Stemloze postalveolaire fricatief

Stemloze postalveolaire fricatief tussen twee a's

De stemloze postalveolaire fricatief is een medeklinker die in het Internationaal Fonetisch Alfabet aangeduid wordt met [ʃ] en in het Nederlands veelal als <sj> geschreven wordt. De klank komt voor in vele talen, zoals het Engels, het Frans en het Duits. In het Nederlands komt de klank veelal in bastaard- of leenwoorden voor, maar is het ook te vinden in woorden als 'sjouwen', 'sjorren' en 'sjaal' . Tevens kan de klank teruggevonden worden in verkleinwoorden als resultaat van de combinatie van de letters s-j (bv. huisje).

Symbool

Het symbool dat deze klank weergeeft, <ʃ>, is de letter esj, die geïntroduceerd werd door Isaac Pitman. Het X-SAMPA-equivalent is het symbool S. Een ander symbool, dat terugkomt in oudere taalkundige geschriften is de <š>, een s met een haček, die ontleend is aan het Tsjechische alfabet van Jan Hus.

Kenmerken

De wijze van articulatie is sibilant fricatief (sisklank), wat wil zeggen dat de klank geproduceerd wordt door een luchtstroom doorheen een groef in de tong op de plaats van articulatie, waardoor een wrijving van hoge frequentie hoorbaar wordt.
De plaats van articulatie is palato-alveolair, dat is gewelfd postalveolair. Dat wil zeggen dat de klank uitgesproken wordt met het voorste deel van de tong achter het tandvlees, en het achterste gedeelte van de tong gewelfd (bijna) tegen het verhemelte.
Het type van articulatie is stemloos. Dat wil zeggen dat de klank uitgesproken wordt zonder trilling van de stembanden.
Het is een orale medeklinker, wat wil zeggen dat de lucht door de mond naar buiten stroomt.
Het is een centrale medeklinker, wat wil zeggen dat de lucht over het midden van de tong stroomt, in plaats van langs de zijkanten.
Het luchtstroommechanisme is pulmonisch-egressief, wat wil zeggen dat lucht uit de longen gestuwd wordt, in plaats van uit de glottis of de mond.

Voorkomen

De klank [ʃ] wordt verschillend vertegenwoordigd in de andere talen, in het Engels als "sh", in het Duits als "sch" (voorbeelden: bush / Busch voor struik en shine / Schein voor glans). In het Frans, "ch" staat voor deze klank (chanter en tache voor zingen en vlek).

Taal		Woord	IPA	Betekenis	Opmerkingen
Albanees		shtëpi	[ʃtəpi]^?	'huis'
Arabisch		شمس	[ʃɛ̈ms]^?	'zon'
Baskisch		kaixo	[kaiʃo]^?	'hallo'
Bulgaars		юнашки	[junaʃki]^?	'heldhaftigerwijze'
Catalaans		xarel·lo	[ʃaˈɾeɫɫo]^?	'muskaatdruif'
Duits		schraffieren	[ʃʁaˈfiːʁən]^?	'arceren'	Soms ook sp... [ʃp]^? en st... [ʃt]^? Spiel und Stern (spel en ster)
Engels		sheep	[ʃiːp]^?	'schaap'
Esperanto		ŝelko	[ʃelko]^?	'bretellen'
Faeröers		sjúkrahús	[ʃʉukrahʉus]^?	'ziekenhuis'
Frans		cher	[ʃɛʁ]^?	'duur, dierbaar'
Galicisch		viaxe	[bjaʃe]^?	'weg'
Georgisch		შარი	[ˈʃɑɾi]^?	'muggenziften'
Hebreeuws		שלום	[ʃalom]^?	'vrede'
Hongaars		segítség	[ʃɛgiːtʃeːg]^?	'hulp'
Iers		sí	[ʃiː]^?	'zij'
Ilokano		siák	[ʃak]^?	'ik'
Italiaans		fasce	[ˈfaʃʃe]^?	'bands'
Kabardijns		шыд	[ʃɛd]^?	'ezel'
Kabylisch		ciwer	[ʃiwər]^?	'raadplegen'
Kroatisch		šuma	[ʃûma]^?	'woud'
Lets		šalle	[ˈʃalle]^?	'sjaal'
Lingala		shakú	[ʃakú]^?	'grijze papegaai'
Litouws		šarvas	[ˈʃarvas]^?	'pantser, bolster'
Maltees		x'ismek	[ʃismek]^?	'hoe heet je?'
Nederlands		sjabloon	[ʃabloːn]^?		Soms ook [sʲ]^?
Noors	Bokmål	sky	[ʃyː]^?	'wolk'
Noors	Nynorsk	sjukehuset	[ˈʃʉːkəˈhʉːsə]^?	'ziekenhuis'
Occitaans	Auvergnat	maissant	[meˈʃɔ̃]^?	'slecht'
	Limousin	son	[ʃũ]^?	'zijn'
	Gascons	maishant	[maˈʃan]^?	'slecht'
Portugees		cheirar	[ʃeiˈɾaɾ]^?	'ruiken'
Roemeens		şefi	[ʃefʲ]^?	'bazen'
Romani	Vlach Romani	deš	[deʃ]^?	'tien'
Schots-Gaelisch		seinn	[ʃeiɲ]^?	'zing'
Servisch		двориште/dvorište	[ʃola]^?	'tuin'
Sloveens		šóla	[ʃola]^?	'school'
Somali		shan	[ʃan]^?	'vijf'
Swahili		kushoto	[kuʃoto]^?	'bomen'
Tagalog		silya	[ˈsiljɐ]^?	'stoel'
Tsjechisch		kaše	[kaʃɛ]^?	'pap'
Tunica		[ˈsiljɐ]^?		'stoel'
Turks		güneş	[gyˈneʃ]^?	'zon'
Urdu		شکریہ	[ʃʊkriːaː]^?	'dank je'
Welsh	Standard	siarad	[ˈʃɑrad]^?	'spreek'
Welsh	Southern dialects	mis	[miːʃ]^?	'maand'
West-Lombardisch	Canzés	cib	[ʃǐp]^?	'tien'
Zhuang		roek	[ʁɔ̌k]^?	'zes'