काजी नजरूल इस्लाम
काजी नजरूल इस्लाम (जल्म - 25 मे 1899; चुरुलिया-वर्धमान, बंगाल; मरण - 29 आगस्ट 1976) एक क्रांतीवीर, बंगाली बंडखोर कवी. पिरायेच्या चवदा वर्सां मेरेन ताणें बंगाली, अरबी आनी फारसी भासांचें शिकप घेतलें. उपरांत आपलें शिकप सोडून तो ‘लेटोर’ पंगडांत (लोकसंगीताचो पंगड-हातूंत एकामेकांकडेन संगितांतल्यान सवालजबाबांतल्यान सर्त खेळटात) गेलो. हातूंत तो थंयचेथंय पदां रचून गावन दाखयतालो. पूण ह्यो लेटो कार्यावळी थरावीक वेळांतूच जाताल्यो.उपरांत ताणें सेरसील संस्थानाच्या रणीगंज (बर्व्दान) हांगाच्या सेरसौल हायस्कूलांत प्रवेश घेतलो आनी धावी मेरेनचें शिकप पुराय केलें.तेन्नाच बंगालचो नांवाजतो कादंबरीकार आनी कथाकार शैलजानंद मुखोपाध्याय हाचेकडेन ताची इश्टागत जाली. तेन्ना नजरूल चड करून गद्य साहित्य बरयतालो आनी शैलजानंद पद्यरचना करतालो, पूण उपरांतच्या काळांत एकमेकांच्या प्रभावान जावंये तांणी ह्या प्रकारची अदलाबदल केली.पयल्या म्हाझुजाच्या निमाणे, 1917 वर्सा तो सैन्यांत भरती जालो. हे नोकरेच्या निमतान ताका कराची आनी मेसोपोटेमिया (इराक) हांगा वचचें पडलें थंय खारसी कवी हाफिज हाच्या काव्याचो ताणें खोलायेन अभ्यास केलो. तशेंच फारसी धर्तीच्यो कविता बंगाली भाशेंत बरयल्यो. तातूंतल्यो कांय कविता ‘बंगीय मुसलमान साहित्य पत्रिका’ आनी ‘प्रवासी’ ह्या दोन नेमाळ्यांतल्यान उजवाडाक आयल्यात.
1919 वर्सा तो बंगालांत परत आयलो. ह्याच काळांत ताची ‘बाऊंडुलेर आत्मकथा’ (एका वाळेसाची आत्मकथा) ही मोटवी काणी ‘सौगात’ ह्या नेमाळ्याच्या अंकांत उजवाडाक आयली.‘मुस्लीम भारत’ ह्या नेमाळ्याखातीर ताणें ‘बाँधन हारा’ (बंधमुक्त) ही नवलीका बरयली. तशेंच ‘कुर्बानी’ (कविता- बलिदान); ‘बादल बरिशान’ (काणी- ‘कुपां शिंवर’); ‘बादल प्रातेर सोहराब’(कविता- पावशे फांतोडेर केल्ली प्रार्थना); ‘बोधन’ (कविता-उक्तावण); ‘मोहर्रम’ (काणी-मुस्लीम परब); ‘शातील अरब’ (कविता- मोसोपिटामियाचे युफ्रेटिस न्हंयचें अरबी नांव); ‘गीतां’ (3 गीतां);‘गझल’ (हाफिझच्या गझलांचो अणकार); ‘फमवा-ए-दोजदम’ (कविता-पैगंबराचो जल्मदीस);‘बिरह-बिधुरी’ (कविता-विरहव्यथा); ‘मोरोमी’ (गीत- भावूक मन); ‘स्नेह-भीतु’ (कविता-प्रेमभिडेस्त).
ताणें ‘नवयुग’ (दिसाळें- 1920), ‘धुमकेतू’ (सातोळें-1922), ‘लांगल’ (सातोळें-1925) आदी नेमाळ्यांचें संपादन केलां. ताच्या ‘विद्रोह’, ‘प्रलयोल्लास’ आनी ‘कोमालपाशा’ ह्या तीन कवितांखातीर तशेंच ‘अग्निवीणा’ (1922) ह्या कवितासंग्रहाखातीर ताका बरीच नामना मेळ्ळी.ताचे ‘विग्रोही’ हे कवितेक लागून बंगाली लक ताका विद्रोही कवी म्हूण वळखतात. ताणें ‘अग्निवीणा’ ह्या कविताझेल्यावरवीं बंगाली लोकांच्या काळजांत स्वदेशाविशीं अभिमान आनी परके सत्तेआड रागाची कीट पेटयली. ‘वेषरबाँशी’ (विखयाळी बांसरी, 1924) आनी ‘भांगार गान’ह्या ताच्या दुसऱ्या कवितांझेल्याकय खूब नामना मेळ्ळी. ताचे हेर कांय कवितांझेले अशे:‘संचयन’ (1955); ‘मरु-भास्कर’ (1957); ‘संध्या’ (1929?); आनी ‘प्रलय-शीखा’ (1939?).
नजरुल हाचो रवींद्रनाथ टागोराचे परंपरेंतल्या बंगाली कवीपंगडांत आस्पाव जाता. ताणें काव्य रचणुकेवांगडा वेगवेगळ्या छंदांत बरयल्लीं दोन हजारांवयर भावगीतां आसात. ताची भावगीतांची पंचवीसांवयर पुस्तकां उजवाडाक आयल्यांत. ताचो ‘संचिता’ (1928) हो पयलो कविता आनी गीतांचो झेलो उजवाडाक आयलो. तेखेरीज ताणें लघुकथा, कादंबरी, नाटकां, निबंध अशी तरेकवार बरपावळ केल्या. ताच्या कांय कवितांचो, हेर भारतीय भासांत अणकार जाला. ताच्यो कांय वेंचीक कविता रिशियन भाशेंतूय अणकारल्यात.
ताचे कवितेंत त्या काळावेल्या समकालीन समाजाचे स्थितीचें वर्णन आयलां. लोकांच्या सूख-दुख्खाचें पडबिंब ताच्या काव्यांत पडलां. साहित्यावांगडाच ताणें राजकी मळारूय जायतो वावर केला. गांधीजीच्या असहकाराचे चळवळींत वांटो घेवन कांय काळ ताणें बंदखणीची ख्यास्त भोगल्या. ताणें भारतीय कम्युनिस्ट कार्यकर्तो मुजफ्फर अहमद हाच्या आदारान ‘कामगार किसान-संघटना’ तयार केल. बंगालांत आशिल्ले हे आद्य संघटनेचो तो खासा अध्यक्ष आशिल्लो.हिंदू आनी मुसलमान हांची एकी जावंची म्हूण ताणें खूब यत्न केले. भारताचे फाळणीचो तो खर विरोधक आशिल्लो.
1924 वर्सा ताणें एके ब्राह्मण चलयेकडेन लग्न केलें. ताकालागून ताका ब्राह्मण आनी मुसलमान ह्या दोनूय जातींकडल्यान त्रास जाले.
संदर्भ
[बदल]