Podłaźniczka: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
drobne merytoryczne |
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8 |
||
| Linia 28: | Linia 28: | ||
<ref name="Janota E Lud i jego zwyczaje">Janota E. Lud i jego zwyczaje. Lwów, 1878, str. 41–42</ref> |
<ref name="Janota E Lud i jego zwyczaje">Janota E. Lud i jego zwyczaje. Lwów, 1878, str. 41–42</ref> |
||
<ref name="Maria Ginalska Polskie Boże">Maria Ginalska Polskie Boże Narodzenie 1961 s. 248 "Pod względem zewnętrznym podłaźniki różnią się od siebie bardzo, identyczną jest natomiast ich treść obrzędowa i wierzeniowa."</ref> |
<ref name="Maria Ginalska Polskie Boże">Maria Ginalska Polskie Boże Narodzenie 1961 s. 248 "Pod względem zewnętrznym podłaźniki różnią się od siebie bardzo, identyczną jest natomiast ich treść obrzędowa i wierzeniowa."</ref> |
||
<ref name="Polityka"> |
<ref name="Polityka">{{Cytuj stronę |url=http://www.polityka.pl/historia/1501569,2,ukryte-pod-choinka.read |tytuł=Agnieszka Krzemińska – Ukryte pod choinką, Polityka 22.12.2009 |data dostępu=2013-12-25 |archiwum=https://web.archive.org/web/20131225233924/http://www.polityka.pl/historia/1501569,2,ukryte-pod-choinka.read |zarchiwizowano=2013-12-25 }}</ref> |
||
<ref name="R Hryń Kuśmierek Zuzanna">R. Hryń- Kuśmierek, Zuzanna Śliwa, Encyklopedia tradycji polskich, podsiedlik-Raniowski i s-ka</ref> |
<ref name="R Hryń Kuśmierek Zuzanna">R. Hryń- Kuśmierek, Zuzanna Śliwa, Encyklopedia tradycji polskich, podsiedlik-Raniowski i s-ka</ref> |
||
<ref name="Rocznik Kraków Muzeum Etnograficzne">Rocznik. Kraków Muzeum Etnograficzne, 1966 T.1 s. 124. "Nazwę „podłaźnik" nosi również młody mężczyzna, rzadziej dziecko, przychodzący z życzeniami dla domowników o północy lub nad ranem w dniu św. Szczepana (27 XII).</ref> |
<ref name="Rocznik Kraków Muzeum Etnograficzne">Rocznik. Kraków Muzeum Etnograficzne, 1966 T.1 s. 124. "Nazwę „podłaźnik" nosi również młody mężczyzna, rzadziej dziecko, przychodzący z życzeniami dla domowników o północy lub nad ranem w dniu św. Szczepana (27 XII).</ref> |
||
Wersja z 04:44, 12 lip 2021
Podłaźniczka (też: podłaźnik, jutka, sad rajski, boże drzewko, wiecha) – czubek jodły, świerku, sosnowa gałąź lub obręcz przetaka opleciona zielonymi gałązkami[1] wieszane pod sufitem jako ozdoba w czasie Bożego Narodzenia[2]. Podłaźniczka i późniejsza choinka związana jest z rajskim drzewem „drzewo poznania dobra i zła” w misteriach o Adamie i Ewie, wystawianych w wigilię Bożego Narodzenia. Jest to związek bardzo luźny i trudny do ustalenia, podobnie jak odwoływanie się do drzewa Krzyża z Golgoty, które, jak głosi legenda, zbito z rajskiego drzewa życia.
Podłaźniczkę wieszano w Święto Godowe[3]. Zawsze zawieszał ją gospodarz, na Podhalu obowiązkowo ubrany w cuchę przewiązaną powrósłem uplecionym ze słomy[4][5].
Historia
Zanim w okresie bożonarodzeniowym w domach pojawiła się choinka, tradycyjną ozdobą była podłaźniczka. Obyczaj ten zachował się na wsiach jeszcze do lat 20. XX w., szczególnie w Polsce południowej: na Śląsku, Podhalu, Pogórzu, ziemi sądeckiej i krakowskiej.
Podstawą powstania nazwy mogło być zarówno wyrażenie przyimkowe: miejsce „pod łazem” (staropol. pod lasem) lub derywatem od apelatywu „łaz” (las).
W południowej Polsce podłaźnikami nazywano osoby przychodzące z życzeniami w dniu św. Szczepana[6]. W dawnej Polsce podłaźnikiem była osoba, która zawodowo zajmowała się bartnictwem[7]. Historia podłaźników nie jest dokładnie rozpoznana. Nie jest wiadomo jaki był zasięg obszarowy podłaźników w Polsce. Obecnie znana jest tylko tradycja w południowej części Polski, od Dolnego Śląska do granicy wschodniej. W północnych Karpatach[8]. W Małopolsce Wschodniej od zachodu po Lwów, na Słowacji, rzadko w Niemczech i Anglii[9].
Zdobienie
Podłaźniczki zdobione były jabłkami, orzechami, ciasteczkami, kolorową bibułą, słomianymi gwiazdkami, wstążkami i przede wszystkim „światami”, jak nazywano kolorowe krążki opłatków. Lud wierzył w ich magiczną moc przyczyniania się do urodzaju i zapewniania powodzenia.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Paulina Suchecka: Światy nieznane i żelazka niezbędne. [dostęp 2021-05-13].
- ↑ "Gałąź na podłaźnik ścinano bardzo wcześnie rano w lesie, w wigilię Bożego Narodzenia i pospiesznie wracano z nią do domu, ponieważ gospodarzowi, który szybko przyniósł z lasu gałąź na podłaźnik, miało najwcześniej wzejść" w: Barbara Ogrodowska. Zwyczaje, obrzędy i tradycje w Polsce, 2001, s. 165
- ↑ Janota E. Lud i jego zwyczaje. Lwów, 1878, str. 41–42
- ↑ R. Hryń- Kuśmierek, Zuzanna Śliwa, Encyklopedia tradycji polskich, podsiedlik-Raniowski i s-ka
- ↑ Agnieszka Krzemińska – Ukryte pod choinką, Polityka 22.12.2009. [dostęp 2013-12-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-25)].
- ↑ Rocznik. Kraków Muzeum Etnograficzne, 1966 T.1 s. 124. "Nazwę „podłaźnik" nosi również młody mężczyzna, rzadziej dziecko, przychodzący z życzeniami dla domowników o północy lub nad ranem w dniu św. Szczepana (27 XII).
- ↑ Bartnictwem trudnili się zawodowo bartnicy i podłaźnicy. Trudno rozstrzygnąć kwestię czy podłaźnicy byli zwierzchnikami bartników, jak to przypuszcza O. Hedemann, czy też zwykłymi bartnikami, którzy zawiadywali pańskimi barciami prace. w: Instytut Badawczy Leśnictwa, Warszawa, 1938, s. 278
- ↑ Rok karpacki: obrzędy doroczne w Karpatach polskich Urszula Janicka-Krzywda. 1988, s. 13 "W całych Karpatach znano drzewko wigilijne zwane podłaźnikiem. Był to wierzchołek jodły zawieszany u powały szczytem na. dół, ubierany jabłkami i tzw. światami"
- ↑ Maria Ginalska Polskie Boże Narodzenie 1961 s. 248 "Pod względem zewnętrznym podłaźniki różnią się od siebie bardzo, identyczną jest natomiast ich treść obrzędowa i wierzeniowa."
