Historio di Mali

Imperio Mali (c. 1230 til c. 1600).

Imperio Songhai, c. 1500.

Dum yarmili, la nuna Sahara alternis periodi di granda sikeso e periodi ube la pluvo-quanto esis suficante abundanta por la vivo di granda animali e di homi. Grupi di chaseri e kolekteri habitis la nuna Mali cirkume 150.000 yari ante nun, quale montras restaji trovita en l'arkeologiala komplexo Ounjougou, proxim Bandiagara. Cirkume 8.000 yari aK dum Neolitiko, lokala populi kultivis sorgumo e milieto, ed edukis bovi.

Malgre la longa habitado homala en la nuna Mali, la skribita historio di la regiono komencis erste kande Mohamedana religio adportesis a la regiono, inter la 8ma e la 11ma yarcenti. Komercala treki trairis la regiono, ed urbo Timbuktu, sude de Sahara, esis importanta komercala centro pos la 13ma yarcento. La lando-nomo, unesme uzita dal Afrikani inter la 11ma e la 15ma yarcenti, forsan devenas de Mandinka-vorto mali, signfikante 'hipopotamo'.

Imperio Mali (c. 1230 til c. 1670) fondesis da Sundiata Keita, ed adoptis religio Mohamedana. Djenné e Timbuktu esis importanta urbi dil imperio. L'imperio dekadis konseque de interna disputi, e parti ek ol konquestesis dal imperio Songhai. L'imperio Songhai establisesis an la rivo dil fluvio Nijer. Askia Muhammad la 1ma, l'unesma imperiestro Songhai, rapide expansis l'imperio e lua komerco kun Europa ed Azia, kreis multa skoli, ed expansis Islamo tra l'imperio.

Teritorii kontrolita dal dinastio Saadi dum la regno di Ahmad al-Mansur.

Dum la 16ma e 17ma yarcenti, parto ek l'imperio - inkluzite urbi Timbuktu e Gao, qui nun apartenas a Mali - okupesis dal sultanio Saadi, de Maroko. Pos la batalio di Tondibi ye la 13ma di marto 1591, malgre granda desfacilesi, Marokani kaptis la tri urbi e la chosei inter li. Pokope, kun la developo di marala komerco en westal Afrika, la komercala centri doplanda perdis importo.

Pos la krulo dil imperio Songhai, nula rejio kontrolis la regiono komplete. Marokani kontrolis feble nur mikra teritorii. Diversa mikra rejii aparis en la regiono: imperio Bambara, rejii Kaarta, Kenedougou e Maasina, ed imperii Toucouleur e Wassoulou. Rejio Kenedugu formacesis cirkume 1650, sude de la nuna Mali, e duris til 1898, kande ol konquestesis dal Franci.

Dum la 18ma yarcento eventis forta sikeso en la regiono. On kalkulas ke cirkume la duimo de la habitantaro di Timbuktu mortis pro famino. Dum ca epoko, populi Bambara e Dogon, qui til lore rezistabis adoptar Mohamedana religio, vinkesis dal rejulo El Hadj Umar Tall.

En 1864, Franca trupi vinkis l'armeo di El Hadj Umar Tall en Bandiagara. Depos 1880, Franca generalo Joseph Gallieni duris konquestar la regiono, qua divenis divenis parto di Franca Westal Afrika en 1898. Mali nomizesis Franca Sudan de 1890 til 1899, ed itere de 1920 til 1958.

Ye la 4ma di aprilo 1959, Mali unionesis a Senegal por formacar federuro, qua divenis nedependanta de Francia ye la 20ma di junio 1960. Modibo Keïta esis l'unesma prezidanto di la lando. Ye la 20ma di agosto sam yaro, Senegal abandonis la federuro e nedependanteskis. Keïta duris esar prezidanto di Mali, e rapide establisis guvernerio di singla partiso kun socialista ideologio.

Prezidanto Moussa Traoré.

En 1968, sequante ekonomiala dekado, eventis nesangoza stato-stroko komandita da Moussa Traoré. Traoré probis reformar l'ekonomio sensucese, pro politikala agitadi e devastinta sikeso de 1968 til 1974, qua viktimigis mili di personi. Trifoye probesis revokar sensucese lua guvernerio per stato-stroko, e la represo kontre l'opozantaro duris til la yari 1980ma.

En 1991 protesti kontre guvernerio instigis stato-stroko qua revokis Traoré, kreis transitala guvernerio e nova konstituco. En 1992, Alpha Oumar Konaré elektesis demokratale en l'unesma elekto kun multa partisi. Konaré reformis l'ekonomio e la politiko di la lando, e kombatis korupto. En 2002 ilu sucedesis demokratale da Amadou Toumani Touré.

Amadou Toumani Touré.

Rebeli tuareg.

Ye la 16ma di januaro 2012 komencis konfilkto militala pri la nedependo di la regiono Azawad, jacanta norde de la lando, ed habitata dal populo tuareg. Ye la 22ma di marto 2012, sangoza stato-stroko revokas lora prezidanto Amadou Toumani Touré, ed Amadou Sanogo asumis provizore la chefeso di stato. La Nacionala Movado por la Nedependo di Azawad prenis kompleta kontrolo di la regiono en aprilo 2012. Pos kaptar l'urbo Douentza ye la 5ma di aprilo 2012, ye la 6ma di aprilo li proklamis la nedependo di Azawad. Ye ca sama dio, kreesis la Nacionala Komisitaro por Rekupero di la Demokratio e Restauro dil Stato, qua impozas nova konstituco ed establisas nova prezidantal elekti 40 dii pose. Amadou Sanogo aceptas renuncar por kunvokar nova elekti, e Dioncounda Traoré asumas provizore la chefeso di stato ye la 12ma di aprilo.

La riaparo dil konflikto en Mali produktis la diplaso di mili di personi, qui fugis a Mauritania, Burkina Faso, Nijer od Aljeria, regioni afektita da famino. Ye la 25ma di mayo 2012, rebela grupo MNLA e Mohamedana grupo Ansar Dine unionis en Azawad, e paktis pri formacar la "Mohamedana Stato Azawad", ed adoptar sharia kom legaro-fonto.

Ibrahim Boubacar Keïta

En 2013, Ibrahim Boubacar Keïta, qua fondabis partiso Rassemblement pour le Mali (RPM) en 2001, demokratale elektesis prezidanto, e dum kelka tempo Mali havis kelka politikala stabileso. Keïta rielektesis en 2018. En oktobro 2019, du ataki da grupi jihad-isti en l'urbeti Boulikessi e Mondoro mortigis plu kam 25 Maliana soldati proxim la frontiero kun Burkina Faso. Ye la 18ma di agosto 2020, eventis stato-stroko, qua komencabis kom sedicio en kazerni, e pose revokis Ibrahim Boubacar Keïta e la chefa ministro Boubou Cissé. Kolonelo Assimi Goïta, chefo di tale nomizita "Komitato Nacionala por Populala Salvo", organizis la stato-stroko e divenis chefo di stato til la 25ma di septembro sam yaro. Keïta e Cissé pose arestesis.

Bah N'daw asumis provizore la prezidanteso ye la 25ma di septembro, ed Assimi Goïta divenis viceprezidanto. Ye la 24ma di mayo 2021, lu revokis Bah N'daw e lora provizora chefministro Moctar Ouane, divenanta prezidanto di la lando til nun.