Gråor
| Gråor | |
 Gråor | |
| Utbreiing og status | |
Status i verda:  LivskraftigStatus i Noreg: Livskraftig[1] Utbreiinga av gråor | |
| Systematikk | |
| Rike: | Planteriket Plantae |
| Rekkje: | Karplantar Tracheophytes |
| Underrekkje: | Frøplantar Spermatophytes |
| Orden: | Bøkeordenen Fagales |
| Familie: | Bjørkefamilien Betulaceae |
| Underfamilie: | Betuloideae |
| Slekt: | Or Alnus |
| Art: | Gråor A. incana |
| Vitskapleg namn | |
| Alnus incana | |
Gråor eller gråolder (Alnus incana) er eit tre av oreslekta i bjørkefamilien.
Skildring
[endre | endre wikiteksten]
Gråora kan på god jord bli oppunder tjue meter høg med stamme og kjegleforma krone. På skrinnare jord eller myrjord veks ho ofte buskaktig.
Gråora har glatt grå bark med eit grønt skjer. Eldre bark kan få eit fåtal djupe furer nedst på stammen. Vinterknoppane er purpurraude, skota er raudbrune på oversida og olivengrøne på undersida. Blada er skarpt tanna matt grøne på oversida og grålege på undersida. Unge blad er hårete over det heile; eldre blad er hårete berre langs nervebanane.
Gråora er av dei tre som blomstrar tidlegast, i Noreg blomstrar ho gjerne i april. Horaklene sit i grupper på 3 til 8 på lysbrune, finhåra stilker. Frøet sit i ein nøttefrukt som flyt godt, slik at ora lett spreier seg langs vassdrag.
Utbreiing
[endre | endre wikiteksten]
Gråor finst i fleire område på den nordlege halvkula. I Noreg veks treet vilt over nesten heile landet.[2]
Gråora veks gjerne på flaummark og i fuktige lier, helst på leirgrunn. Ho er hardfør og toler godt frost.
Gråora er rask til å etablere seg på nye flater, som på rasmark. Treet veks raskt, men det vert ikkje særleg gammalt, ofte berre 40 år, men kan og bli opptil 200 år.
Ora veks i symbiose med soppen Schinzia alni, som lever i knollar på orerøtene. Desse tar opp nitrogen frå lufta. Den rike tilgangen på nitrogen gjer at ora kan tillate seg å felle grøne blad. Slik aukar næringsinnhaldet i skog med oretre.
-
Utbreiinga til A. incana subsp. incana -
Utbreiinga til A. incana subsp. rugosa -
Utbreiinga til A. incana subsp. tenuifolia
Underartar
[endre | endre wikiteksten]Vanleg gråor, ssp. incana, er i Noreg vanlegast i låglandet, men manglar ytst på kysten.
Kolagråor, ssp. kolaensis, har meir nordaustleg utbreiing, og er vanleg i fjellskogen.
Mellomformer av underartane er vanlege.
Bruk
[endre | endre wikiteksten]Zunifolk har tradisjonelt brukt gråorbark til å gje hjorteskinn ein raudbrun let.[3]
Veden er laus og lett. Sidan han er lett, er brennverdien tilsvarande låg, omtrent som for gran, med tørr gråorved har den fordelen at han gir lite røyk og lite gneistar.
Under andre verdskrigen vart gråora sterkt etterspurt som brensel i gassgeneratorar, som også vart bruka til framdrift av bilar.
Kjelder
[endre | endre wikiteksten]- Alan Michell: Trær i skog og hage. Oslo 1977. ISBN 82-10-01282-7
- Johannes Lid: Norsk flora. Oslo 2004 ISBN 82-521-6029-8
- Knut Fægri: Norges Planter. Oslo 1958
- Knut Skinnemoen: Skogskjøtsel. Oslo 1968
- Referansar
- ↑ Solstad H, Elven R, Arnesen G, Eidesen PB, Gaarder G, Hegre H, Høitomt T, Mjelde M og Pedersen O (24. november 2021). «Karplanter: Vurdering av gråor Alnus incana for Norge. Norsk rødliste for arter 2021.». Artsdatabanken. Henta 13. mars 2022.
- ↑ «Artsdatabankens artsopplysningar». Artsdatabanken. 13. mars 2022. Henta 13. mars 2022.
- ↑ Stevenson, Matilda Coxe 1915 Ethnobotany of the Zuni Indians. SI-BAE Annual Report #30 (p. 80)
Bakgrunnsstoff
[endre | endre wikiteksten]- (no) gråor hos Artsdatabanken
- (en) gråor i Encyclopedia of Life
- (en) gråor i Global Biodiversity Information Facility
- (sv) gråor hos Dyntaxa
- (en) gråor hos ITIS
- (en) gråor hos NCBI
- (en) gråor hos Panarctic Flora
- (en) gråor hos The International Plant Names Index
- (en) gråor hos Tropicos
- (en) Kategori:Alnus incana – bilete, video eller lyd på Wikimedia Commons
- (en) Alnus incana – galleri av bilete, video eller lyd på Wikimedia Commons
