Jump to content

Վոլգոգրադ

Փոխել հղումները
Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Բնակավայր
Վոլգոգրադ
Волгоград
Դրոշ Զինանշան

ԵրկիրՌուսաստան Ռուսաստան
ՀամայնքVolgograd Urban Okrug?[1]
Ներքին բաժանումՏրակտորոզավոդսկի շրջան, Կրասնոկտյաբրսկի շրջան, Կենտրոնական շրջան, Ձերժինսկի շրջան, Վորոշիլովսկի շրջան, Սովետական շրջան, Կիրովսկի շրջան և Կրասնոարմեյսկի շրջան
Հիմնադրված է1589 թ.
Առաջին հիշատակում1579
Մակերես859 կմ²
ԲԾՄ80 մետր
Բնակչություն▼1 004 763 մարդ (հունվարի 1, 2021)[2]
Ժամային գոտիUTC+4 և UTC+3
Հեռախոսային կոդ8442
Փոստային դասիչ400001–400138
Պաշտոնական կայքvolgadmin.ru​(ռուս.)
Վոլգոգրադ (Ռուսաստան)##
Վոլգոգրադ (Ռուսաստան)

Վոլգոգրադ (նախկին Ցարիցին՝ 1589-1925 թվականներին, և Ստալինգրադ՝ 1925-1961 թվականներին), կարևոր արդյունաբերական քաղաք և Ռուսաստանի Վոլգոգրադի շրջանի վարչական կենտրոն[8]։ Այն տեղակայված է Վոլգա գետի արևմտյան ափին հյուսիսից հարավ։ Քաղաքը հայտնի դարձավ երկրորդ համաշխարհային պատերազմում Ստալինգրադի ճակատամարտում իր դիմակայությամբ, մեծ կորստով և զոհերի մեծ քանակով։

Մինչռուսական ժամանակաշրջան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քաղաքի հիմնադրման պատմությունը կապված է Վոլգա գետը` առևտրային ճանապարհի, վոլգադոնյան ջրանցքի և Վոլգայի վրայով ապրանքների առաքման հետ, որն ավելի զարգացավ 900-ական թվականներին, իսկ դրա համար առաջնային մասնակցություն ունեցան ռուսները` Վոլգայի վերին ակունքներում, Բուլղարիան` Վոլգայի միջին տարածքներում և Խազարիան`Միջին և հարավային Վոլգայում։ Առևտրային խոշոր գործընթաց էին իրականացնում վիկինգներն ու արաբ առևտրականները. Առաջին հազարամյակի ավարտին մեծ առևտուրը խաթարվեց արաբների զավթողական արշավանքների պատճառով, որին հաջորդեցին վիկինգների տեղահանումներն ու վերաբնակեցումները ( 950-ական թ.), պոլովցիներինը` ( 1100-ական թ.): Հյուսիսից հարավ ձգվում էին երեք միջգետային առևտրային ուղիներ` Դոն, Վոլգա և Ախտուբա, ուղիներ` արևելքից արևմուտք- ամենահյուսիսային ճանապարհը` Մետաքսի մեծ ճանապարհ[9]։ Ժամանակակից հնագետները հնարավորություն չունեցան ուսումնասիրելու նրա աղյուսե հնագույն տները, քանի-որ դրանք քանդվել էին Ցարիցինի հիմնադրման տարիներին[10], հնագիտական պրոֆեսիոնալ արշավախմբի`ղեկավար Բալլադ, աշխատանքներն էլ ընդհատվեցին քաղաքացիական կռիվների պատճառով, ու հնագիտական գրեթե բոլոր նմուշները վերջնականապես վերացան 1930-ական թվականներին[11]։ Ցարիցինի գետաբերանը ևս բնակեցված է եղել, որի մասին վկայում են պատմագիրները[10][12]։

1942-1943 թվականներ։ Ստալինգրադի ճակատամարտը

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Ստալինգրադի ճակատամարտ

Քանի որ ճակատամարտը մոտենում էր Վոլգայի ափերին, ահագնանում էր երկաթուղային ճանապարհի փակման վտանգը, որի պատճառով Գերագույն գլխավոր հրամանատարությունը որոշեց շտաբ ստեղծել Վոլգա գետի ափին։ Այդ պատճառով հանվեցին երկաթգծերը, որ կառուցվել էին մինչև պատերազմը և կազմում էին ԲԱՄ-ի առաջին հատվածը. մոբիլիզացվեցին տեղի բնակչության ուժերը, ներգրավեցին բանտարկյալներին և ռազմագերիներին[13] և ռեկորդային արագությամբ կառուցվեց ճանապարհը։

Ճանապարհի հարավային հատվածը (Ստալինգրադ-Վերին Բասկանչակը Աստրախան-Ուրբախ գծի հետ կապող ուղին) մոտավորապես 250 կիլոմետր երկարությամբ, կառուցվել է 1941 թվականի սեպտեմբեր-դեկտեմբերին, Իռլլյա-Սարատով-Սվիյաջսկի հյուսիսային հատվածը՝ 1942 թվականի մարտ-հոկտեմբերին Իլովլյա-Սարատով-Սվիյաջսկ երկարությունը 992 կմ, 1942 թվականի մարտից հոկտեմբեր[14].:

Հուշարձաններ և քանդակներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պատկեր:Rodina mat zovet.jpg

Պահպանվածներից հնագույնը՝ Գոգոլի արձանը 1910 թվական Կոմսոմոլի այգում ՆԷՏ թատրոն-ի կողքին։ Պահպանվում է, որովհետև Գոգոլը ոչ մի մասնակցություն չի ունեցել քաղաքական գործերին, մյուս բոլոր հուշարձանները, որ պատկանել են ցարական շրջանի գործիչներին, ոչնչացվել են 1920-ական թվականներին։ Մեր օրերում մնացել են ևս երեք նախապատերազմյան հուշարձաններ՝ Երմանի 1925, Ձեռժինսկու 1935 և Խոլզունովի 1940։ Պատերազմից վնասված պահպանվեց և հետագայում վերանորոգվեց Բերլամի շատրվանը, սակայն 1951 թվականին կորցրեց իր գեղարվեստական արժեքը և քանդվեց։ Հետագայում, շնորհիվ Եվզերիխինի հայտնի նկարների, որոնք արտացոլում էին պատերազմի արհավիրքները, այրվող քաղաքի ֆոնի վրա մանկական երկչախմբի ելույթը և հետագայում, դառնալով Ստալինգրադի ճակատամարտի խորհրդանիշը, շատրվանի տեղում կառուցվեց նույնատիպ շատրվան՝ Կայարանի հուշարձան։

Աշխարհագրական դիրք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վոլգոգրադն ու իր թաղամասերը, տիեզերական պատկերը LandSat-5, 21 հունիսի 2010 թիվ

Ինչպես Վոլգոգրադը, այնպես էլ ամբողջ Վոլգոգրադի մարզը գտնվում է Մոսկվայի ժամային գոտում։ Միջին արևային կեսօրը Վոլգոգրադում սկսվում է ժամը 12:02-ից: Վոլգոգրադ քաղաքի հարավային մասը հարում է Վոլգա լեռան հյուսիսային հատվածը, քաղաքի արևելյան հատվածը զբաղեցնում է Սարպինսկայի հովիտը։ Քաղաքի սկզբնամասը սահմանափակված է Սարպինսկա-Դավան գետի և Սարպինսկի հովիտի միջև` Կրասնոպոլսկի «Զակալալյան» շրջանի արևելյան մասով։ Կրասնարմեյսկի շրջանով անցնում են Էրգենեի հատվածներ, որոնք մուտք են գործում արևմուտքից դեպի Վոլգայի ստորին հատվածներ` Արևելյան Եվրոպայի հարթավայրի Վոլգոգրադ քաղաքային շրջանի ծայրամասում։ Քաղաքի հյուսիսային եզրին, Վոլգոգրադի ջրամբարի ափին տեղակայված է ՀԷԿ, որ մի կողմը կազմավորվել է Վոլգայի հիդրոէլեկտրակայանի պատնեշով և եզրավորված է ծովի մակարդակից 15 մետր բարձրություն ունեցող ջրային եզրով։ Դեպի ներքև ձգվող քաղաքի մնացած հատվածը ծովի մակարդակից ցածր է 13 մետրով, իսկ Վոլգայից 1-3 կմ հեռավորության վրա, ծովի մակերևույթից 0-40 մ բարձր, 50-140 մ բարձրությամբ ձգվում է նուրբ լեռնաշղթան, Մամաև Կուրգանը (102 մետր), Լիսայա լեռը և այլն։ Քաղաքի ներսում Վոլգայի հոսքի մեջ են թափվում «Սուխայա Մեչետկա», «Մորսկայա Մեչեթկա», «Ցարիցա», «Էլշանկա» փոքր գետակները։

Հեռավորությունը Վոլգոգրադից մինչև մոտակա խոշոր քաղաքներ (մայրուղիներով)[15]
Սանկտ-Պետերբուրգ ~ 1668 կմ
Մոսկվա ~ 964 կմ
Վորոնեժ ~ 568 կմ		 Սամարա ~ 864 կմ
Սարատով ~ 393 կմ
Կամիշին ~ 198 կմ
 Կազան ~ 1087 կմ
Ուրալսկ ~ 838 կմ
Դոնի Դակաչ ~ 81 կմ.
Սուրովինկինո ~ 139 կմ
Ռոզա վետրով
Ռոզա վետրով
 Վոլժսկի ~ 27 կմ
Ленинск ~ 69 կմ
Ատիրաու ~ 791 կմ
Վոլգադոնսկ ~ 310 կմ
Դոնի Ռոստով ~ 479 կմ
Ստավրոպոլ ~ 584 կմм
Սոչի ~ 1047 կմ		 Էլիստա ~ 302 կմ
Պյատիգորսկ ~ 667 կմ
 Աստրախան ~ 434 կմ

Վոլգոգրադի կլիման

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կլիման չափավոր մայրցամաքային է։ Տեղումների միջին քանակը կազմում է տարեկան 347 մմ։ Ձմեռը մեղմ է, հաճախակի տաքացումներով, ամառը շոգ է և երկար, սակայն տարվա բոլոր եղանակներին հնարավոր են լինում ջերմաստիճանի կտրուկ նվազումներ։ 1940 թվականին գրանցվել են մինիմում ջերմաստիճան (−33 °C) և մաքսիմում ջերմաստիճան (+42,6 °C)[16]։

 Ջերմաստիճանի և տեղումների տարեկան միջին ցուցանիշները Վոլգոգրադի կլիմա
Ամիս հունվ փետ մարտ ապր մայ հուն հուլ օգոս սեպ հոկ նոյ դեկ տարին
բացարձակ առավելագույնը (°C) −42,2 −38,2 −32,4 −21,0 −7,5 −2,3 1,3 −1,2 −8,5 −20,3 −32,8 −38,8 −42,2
միջին առավելագույնը (°C) 4,0 −3,7 2,6 11,3 18,6 22,0 24,3 21,9 15,7 8,7 0,9 −,30 9,6
միջին ջերմաստիճանը (°C) −6,5 −6,7 −1,0 6,7 13,2 17,0 19,2 17,0 11,3 5,6 −1,2 5,2 5,8
միջին նվազագույնը (°C) −9,1 −9,8 −4,4 2,2 7,7 12,1 14,4 12,5 7,4 2,7 −3,3 −7,6 11,1 2,1
բացարձակ նվազագույնը (°C) 8,6 8,3 19,7 28,9 33,2 34,7 38,2 37,3 32,3 24,0 16,2 9,6 38,2
տեղումների քանակը (մմ) 52 41 35 37 49 80 85 82 68 71 55 52 707

Բնակչություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բնակչության թվաքանակը
1811[17]1840[17]18471856[17]185718601861[17]
3800↗4400↗4805↗7200↘6478↗7027↘6700
1863[17]1873187718841897[18]19011903[19]
↗8400↗13 932↗26 510↗36 308↗55 000↗70 000↗79 759
1904[19]1905[19]1906[19]1907[19]19091914[20]1923[17]
↘79 312↗82 020↗86 756↗93 084↗100 000↗117 675↘106 500
1926[21]1931[22]1933[23]1939[24]1956[25]1959[26]1962[17]
↗151 000↗304 097↗388 000↗445 312↗525 000↗593 844↗649 000
1967[17]1970[27]1973[17]1975[28]1976[29]1979[30]1982[31]
↗742 000↗817 647↗869 000↗900 000→900 000↗928 692↗956 000
1985[32]1986[29]1987[33]1989[34]1990[35]1991[29]1992[29]
↗974 000↗977 000↗988 000↗998 894↘998 000↗1 005 000↘1 004 000
1993[29]1994[29]1995[32]1996[32]1997[36]1998[32]1999[37]
↘1 002 000↘1 000 000↘999 000→999 000↗1 005 000↘999 000↗1 000 000
2000[38]2001[32]2002[39]2003[17]2004[40]2005[41]2006[42]
↘993 400↘982 900↗1 011 417↘1 011 400↘1 004 200↘999 100↘991 700
2007[43]2008[44]2009[45]2010[46]2011[47]2012[48]2013[49]
↘986 300↘983 900↘981 909↗1 021 215↘1 021 200↘1 018 739↗1 018 790
2014[50]2015[51]2016[52]2017[53]2018[54]2019[55]
↘1 017 985↘1 017 451↘1 016 137↘1 015 586↘1 013 533↘1 013 468

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ ОКТМО. 185/2016. Southern FD
  2. ↑ https://www.citypopulation.de/en/russia/cities/southern/
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Law #139-OD
  4. ↑ Official website of Volgograd
  5. ↑ 5,0 5,1 Law #1031-OD
  6. ↑ Կաղապար:Ru-pop-ref
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Энциклопедия Города России. Moscow: Большая Российская Энциклопедия. 2003. էջեր 81–83. ISBN 5-7107-7399-9.
  8. ↑ «В Волгограде строится самый длинный мост Европы». geo.1september.ru (Russian). 2009 [last update]. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 7-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 4-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  9. ↑ Բորիս Ակունին. Ռուսական պետության պատմությունը. Գլուխ 2 — Часть Азии
  10. ↑ 10,0 10,1 Баллад Ф. В. «Приволжские Помпеи» стр 98
  11. ↑ Пачкалов А. В. Мечетное городище: историографический обзор // Восток-Запад: Диалог культур Евразии. Проблемы средневековой истории и археологии. Вып. 4. Казань, 2004. С. 148—153.
  12. ↑ Пачкалов А. В. Предшественники Царицына // Золотоордынская цивилизация. Вып. 1. Казань, 2008. С. 137—141; Пачкалов А. В. Мечетное городище: историографический обзор // Восток-Запад: Диалог культур Евразии. Проблемы средневековой истории и археологии. Вып. 4. Казань, 2004. С. 148—153.
  13. ↑ Պետրով Վալ - քաղաք գետերի միջև(չաշխատող հղում)
  14. ↑ «Վոլգյան ռոկադա». Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ հունվարի 9-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 22-ին.
  15. ↑ «Քաղաքների միջև հեռավորությունների հաշվարկը». Տրանսպորտային ընկերություն «ԿՍՎ 911». Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 12-ին. Վերցված է 2009 թ․ օգոստոսի 13-ին.
  16. ↑ «Վոլգոգրադի կլիման» — Сайт «Եղանակը և կլիման». Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 29-ին.
  17. ↑ 17,00 17,01 17,02 17,03 17,04 17,05 17,06 17,07 17,08 17,09 «Народная энциклопедия «Мой город». Волгоград». Արխիվացված է օրիգինալից 2013-10-01-ին. Վերցված է 2013-10-01-ին.
  18. ↑ «Российский статистический ежегодник. 2011 год». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-05-26-ին. Վերցված է 2016-05-26-ին.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 19,4 Весь Царицын. Справочник по городу Царицыну и Царицынскому уезду. 1911 г.
  20. ↑ Царицын.Сталинград.Волгоград Вехи истории.Альманах
  21. ↑ «Города с численностью населения 100 тысяч и более человек». Արխիվացված է օրիգինալից 2013-08-17-ին. Վերցված է 2013-08-17-ին.
  22. ↑ Административно-территориальное деление Союза ССР : [Районы и города СССР на 1931 год]. — Москва: Власть советов, 1931. — XXX, 311 с.
  23. ↑ Административно-территориальное деление Союза ССР. На 15 июля 1934 года.
  24. ↑ «Всесоюзная перепись населения 1939 года. Численность городского населения СССР по городским поселениям и внутригородским районам» (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2013-12-24-ին. Վերցված է 2013-11-30-ին.
  25. ↑ «Народное хозяйство СССР в 1956 г. (Статистический сборник). Государственное статистическое издательство. Москва. 1956». Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013-10-26-ին. Վերցված է 2013-10-26-ին.
  26. ↑ «Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу» (ռուսերեն). Демоскоп Weekly. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-05-28-ին. Վերցված է 2013-09-25-ին.
  27. ↑ «Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу» (ռուսերեն). Демоскоп Weekly. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-09-29-ին. Վերցված է 2013-09-25-ին.
  28. ↑ Российский статистический ежегодник, 1998 год
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 29,3 29,4 29,5 «Российский статистический ежегодник. 1994». Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016-05-18-ին. Վերցված է 2016-05-18-ին.
  30. ↑ «Всесоюзная перепись населения 1979 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу» (ռուսերեն). Демоскоп Weekly. Արխիվացված օրիգինալից 2021-11-07-ին. Վերցված է 2013-09-25-ին.
  31. ↑ Народное хозяйство СССР 1922-1982 (Юбилейный статистический ежегодник)
  32. ↑ 32,0 32,1 32,2 32,3 32,4 «Российский статистический ежегодник. Госкомстат, Москва, 2001». Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015-05-12-ին. Վերցված է 2015-05-12-ին.
  33. ↑ Народное хозяйство СССР за 70 лет : юбилейный статистический ежегодник : [арх. 28 Հունիսի 2016] / Государственный комитет СССР по статистике. — Москва : Финансы и статистика, 1987. — 766 с.
  34. ↑ «Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-09-26-ին.
  35. ↑ Российский статистический ежегодник.2002 : Стат.сб. / Госкомстат России. – М. : Госкомстат России, 2002. – 690 с. – На рус. яз. – ISBN 5-89476-123-9 : 539.00.
  36. ↑ «Российский статистический ежегодник. 1997 год». Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016-05-22-ին. Վերցված է 2016-05-22-ին.
  37. ↑ «Российский статистический ежегодник. 1999 год». Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016-06-14-ին. Վերցված է 2016-06-14-ին.
  38. ↑ «Российский статистический ежегодник. 2000 год». Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016-06-13-ին. Վերցված է 2016-06-13-ին.
  39. ↑ «Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2012-02-03-ին.
  40. ↑ «Российский статистический ежегодник. 2004 год». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-06-09-ին. Վերցված է 2016-06-09-ին.
  41. ↑ «Российский статистический ежегодник, 2005 год». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-05-09-ին. Վերցված է 2016-05-09-ին.
  42. ↑ «Российский статистический ежегодник, 2006 год». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-05-10-ին. Վերցված է 2016-05-10-ին.
  43. ↑ «Российский статистический ежегодник, 2007 год». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-05-11-ին. Վերցված է 2016-05-11-ին.
  44. ↑ «Города Волгоградской области (число жителей - оценка на 1 января 2008 года, тысяч человек)». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-06-10-ին. Վերցված է 2016-06-10-ին.
  45. ↑ «Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, поселкам городского типа и районам на 1 января 2009 года» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2015-05-18-ին. Վերցված է 2014-01-02-ին.
  46. ↑ «Перепись населения 2010. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений» (ռուսերեն). Федеральная служба государственной статистики. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-09-06-ին. Վերցված է 2013-ին.
  47. ↑ «Города с численностью населения 100 тысяч человек и более на 1 января 2011 года». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-05-08-ին. Վերցված է 2016-05-08-ին.
  48. ↑ «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2013-05-16-ին. Վերցված է 2014-05-31-ին.
  49. ↑ «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года» (ռուսերեն). М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат. 2013. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-10-12-ին. Վերցված է 2013-11-16-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ location (link)
  50. ↑ «Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2014-08-10-ին. Վերցված է 2014-08-02-ին.
  51. ↑ «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года». Արխիվացված է օրիգինալից 2015-08-06-ին. Վերցված է 2015-08-06-ին.
  52. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года
  53. ↑ «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года». 2017-07-31. Արխիվացված է օրիգինալից 2017-07-31-ին. Վերցված է 2017-07-31-ին.
  54. ↑ «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года». Արխիվացված է օրիգինալից 2018-07-26-ին. Վերցված է 2018-07-25-ին.
  55. ↑ «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года». Վերցված է 2019-07-31-ին.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վոլգոգրադ» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Վոլգոգրադ&oldid=9469101» էջից