varen

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  varen    (hulp, bestand)
• IPA: / ˈvarə(n) / (2 lettergrepen)

Woordafbreking

• va·ren

Woordherkomst en -opbouw

• [A] erfwoord, via Middelnederlands varen van Oudnederlands faran, in de betekenis van ‘over water gaan (in of van een vaartuig)’ voor het eerst aangetroffen in 901

Middelnederlands: varen Oudnederlands: faran Indo-Europees: *per-, *por-, *pr-

Verwant in Germaans Duits: fahren, "rijden" Engels: fare

Verwant in andere Indo-Europese taalgroepen Latijn: portus, "haven" Grieks: περάω, "gaan"

• [B] via Middelnederlands varen "vrezen" van Oudnederlands fêrron "verbazen", cognaat met Engels  fear ww 
• [C] via Middelnederlands varen van Oudnederlands farn

stamtijd
onbepaalde wijs	verleden tijd	voltooid deelwoord
varen	voer ww  (vaarde) *	gevaren ww
klasse 6 zwak -d gemengd	volledig

Werkwoord

[A] varen

1. (scheepvaart) zich in een vaartuig voortbewegen

   • Het schip vaart de haven uit. 

   ▸ Was hun koning, Willem de Veroveraar, niet tijdens een geweldige storm, dankzij de heilige Nicolaas, veilig van Normandië naar Engeland gevaren? Want Nicolaas was in staat de wind en de onstuimige kracht der golven te doen bedaren!

2. (verouderd), (Vlaanderen, Limburg) zich voortbewegen

   • Hij voer ten hemel. 
   • Jan, Jan, Dubbele Jan, waar zijde gij heen gevaren? 

3. (verouderd) gezegd van iemands gesteldheid in het algemeen

   • Hoe vaart gij nu, mijn kind? 

4. (Limburg) autorijden

• 
  1. De S/V Rembrandt van Rijn vaart door de Disco-baai in Groenland.
• 
  1. Reddingswerkers varen in een rubberboot door overstroomde straten.

Opmerkingen

• Als verleden tijd van varen in de betekenis "voortbewegen (over water)" is vaarde in het Middelnederlands al aangetroffen, maar voer is altijd meer gangbaar geweest. Van Dale's Groot Woordenboek van de Nederlandse Taal en het Groene Boekje vermelden alleen voer, maar andere bronnen als de Algemene Nederlandse Spraakkunst , de Nederlandse Taalunie en Onze Taal geven aan dat vaarde soms ook voorkomt.
• Betekenis 1 heeft zich als gevolg van semantische verenging ontwikkeld uit de oudere betekenis 2 en is thans de hoofdbetekenis.

Uitdrukkingen en gezegden

   

Ergens wel bij varen Ergens voordeel van hebben Iets laten varen Ergens van afzien / Iets laten voor wat het is Wat is in hem gevaren? Wat bezielt hem ineens? (negatief)

Hyponiemen

   

aanvaren achternavaren achteruitvaren afvaren ballonvaren bevaren binnenvaren blindvaren blokvaren doorvaren ervaren filevaren grachtvaren heenvaren ijzervaren invaren kanovaren klaverbladvaren langsvaren meevaren misvaren navaren nedervaren omvaren ontvaren opvaren overvaren proefvaren rondvaren samenvaren schuitjevaren spelevaren terugvaren toevaren uitvaren vastvaren vervaren voorbijvaren voortvaren vrijvaren wadvaren wedervaren weervaren wegvaren welvaren wildwatervaren zeevaren

Afgeleide begrippen

   

gevaar vaarbaar vaarbelasting vaarbereik vaarbewijs vaarboom vaarder vaargeld vaargeul vaarkaart vaarkoe vaarplan vaarploeg vaarregel vaarreglement vaarrichting vaarroute vaarschema vaarschroef vaarseizoen vaarsloot vaart vaartuig vaarvakantie vaarwater vaarweg vaarwel varensgast varensgezel varensman varensvolk

Anagrammen

• ervan, raven

Vertalingen

    1. zich in een vaartuig voortbewegen   

Engels: sail (en)

    2. zich voortbewegen   

Engels:

    3. autorijden   

Engels: drive (en)

stamtijd
onbepaalde wijs	verleden tijd	voltooid deelwoord
varen	vaarde	gevaard
zwak -d	volledig	B

Werkwoord

[B] varen

1. (verouderd), onpersoonlijk onwennig voorkomen, niet meevallen

   • Het vaarde hem al te zeer; de eerste, dikke waterstraal uit de bronne was uitgeloopen, en weinig versch water uit den schoot der aarde kwam toe om haar te voeden. 

Zelfstandig naamwoord

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	varen	varens
verkleinwoord	varentje	varentjes

[C] de varen v / m

1. (plantkunde) Pteridophyta  een sporenplant

   • De grond in het bos was bedekt met prachtige varens. 

• 
  Varens in een botanische tuin
• 
  Onder het blad van deze varen zijn de sporen zichtbaar

Hyponiemen

   

addervaren adelaarsvaren arendsvaren biesvaren blaasvaren bolletjesvaren boomvaren bosvaren driehoeksvaren eikvaren hertshoornvaren kamvaren kaneelvaren klimvaren koningsvaren lintvaren maanvaren mannetjesvaren moerasvaren muurvaren naaldvaren nestvaren niervaren palmvaren pilvaren schubvaren steenbreekvaren stekelvaren stippelvaren strandvaren streepvaren struisvaren tongvaren vogelnestvaren watervaren wijfjesvaren zaadvaren zwaardvaren

Afgeleide begrippen

   

varenachtig varenblad varenboegsprietmot varengrasvogel varengroen varenkruid varenrouwmug varenspanner varenuil varenvlieg varenwortel

Vertalingen

    1. een sporenplant   

Afrikaans: varing (af) Duits: Farne (de) v Engels: fern (en) Frans: fougère (fr) v Italiaans: felce (it) m

Pools: paproć (pl) v Spaans: helecho (es) m Waals: fetchire (wa) v

Gangbaarheid

• Het woord varen staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "varen" herkend door:

99 %	van de Nederlanders;
99 %	van de Vlamingen.

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.

Deens

Woordafbreking

• va·ren

Zelfstandig naamwoord

varen, g

1. bepaalde vorm nominatief enkelvoud van vare

Verwijzingen

• varen in:
  Det Danske Sprog- og Litteraturselskab
  Den Dankse Ordbog op website:ordnet.dk