ქუთაისის მაზრა

ქუთაისის მაზრის გერბი 1843 წ.

ქუთაისის მაზრა 1886 წელს

ქუთაისის მაზრა — ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეული რუსეთის იმპერიაში. შეიქმნა 1841 წელს იმერეთის ოლქის ბაზაზე, 1846 წელს ჩამოყალიბდა საბოლოო სახით და იარსება 1928 წლამდე. ადმინისტრაციული ცენტრი — ქუთაისი. არსებობის განმავლობაში ძირითადად შედიოდა ქუთაისის გუბერნიის დაქვემდებარებაში.

ისტორია

XVIII-XIX ს-თა მიჯნაზე, სანამ რუსეთის იმპერია თავის მმართველობის ადმინისტრაციულ რეფორმას ჩაატარებდა, იმერეთის სამეფო, გარდა ნახევრადდამოუკიდებელი სამთავროებისა, ადმინისტრაციული თვალსაზრისით იყოფოდა ვაკის, ოკრიბა-ლეჩხუმის, რაჭის და არგვეთის სადროშოებად. 1810 წელს რუსეთის იმპერიამ გააუქმა იმერეთის სამეფო, რითაც დაასრულა საქართველოს დაპყრობა. რუსეთის იმპერიის თავდაპირველი ტერიტორიული მოწყობა დიდად არ განსხვავდებოდა არსებული მოწყობისგან: აქ შეიქმნა იმერეთის სამხედრო ოლქი, რომელიც ქუთაისის, შორაპნის, ვაკის, რაჭის, ჩხარის, საჩხერის ოკრუგებად იყოფოდა. თუმცა, 1814 წლისათვის გაუქმდა ჩხერისა და საჩხერის ოკრუგები და იმერეთი 4 ოკრუგად დაიყო.

1840 წლის 10 აპრილს სენატორ პავლე განის პროექტის საფუძველზე შეიქმნა საქართველო-იმერეთის გუბერნია, რომელშიც მთელი ამიერკავკასიის ქრისტიანი მოსახლეობა გააერთიანეს. საქართველო-იმერეთის გუბერნიაში გაერთიანდა იმერეთის სამხედრო ოლქიც და ეწოდა ქუთაისის მაზრა. მაზრა თავის მხრივ მოიცავდა — ვაკის, ქუთაისის, საჩხერის, რაჭის, საბუკის, შორაპნის საპოლიციო უბნებს.

1844 წლიდან კავკასიის რეგიონის მმართველად მეფისნაცვალი დაინიშნა. 1846 წელს კი ახალი ადმინისტრაციული რეფორმა განხორციელდა. სამეფისნაცვლო 4 გუბერნიად დაიყო, მათ შორის ერთ-ერთი იყო ქუთაისის გუბერნია, რომელშიც შევიდა ქუთაისის მაზრაც, თუმცა გამოეყო რაჭის და შორაპნის მაზრები.

1886 წლისათვის ქუთაისის მაზრა იყოფოდა ქუთაისის, ტყიბულის, ბაღდადის, სამტრედიისა და ხონის საპოლიციო უბნებად. მსგავსი დაყოფა შენარჩუნებული იქნა საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის შემადგენლობაში ყოფნისას და საბჭოთა კავშირის შემადგენლობაში გაერთიანების პირველ წლებშიც.

1928 წელს ქუთაისის მაზრამ არსებობა შეწყვიტა, ის გაერთიანდა რაჭა-ლეჩხუმისა და შორაპნის მაზრებთან და გარდაიქმნა მსხვილ ადმინისტრაციულ ერთეულად — ქუთაისის ოლქად, სტატუსით გაუთანაბრდა ავტონომიურ ერთეულებს, ხოლო დაყოფა მოხდა რაიონების მიხედვით. 1940 წელს ქუთაისის ოლქს დაქვემდებარებაში შევიდა საქართველოს სსრ-ის მთელი დასავლეთ ნაწილი გარდა აფხაზეთის და აჭარის ავტონომიებისა. 1953 წელს ქუთაისის ოლქი გაუქმდა, შემავალი რაიონები პირდაპირ დაუქვემდებარდა ცენტრალურ ხელისუფლებას.

ადმინისტრაციული მოწყობა

დიუბუა დე მონპერეს ცნობით ქუთაისის მაზრაში ცხოვრობდა 29500 ადამიანი. 1913 წლის მონაცემებით ქუთაისის მაზრაში იყო 36 თემი. 1926 წლისთვის ქუთაისის მაზრაში იყო სამი ქალაქი და 45 თემი, რომელშიც 262 სოფელი იყო გაერთიანებული. მაზრის მოსახლეობა შეადგენდა 300512 ადამიანს (აქედან 231935 იყო სოფლის მოსახლეობა), მაზრის ფართობი იყო 3495 კმ.²

ქალაქი/თემი	მოსახლეობა	ფართობი კვ.კმ.	სოფელი
ქუთაისი	45754	25,0	0
სამტრედია	13913	33,2	0
ხონი	9010	24,4	0
ამაღლება	4992	33,2	3
ბაღდათი	11409	319,2	13
ბაში	2924	35,5	3
გამოჩინებული	6744	59,0	14
გოდოგანი	3336	48,8	4
გომი	6342	62,4	14
გორა	8896	72,7	8
გორდი	4867	50	6
გუბი	1969	34,6	4
გურნა	4717	130,1	7
დვალიშვილები	4306	123,4	3
დიდი ჯიხაიში	8281	33,2	1
ეწერი	2438	26,4	5
ვანი	10762	65,7	12
ზედა სიმონეთი	5032	46,8	4
ზეკარი	2160	354,9	5
იანეთი	2308	23,8	1
კინჩხა	2624	94,9	5
კულაში	11434	32,3	4
კუხი	3204	26,1	3
მაღლაკი	5138	63,9	1
მუხიანი	2448	28,4	3
ნახახულევი	8101	82,9	7
ობჩა	4031	36,8	1
ორპირი	5173	115,2	21
ოფურჩხეთი	3685	85,7	7
პატრიკეთი	5588	58,6	3
რიონი	3597	68,8	6
როდინაული	2184	69,7	4
საკრაულა	3564	122	5
საპაიჭაო	2683	67,6	10
საყულია	3884	59,0	2
საჩხერე	8103	142,9	15
სვირი	9096	68,8	2
ტობანიერი	7380	74,1	13
უხუთი	3852	73,7	3
ფარცხანაყანევი	5600	45,7	1
ქვედა სიმონეთი	6001	33,1	3
ქვიტირი	4964	58,8	6
ღანირ-ქუტირი	3367	36,4	3
ღანირ-ჭაგანი	3949	35,2	3
ცხუნკური	6856	93,6	7
წითელხევი	3182	62,6	4
წყალტუბო	7528	104,3	9
ჭოგნარი	3237	55,5	4

ლიტერატურა

• ცინცაძე ზ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 10, თბ., 1986. — გვ. 572.

რესურსები ინტერნეტში

• ქუთაისის მაზრის ადმინისტრაციული რუკა საქართველოს ეროვნული არქივი