señor] pasará por encima de aquella la dicha mujer» Sentenza arbitral de Guadalupe

O cobro de taxas polo matrimonio era moito menos insultante que os abusos sexuais. Con todo, ao consolidarse o matrimonio relixioso, quedaba claro que o dereito canónico estaba por encima de calquera uso ou foro ancestral e que, se Deus e a Igrexa bendicían a unión, sobraba a intervención da nobreza; por iso que o ritual -sexa cal for o seu nome- comezou a ser visto como outro máis dos Malos usos señoriais. Aínda que esa non é a causa fundamental do seu desprestixio...

A interpretación pexorativa e falseada do dereito de Pernada ten a súa orixe na ilustración, cando os intelectuais burgueses loitaban polo dereito a intervir no goberno das súas comunidades, baseándose en que, a pesar de pagar grandes sumas impositivas, estaban discriminados das decisións políticas. En cambio, a nobreza perdera a xustificación da súa preeminencia: non pagaba impostos, tiña unha importante influencia política e, ademais, eludía os seus deberes militares (ao profesionalizarse o exército). Os novos ideais, imperantes no Século das Luces, primaban o esforzo persoal e entraban en contradición coa existencia de privilexios. Os filósofos ilustrados iniciaron unha campaña de desprestixio contra os nobres sacando a relucir todas as inxustizas históricas que cometeran; para iso non dubidaron en terxiversar a realidade de certos fenómenos históricos, entre eles o que nos interesa, o Dereito de Pernada. Os panfletos xurdidos por mor da Revolución francesa fixeron o resto.

Só nas últimas décadas puidemos desfacer o engano, pero non sen que moitos historiadores ou filósofos sexan acusados de complicidade, ao aceptar como certas lendas, tópicos e contos tendenciosos que desvirtuaron a realidade da Idade Media, caricaturizándoa. O peor de todo isto é que a muller segue sendo a vítima, pois foi utilizada sen miramentos, con moita hipocrisía e con dobre moral polos ilustrados^{[Cómpre referencia]}, filósofos, historiadores e literatos, como un medio para alterar o xuízo popular, como unha moeda de cambio para fins políticos.

Unha cousa é aceptar que existiu a dominación consuetudinaria, en culturas menos evolucionadas, como a Idade Media^{[Cómpre referencia]} (do home sobre a muller e do señor sobre o servo) e, outra, é consideralo un dereito formalmente recollido polas leis.

O dereito de pernada en obras de ficción

Sendo moi pouco estrito, e admitindo as diversas connotacións coloquiais do dereito de Pernada, podemos citar obras como as seguintes:

• Na Epopea de Gilgamesh, II milenio a. C., o heroe Enkidu está consternado polo uso do rei Gilgamesh do dereito de pernada nas cerimonias de voda.

"Gilgamesh non deixa a doncela a [a súa nai], ¡A filla do guerreiro, a esposa do nobre!» Cando [Anu] escoitou as súas queixas, Á gran Aruru chamaron: «Ti, Aruru, creaches [o home]; Crea agora o seu dobre; Co seu corazón tempestuoso fai que compita. ¡Loiten entre si, para que Uruk coñeza a paz!»"

• A canción de xesta «Baudouin de Sebourc», datada no século XIV (quizais escrita en Hanau) e ambientada nas Cruzadas. Un despótico señor feudal esixe á noiva unha parte substancial do dote, xa que se non se prestase a pagar, exercería o seu dereito á primeira noite. Na obra, o dote da muller fai referencia á súa honra, e esta desmesurada esixencia señorial é un claro ataque á castidade da noiva. En xeral, o poema épico parece reflectir a crenza popular de que, en toda a Idade Media, o Ius primae noctis era un costume moi antigo e aceptado, non necesariamente ligado ao abuso sexual, pero si como reflexo do poder sobre as mulleres do pobo chairo.
• Boece, Héctor (1527). Scottorum historiae a prima gentis origine. París: Na que se refire a un decreto do rei escocés Evenus III (supostamente histórico, pero que a investigación demostrou ser lendario) segundo o cal "the lord of the ground shall have the maidenhead of all virgins dwelling on the same" (O señor feudal disporá da virxinidade de todas as doncelas que vivan na súa terra). A lenda segue mostrando como Santa Margarita conseguiu substituír o jus primae noctis por un imposto matrimonial chamado merchet.
• Buchanan, George (20 de febreiro de 2003). "Rerum Scoticarum Historia". The University of California, Irvine. Consultado o 11 de abril de 2009. :

«Adversus nobilitatem crudelis et avarus, infimi generis hominibus familiaris. Cum in stupra virginum et matronarum, et immoderata convivia se totum daret, circa se symphoniacos et histriones omnisque generis voluptatum ministros semper habebat.» «Fronte á nobreza (a pesar de ser el mesmo un nobre) era cruel e avaro, amigo dos homes do xénero máis baixo. Como se entregase de maneira total á violación de doncelas e matronas, e aos banquetes inmoderados, tiña sempre ao seu ao redor músicos e bufóns (histrións, comediantes) e servidores de todo tipo de praceres»

Rerum Scoticarum Historia, Liber V, XLIII REX

• Fuenteovejuna, por Lope de Vega:

Xa falamos de que se inspira nun drama real. Neste caso citamos un fragmento do Acto I, Escena III: 

Luego la infamia condeno.
¡Cuantas mozas en la villa,
del comendador fiadas,
andan ya descalabradas!
[...]
Tendré yo por maravilla
que te escapes de su mano...
[...]
Pues en vano es lo que ves,
porque ha me sigue un mes,
y todo, Pascuala, en vano.

Páxina 34

• El alcalde de Zalamea por Calderón de la Barca:

O capitán Don Álvaro de Ataide (de orixe nobre) é aloxado na casa do labrador rico de Zalamea de la Serena, Pedro Crespo, onde coñece á súa filla Isabel á que viola. O caso non é de dereito de Pernada, pero é un claro exemplo de malfetría señorial na que o nobre non considera a honra do campesiño nin da súa filla. O delito é denunciado pero só o rei (Filipe II) ten xurisdición, como se comentou que determina a tradición destes crimes desde os tempos de Afonso X. É unha forma de encubrir este tipo de delitos. O campesiño non só esixe que se teña en conta a súa dignidade como ser humano (está disposto a pechar, é dicir, cumprir coas súas obrigacións fiscais, pero as demais servidumes son Malos usos esquecidos, de aí a famosa frase do alcalde: «Al rey la hacienda y la vida se han de dar; pero el honor es patrimonio del alma, y al alma sólo es de Dios»); tamén esixe a súa potestade para castigar o criminal, negando a súa preeminencia social. Agora ofrecemos un fragmento da Xornada III, Escena XVII:

Este proceso, en que bien
probado el delito está,
digno de muerte, por ser
una doncella robar,
forzarla en un despoblado,
y no quererse casar
con ella, habiendo su padre
rogádole con la paz
[...]
Bien está
sentenciado; pero vos
no tenéis autoridad
de ejecutar la sentencia
que toca a otro tribunal

Páxina 216

As vodas de Fígaro, acto III; O Conde e Susanna.

• As vodas de Fígaro, de Pierre-Augustin de Beaumarchais, sobre a que Mozart escribe a ópera bufa Le nozze di Figaro, con enredos ao redor do que podería considerarse dereito de pernada do Conde Almaviva sobre Susanna (camareira e prometida de Fígaro).
• Billardon de Sauvigny, Louis Edme (1768). L'innocence du premier âge en France. De Lalain, París.: Unha fábula na que o pobo se enfronta aos abusos señoriais e celebra o seu triunfo.

«Alors fut bornée l'autorité paternelle. A seize ans le fils est libre. L'Etat y gagne un citoyen, le père un ami. Dans la fête qu'ils célébrèrent au jour de leurs mariages, le Ciel et leurs compagnes reçurent leurs serments à la lueur d'un vaste bûcher dont, chaque année, on renouvelle la mémoire. Là furent consumés, avec joie, ces titres pompeux, faible aliment de la vanité des nobles, garant plus faible encore de leur mérite.»

«Entón a autoridade dos patriarcas foi limitada: aos dezaseis anos o fillo convertíase nun home libre. O estado gañaba un cidadán e o pai un amigo. Na festa que celebraban o día dos seus esponsais, o Ceo e as súas testemuñas escoitaban os seus votos ao resplandor dunha gran fogueira; a cal, cada ano, servía para reafirmalos. Alí foron consumados, con alegría, os seus pomposos títulos nobiliarios, escaso alimento da vaidade señorial, feble garantía dos seus privilexios»

Páxina 102

Á que seguen outras obras do mesmo autor e na mesma liña romántica contra o Antigo Réxime (Histoire amoureuse de Pierre Lle Long et de sa trés-honorée dáme Blanche Bazu, A Rose ou A fête de Salency...).

• A novela de George Orwell, Mil novecentos oitenta e catro, onde, no capítulo 7 da Primeira Parte dise: «the law by which every capitalist had the right to sleep with any woman working in one of his factories» («A lei pola cal cada empresario ten o dereito de durmir con calquera das mulleres que traballan na súa empresa»).
• A película Carmiña, flor de Galicia é un filme mudo español producido por Hispánica Film de Madrid, dirixido polo italiano Rino Lupo en 1926 e estreado en 1927, onde un mozo asasina o seu señor para impedir que cumpra o dereito de pernada coa súa moza.
• A película de Joseph Losey The Servant (1963), na que o mordomo, Hugo Barret (Dirk Bogarde), sérvese da súa suposta irmá Beira (Sarah Miles), co propósito seducir ao seu señor (James Fox) e manter o dominio que conseguiu sobre el.
• A película de Mel Gibson Braveheart (1995), na que un membro da comunidade de William Wallace é obxecto desta humillación ao comezo do relato.
• A película de Franklin J. Schaffner The War Lord (O señor da guerra) na que o señor Chrysagon de la Cruex (Charlton Heston) despois de namorar de Bronwyn (Rosemary Forsyth), á que coñecera previamente e ante a petición de casamento por parte do seu pai adoptivo para con Marc (James Farentino) fai valer o seu dereito a pasar a primeira noite con ela.
• A canción "Mi reino por un poco de caballo", de Def Con Dos fai mención do dereito de pernada.

Mi majestad se ha vuelto loca.

mi sangre azul ahora es roja.

todos cuestionan mi pedigrí.

los siervos de la gleba se ríen de mí.

ya no me gusta vivir en palacio

porque han prohibido azotar a los criados.

dicen que la corte está depravada

y no me dejan ejercer el derecho de pernada.

Véxase tamén

Ligazóns externas

• Privilexio da primeira noite (en portugués).
• Rito y violación: derecho de pernada en la Baja Edad Media (en castelán)