Odtrutka
Odtrutka (antidotum) – substancja, która ma zdolność neutralizacji lub zmniejszenia toksyczności trucizny. Jej działanie najczęściej polega na tworzeniu z trucizną niewchłanialnego lub mniej toksycznego związku chemicznego. Wyróżnia się odtrutki swoiste (skierowane przeciw konkretnej truciźnie) i nieswoiste (ogólne, np. mleko czy węgiel aktywny przy zatruciach doustnych).
Klasyfikacja odtrutek
Odtrutki swoiste:
- Substancje przeprowadzające truciznę w związki nierozpuszczalne lub chelatowe. Wiążą się z trucizną obecną w ustroju, dezaktywując ją. Przykłady:
- wersenian dwusodowo-wapniowy – w zatruciach metalami ciężkimi
- dimerkaprol i penicylamina – w zatruciach niektórymi metalami
- Reaktywatory – substancje normalizujące procesy metaboliczne, uwalniają zablokowany enzym samemu wiążąc się z toksyną obecną w ustroju. Przykłady:
- obidoksym – w zatruciach związkami fosfoorganicznymi w celu przywrócenia czynności acetylocholinesterazy
- azotyn izoamylu – w zatruciach cyjankami powodują powstanie methemoglobiny i połączenie się z nią cyjanków, które tym samym oddysocjowują z zablokowanej oksydazy cytochromowej.
- wersenian dwukobaltowy – w zatruciach cyjanowodorem i cyjankami
- Odtrutki witaminowe – w przypadkach zatruć substancjami, których działanie jest odwrotne do witamin. Przykłady:
- witamina B6 w zatruciu izoniazydem
- witamina K w zatruciu pochodnymi kumaryn
- Substancje blokujące przemiany metaboliczne trucizn (stosowane jeśli trujące są metabolity). Przykłady:
- etanol – w zatruciach alkoholem metylowym i glikolem etylenowym uniemożliwia powstanie toksycznych metabolitów (formaldehydu, kwasu mrówkowego, toksycznych pochodnych glikolu)
- Substancje przyspieszające i ułatwiające metabolizm toksyn (stosowane, jeśli metabolity są nietoksyczne). Przykłady:
- N-acetylocysteina – w zatruciu paracetamolem
- tiosiarczan sodu – w zatruciach cyjankami
- Związki redukujące – w przypadkach zatruć substancjami methemoglobinotwórczymi. Przykłady:
- Antagoniści działania farmakologicznego trucizn. Działają przez zablokowanie receptorów, z którymi wiąże się trucizna. Przykłady:
- nalokson – w zatruciach opioidami
- flumazenil – w zatruciach benzodiazepinami
- atropina w zatruciach insektycydami organofosforanowymi i innymi związkami fosforoorganicznymi
- penicylina krystaliczna – w zatruciach muchomorem sromotnikowym
- Odtrutki swoiste oparte na działaniu przeciwciał. Przykłady:
- przeciwciała przeciw digoksynie i jadowi żmii
- surowica
Odtrutki nieswoiste:
- tlen – w zatruciach tlenkiem węgla, siarkowodorem
- węgiel aktywny (adsorbujący toksyny na swojej powierzchni)
- ciekła parafina
- mleko – w zatruciach substancjami żrącymi, metalami ciężkimi, czwartorzędowymi solami amoniowymi
- mocna herbata – w zatruciach alkaloidami i glikozydami nasercowymi
- skrobia – w zatruciach substancjami żrącymi, kwasami organicznymi i nieorganicznymi, jodyną
- białko jaj – w zatruciach substancjami żrącymi i metalami ciężkimi
Zobacz też
Bibliografia
- Witold Seńczuk red.: Toksykologia. Podręcznik dla studentów, lekarzy i farmaceutów Wydanie IV. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2002.
