Светилиште Бон Жесус ду Монте
| Светилиште Бон Жесус ду Монте | |
|---|---|
| Santuário do Bom Jesus do Monte | |
 Скалилата и црквата „Милостивиот Исус од Гората“ | |
 | |
| Општи податоци | |
| Место | Брага, Португалија |
| Координати | 41°33′17.8″N 8°22′37.3″W / 41.554944° СГШ; 8.377028° ЗГД |
| Светско наследство на УНЕСКО | |
| Службен назив | Светилиште Бон Жесус ду Монте во Брага |
| Критериум | културно: (iv) |
| Навод | 1590 |
| Запис | 2019 (XLIII заседание) |
| Површина | 26 ha (64 acres) |
| Преоден појас | 232 ha (570 acres) |
Неважечки статус | |
| Тип: | неподвижно |
| Критериуми: | Национален споменик |
| Прогласено: | 15 декември 2020 |
| Број | IPA.00005694 |
Светилиштето Бон Жесус ду Монте или Милостивиот Исус од Гората — португалско католичко светилиште што се наоѓа во парохијата Тенес, надвор од градот Брага, во Северна Португалија. Се наоѓа во близина до светилиштето Носа Сенора до Самеиро.
Ова светилиште претставува значаен пример на христијанско место за аџилак со монументални, барокни скали што се искачуваат на 116 метри (381 стапки). Тоа е важна туристичка занимливост на Брага.
На 7 јули 2019 година, светилиштето Бон Жесус ду Монте во Брага било вметнато во Списокот на светско наследство на УНЕСКО.[1]
Местоположба
[уреди | уреди извор]Светилиштето се наоѓа во близина на градот Брага, на северниот дел од Португалија. Светилиштето е свртено кон запад и има простран поглед, на места и кон самиот океан, со поглед на целиот град Брага односно кон Бракара Августа, основана во римско време.
Комплексот претставува еден вид архитектонски и пејзажен ансамбл обновуван и зацврстуван во период од над 600 години, главно дефиниран со долгите и сложени Христови Станици кои се прошируваат качувајќи се нагоре по ридот, а од двете страни се наоѓаат капели во кои се сместени скулптурни збирки кои потсетуваат на Страста Христова, фонтани, скулптури и формални градини.
Светилиштето зафаќа простор од 26 хектари и е целосно достапен за јавноста. Припаѓа на Собранието на Бом Исус до Монте, институцијата која континуирано го надгледува местото речиси 400 години.
Комплексот е организиран во два дела: миговите пред смртта на Исус Христос, завршувајќи во црквата и славниот живот на воскреснатиот Христос кулминирајќи во дворот на евангелистите. Заградата и светилиштето се спојуваат заедно што резултира во културен пејзаж.
Историја
[уреди | уреди извор]
Многу ридови во Португалија и други делови на Европа биле места на религиозна посветеност уште од антиката, и можно е ридот каде денес се наоѓа светилиштето да бил еден од нив. Сепак, првата индикација за капела над ридот датира од 1373 година. Оваа капела - посветена на Светиот Крст - била повторно изградена во 15 и 16 век. Прогресивно комплексот добил на религиозно и културно значење од почетокот на 17 век, по основањето на Собранието на Бом Исус до Монте. Оттогаш, документите во врска со иницијативите што биле преземени за подобрување на светилиштето, вклучително и оние кои овозможиле проширување на неговиот физички простор и подобрување на сложеноста на неговите форми и состав, се запишани во записниците од состаноците на Одборот на братството.
Пејзажот и архитектонскиот ансамбл на Светилиштето Бон Жесус ду Монте е дел од европскиот проект за создавање на Сакри Монти, поттикнато од Трентскиот собор, отелотворувајќи света планина која била сведок на неколку моменти во историјата на градот Брага и нејзината архиепископија, достигнувајќи единствена формална и симболична сложеност и невиден монументален карактер и димензија во контекст на европските свети планини, со стил на барок и голема религиозна нарација, типична за контрареформацијата.
Во 1629 година била изградена црква за аџилак посветена на Добриот Исус, со шест параклиси посветени на Христовите страдања.
Денешното светилиште започнало да се гради во 1722 година, под покровителство на архиепископот од Брага, Родриго де Моура Телес. Неговиот грб се наоѓа над портата, на почетокот на скалите. Под негово раководство бил завршен првиот ред од скалите, со капели посветени на Христовите станици или Крстен пат. Секоја капела е украсена со теракотни скулптури кои ги прикажуваат страдањата Христови. Тој, исто така, го спонзорирал и следниот сегмент од скалите, кој има цик-цак форма и е посветен на Петте сетила. Секое сетило (вид, мирис, слух, допир, вкус) е претставено со различна фонтана. На крајот од ова скалило, барокна црква била изградена околу 1725 година од архитектот Мануел Пинто Виљалобос.
Работите на првите параклиси, скали и црква продолжиле во 18 век. Во областа зад црквата (Тереиро дос Евангелистас), во 1760-тите биле изградени три октогонални капели со статуи кои прикажуваат епизоди што се случуваат по Распнувањето, како средбата на Исус со Марија Магдалена. Надворешниот дизајн на прекрасните капели му се припишува на познатиот архитект од Брага, Андре Соарес. Околу овие капели се наоѓаат четири барокни фонтани со статуи на евангелистите, кои исто така датираат од 1760-тите.
Во околу 1781 година, архиепископот Гаспар де Браганса одлучил да го заврши ансамблот со додавање на трет сегмент од скалите и нова црква. Третото скалило, исто така, следи цик-цак шема и е посветено на Трите теолошки доблести: вера, надеж и милосрдие, и секоја има своја фонтана. Севкупно, скалите се 583 на број. Старата црква била урната и била изградена нова по неокласичен дизајн на архитектот Карлос Амаранте. Оваа нова црква, која започнала со изградба во 1784 година, била украсена во почетокот на 19 век и била осветена во 1834 година. Главниот олтар е посветен на Распетието.
Во 19 век, просторот околу црквата и скалите биле експроприрани и претворени во парк. Во 1882 година, за да се олесни пристапот до Светилиштето, била изградена жичница што го поврзува градот Брага со ридот. Ова била првата жичарница која била изградена на Пиринејскиот Полуостров и се уште е во употреба.
Светилиштето било класифицирано како имот од јавен интерес од 1970 година.[2]
Комплекс
[уреди | уреди извор]Базилика
[уреди | уреди извор]
Оваа базилика била дизајнирана од архитектот Карлос Амаранте, нарачана од тогашниот архиепископ од Брага, Д. Гаспар де Браганса, да ја замени претходната црква, изградена од Д. Родриго де Моура Телес. Нејзините работи започнале на 1 јуни 1784 година, а биле завршени во 1811 година.
Дворот на црквата, исто така дизајниран од Амарант, има осум статуи кои претставуваат ликови кои интервенирале во осудата, страста и смртта на Христос.
Базиликата има план во форма на латински крст, што ја прави една од првите градби во неокласичен стил во земјата. Нејзината фасада е опколена со две кули, на врвот со триаголен фронтон. Покрај главната порта, во ниши, меѓу столбовте високи шест метри, има статуи на пророците Еремија и Исаија, со натписи на латински. Во центарот, над големиот прозорец се наоѓаат грбот на португалскиот крал Јован VI, кој во 1822 година му ги доделил на светилиштето истите почести и прерогативи како и Мисерикордија.
Скалила
[уреди | уреди извор].JPG)
Скалите надминуваат ниво од 116 метри и се поделени на три дела:
Скалила на тремот
[уреди | уреди извор]До нив се пристапува преку Портико до Бом Жесус, лак на почетокот на скалите, каде што се наоѓа грбот на лицето одговорно за неговата изградба во 1723 година, тогашниот архиепископ од Брага, Д. Родриго де Моура Телес. Во овој почетен дел се наоѓаат првите капели на Виа Сакра до Бом Исус, изградени во истиот период.
Скалила на петте сетила
[уреди | уреди извор]
Во овој дел се наоѓаат т.н. пет скалила, одделени со слетувања со алегориски извори за петте сетила, по следниот редослед: „Вид“, „Слух“, „Мирис“, „Вкус“ и „Допир“.
На овие фонтани им претходи уште една, „Фонтаната на петте рани“, каде што следниов натпис гласи: „Виолетови фонтани се отворија по горчливата омраза; сега љубовта ги претвора овде во кристали за вас“.
- Фонтана на видот. Се карактеризира со фигура која исфрла вода од очите, а има натпис: „Разумен овеку, земи ги на сон и така ќе гледаш“. На десната страна, статуа на Мојсеј има натпис „Оние што беа ранети изгледаат оздравени“, а друга на Еремија, со натпис „Гледам будно лице“.
- Фонтана на слухот. Се карактеризира со фигура која фрла вода низ ушите, со статуа на Јудит која свири на цитра и натпис „Кој пееше под звукот на цитрата, раководејќи со оние што пееја и Го славеа Господа“. На левата страна е Давид, со натпис „Во моето уво ќе ми дадеш радост и радост“, свртен кон жена со натпис „Твојот глас ќе ми звучи во ушите“.
- Фонтана на мирисот. Се карактеризира со фигура која фрла вода низ носот, со статуа на маж на чело со натписот „Дајте цвеќиња како лилјани и дајте сладок мирис“. На левата страна е ликот на Ное, а на десната Суламита со натпис: „Твојот раст е како палма... а мирисот на устата ти е како мирис на јаболка“.
- Фонтана на вкусот. Се карактеризира со фигура која исфрла вода од устата, со статуа на Јосиф од Египет со путир и чинија во рацете и натпис „Нека вашата земја биде полна со благословот Господов, плодовите на небото и росата“. На левата страна е фигурата на Јонафан со натпис „Вкусив малку мед на крајот и затоа умирам“, а од десната Ездра со натпис „Пробај го лебот и не нѐ напуштај, како овчарот среде волците“.
- Фонтана на допирот. Се карактеризира со фигура која со двете раце држи бокал, од кој фрла вода, со статуата на Соломон и натписот „Мојата внатрешност трепереше од неговиот допир“. Оваа статуа е опкружена со Исаија, со натпис „Ми ја допре устата“ и Исак, слеп, со раширени раце барајќи го својот син и натпис „Дојди поблиску до мене, синко, за да те допрам."
Скалила на трите доблести
[уреди | уреди извор]
По иста линија како и Скалилата на петте сетила, овој извадок датира од 1837 година. Има три извори посветени на теолошките доблести: Вера, Надеж и Доброљубие.
- Фонтана на верата. Го носи натписот „Од него ќе течат живи води“, а алегориите се однесуваат на Покорност и Исповед.
- Фонтана на надежта. Се карактеризира со фигура на Ноевата арка под која паѓа вода. На него стои натписот „Арка во која се спасувале... душите“, а алегориите се однесуваат на Доверба и слава.
- Фонтана на милосрдието. Се карактеризира со статуа на жена со две деца во рацете, со натпис „Овие доблести се три... најголемата од нив сепак е милосрдието“. Вода блика од срцето на едно од децата, а алегориите се однесуваат на бенигност и мир.
Скалилата, со вкупно 581 скалила, кулминираат во Terreiro de Moisés, каде што се наоѓаат фонтаната на пеликан и статуата на Сао Лонгуињо, а потоа црковниот двор и црквата Бон Жесус ду Монте.
Лифт
[уреди | уреди извор]
Се состои од жичница што го поврзува горниот дел на градот Брага со Светилиштето. Со него управува Братство Бон Жесус ду Монте .
Изграден е на иницијатива на стопанственикот од Брага, Мануел Хоаким Гомес, со дизајн на швајцарскиот инженер Никлаус Ригенбах. Спецификациите биле примени по пошта, а опремата била инсталирана под водство на инженерот Раул Месниер. Жичницата била пуштена на 25 март 1882 година, како прва која била поставена на Пиринејскиот Полуостров, една од седумте од ваков вид во светот, и без да се забележат никакви несреќи. Во моментов е најстариот во светот кој користи систем за противтежа на вода.
Неговите кабини се качуваат и спуштаат на секои половина час и им требаат помеѓу 2,5 и четири минути за да го завршат патувањето, во зависност од бројот на патници.
Парк
[уреди | уреди извор]Паркот претставува шумска област, со неколку градини и вештачки езера (од кои најголемото има чамци за изнајмување), угостителски објекти, плоштади како Terreiro dos Evangelistas и други инфраструктури. Паркот бил дизајниран од Андре Соарес.
Заштитно наследство
[уреди | уреди извор]На 20 јули 2015 година, кандидатурата на Бон Жесус ду Монте за светско наследство била претставена на Националната комисија на УНЕСКО.[3]
На 1 јуни 2016 година, било објавено дека Светилиштето Бон Жесус ду Монте е дел од Индикативниот список на Португалија за светско наследство одобрено од Националната комисија на УНЕСКО. Индикативниот список е суштински предуслов за номинација на имоти како места на светско наследство.
Класифициран од 1970 година како имот од јавен интерес, Регионалната дирекција за култура на Северот на 24 ноември 2016 година презентирала предлог за проширување на класификацијата и можна прекласификација во Национален споменик. Предлог-одлуката на ДГПК била потпишана на 28 мај 2019 година.
Заштитните механизми на светилиштето Бом Исус до Монте се дефинирани на национално и локално ниво, под покровителство на Министерството за култура, преку Генералниот директорат за културно наследство, во координација со регионалната структура, Регионалната дирекција за култура. Според Известувањето бр. 68/2017, од 10 мај 2017 година, била отворена постапката за проширување на класификацијата на светилиштето Бон Жесус ду Монте, според кое треба да ја опфати целата света планина вклучувајќи ја и жичницата и нејзино прекласифицирање како национален споменик. Од тој момент, за целиот имот важат сите законски одредби за заштита на национален споменик.
На 30 јануари 2018 година, кандидатурата на „Светилиште Бон Жесус ду Монте во Брага“ за списокот на светско наследство била поднесена до Центарот за светско наследство на УНЕСКО. Испораката беше извршена по валидација од Меѓуресорската работна група, за следење на номинациите за светско наследство и последователно одобрување од страна на министрите за надворешни работи, култура и животна средина.[4]
Светилиштето било класифицирано како локалитет на светско наследство на 7 јули 2019 година за време на 43-та сесија во Баку, Азербејџан.[5]
Значење
[уреди | уреди извор]Дизајнот на Светилиштето, со неговата барокна природа нагласена со цик-цак формата на неговите скали, влијаела на многу други места во Португалија (како Ламего) и колонијален Бразил, како Светилиштето Конгохас. Додека аџиите се качувале по скалите, (по традиција охрабрени да го сторат тоа на колена) тие наидувале на теолошка програма која ги спротивставувала сетилата на материјалниот свет со доблестите на духот, во исто време кога ги доживувале сцените на Христостовите Страсти. Кулминација на напорите се случува пред храмот Божји, односно пред црквата на врвот на ридот. Присуството на неколку фонтани покрај скалите дава идеја за прочистување на верниците.
Новата црква (изградена 1784–1834) од Карлос Амаранте била една од првите неокласични цркви во Португалија.
Оваа црква била подигната на статус на мала базилика на 5 јули 2015 година од страна на папата Франциск.[6]
Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ „Six cultural sites added to UNESCO's World Heritage List“. UNESCO. 7 July 2019.
- ↑ „Santuário do Bom Jesus do Monte“. www.monumentos.gov.pt (португалски). Посетено на 2018-03-26.
- ↑ „Bom Jesus de Braga candidato a Património da Humanidade“. DNPortugal. 2015. Архивирано од изворникот на 2015-09-24. Посетено на 2023-12-18.
- ↑ „UNESCO valida a candidatura do Santuário do Bom Jesus a Património Mundial“. Diario do Minho. 2018.
- ↑ Aviso n.º 20150/2020, Torna pública a inscrição na Lista do Património Mundial do Santuário do Bom Jesus do Monte, na cidade de Braga. Diário da República, 2.ª série, N.º 242 15 de dezembro de 2020
- ↑ Lobão, Pedro. „Bom Jesus elevado a Basilica“. A Bola. Архивирано од изворникот на 2015-07-06. Посетено на 2015-07-05.
Надворешни врски
[уреди | уреди извор]
Светилиште Бон Жесус ду Монте на Ризницата ?- Portuguese Institute for Architectural Heritage
- General Bureau for National Buildings and Monuments (Portugal)
- Basilica of Bom Jesus, Old Goa The Shrine of Saint Francis Xavier
- “Bom Jesus de Braga” seeking World Heritage status – Portugal The sanctuary of Bom Jesus do Monte, in Braga city, mainland Portugal, is seeking UNESCO’s World Heritage status as part of its 200th anniversary celebrations, reported Lusa news agency.
- Santuário do Bom Jesus do Monte - Patrimonio Cultural