Przejdź do zawartości

Sofija Gubajdulina

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Sofija Gubajdulina
Софи́я Асгáтовна Губaйду́лина
Ilustracja
Sofija Gubajdulina (lipiec 1981)
Imię i nazwisko

Sofija Asgatowna Gubajdulina

Data i miejsce urodzenia

24 października 1931
Czystopol

Pochodzenie

tatarskie

Instrumenty

fortepian

Gatunki

muzyka poważna, muzyka współczesna

Zawód

kompozytorka

Wydawnictwo

Deutsche Grammophon, Chandos, Philips, Sony Classical, BIS Records, Berlin Classics

Odznaczenia
Państwowa Nagroda Federacji Rosyjskiej w dziedzinie literatury i sztuki Zasłużony Działacz Sztuk RFSRR
Order „Za zasługi w kulturze i sztuce” Order Przyjaźni Krzyż Wielkiego Oficera Orderu Zasługi RFN Order „Pour le Mérite” za Naukę i Sztukę
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Sofija Asgatowna Gubajdulina, ros. Софи́я Асгáтовна Губaйду́лина (ur. 24 października 1931 w Czystopolu) – rosyjska kompozytorka pochodzenia tatarskiego[1][2].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Pochodzenie

[edytuj | edytuj kod]

Urodziła się w Czystopolu, w Tatarskiej ASRR, w rodzinie o złożonym pochodzeniu etnicznym, mającej związki z tradycją judaistyczną, prawosławną, katolicką i muzułmańską (jej dziadek był mułłą)[3]. Wychowała się w Kazaniu, tyglu kulturowym o wielowiekowej tradycji muzycznej[4]. Wszystko to miało wpływ na późniejszy aspekt mistyczny charakteru jej muzyki[2].

Wykształcenie

[edytuj | edytuj kod]

Studiowała w konserwatorium w Kazaniu u Grigorija Kogana (fortepian) i u Alberta Lemana (kompozycja), uzyskując dyplom w 1954. Następnie w latach 1954–1959 kontynuowała studia w Konserwatorium Moskiewskim pod kierunkiem Nikołaja Piejki, a w 1963 ukończyła aspiranturę u Wissariona Szebalina[1][5][2]. Mimo że jej dyplomowa kompozycja została uznana za nieodpowiednią z powodu jej alternatywnego brzmienia, uzyskała wsparcie od Dmitrija Szostakowicza, który oceniając jej końcowy egzamin zachęcił ją do kontynuowania tej „błędnej drogi”[6].

Kariera

[edytuj | edytuj kod]

Od ukończenia studiów jest w zasadzie kompozytorem niezależnym, choć przez rok (1969–1970) pracowała w moskiewskim eksperymentalnym studiu muzyki elektronicznej. W 1975 wraz z Wiaczesławem Artiomowem i Wiktorem Suslinem założyła w 1975 zespół Astrea, który specjalizował się w improwizacji na rzadkich instrumentach ludowych – rosyjskich, kaukaskich i środkowoazjatyckich[7][2].

W listopadzie 1979 decyzją VI Zjazdu Związku Kompozytorów ZSRR została wpisana na czarną listę jako jedna z Siódemki Chriennikowa za włączenie jej kompozycji do programów festiwali muzycznych w Kolonii i Wenecji bez zgody kierownictwa Związku. Tym samym została pozbawiona możliwości publikacji i występów publicznych. Ton potępienia nawiązał do I Zjazdu w 1948, podczas którego represjonowani byli m.in. Siergiej Prokofjew, Dmitrij Szostakowicz i Nikołaj Miaskowski[6][8].

Renoma w Stanach Zjednoczonych

[edytuj | edytuj kod]

W 1987 po raz pierwszy odwiedziła Stany Zjednoczone jako gość Sound Celebration w Louisville[9][10]. Potem wielokrotnie powracała zapraszana przez amerykańskie festiwale muzyki poważnej jako ich wyróżniony kompozytor, m.in. Boston „Making Music Together” (1988), Vancouver „New Music” (1991), Tanglewood (1997), Marlboro (2016)[10].

Muzyka Gubajduliny była entuzjastycznie przyjmowana w USA, zarówno przez publiczność, jak i krytykę, była również bardzo atrakcyjna dla wykonawców[10]. Wielu wiodących artystów i zespołów wykonywało jej utwory, m.in. Kronos Quartet, Arditti Quartet, skrzypek Gidon Kremer, fagocista Walerij Popow, wiolonczelista Mstisław Rostropowicz, dyrygenci Giennadij Rożdiestwienski i Simon Rattle[2].

Wiele czołowych amerykańskich orkiestr, zespołów i solistów zamawiało u niej kompozycje, a następnie dawało im amerykańskie prawykonania. Na przykład Pro et Contra wykonane przez Louisville Orchestra (1989), Kwartet smyczkowy nr 4 w nowojorskim prawykonaniu przez Kronos Quartet (1994), Dancer on a Tightrope na skrzypce i fortepian, zagrany w Waszyngtonie przez Roberta Manna i Ursulę Oppens (1994), Koncert na altówkę napisany dla Jurija Baszmieta i wykonany przez niego z Chicagowską Orkiestrę Symfoniczną pod dyrekcją Kenta Nagano (1997), Two Paths na 2 altówki solo i orkiestrę w wykonaniu Filharmonii Nowojorskiej pod dyrekcją Kurta Masura oraz Light of the End wykonane przez Bostońską Orkiestrę Symfoniczną, kierowaną również przez Masura[10].

Wśród dużej liczby nagród, wyróżnień i zaszczytów, na szczególną uwagę zasługuje Koussevitzky Music Foundation Commission award – prestiżowa nagroda będąca równocześnie zamówieniem Fundacji na skomponowanie utworu, która została przyznana Gubajdulinie w 2010. Wśród laureatów tej nagrody byli tacy wybitni kompozytorzy, jak Igor Strawinski, Béla Bartók, Benjamin Britten, Aaron Copland, John Cage i John Adams[11].

Twórczość

[edytuj | edytuj kod]

Należy do najbardziej wyróżniających się kompozytorów rosyjskich jej pokolenia[1]. W swoich kompozycjach wykorzystuje bardzo zróżnicowanie środki skonstruowane na całkiem odmiennych zasadach, celowo je ze sobą kontrastując, na przykład zagęszczoną chromatykę zestawia z czystą diatoniką, minimalistyczne ostinata z pochodami klastrów. Dzięki takim zabiegom osiąga indywidualnie traktowaną dramaturgię swoich dzieł[1][2].

Gubajdulina jest jedynym rosyjskim kompozytorem po Aleksandrze Skriabinie, eksperymentującym ze światłem i kolorem wprowadzonym do partytury muzycznej. W Alleluja (1990) opracowała nowy system relacji między kolorem a muzyką, różniący się od systemu stosowanego przez Skriabina. W Prometeuszu Skriabina kolory są przedmiotem trwałej zmiany, ponieważ każda nuta współdziała z określonym kolorem. W Alleluja Gubajduliny każdy wprowadzony kolor jest trwały i zmienia jedynie swoją intensywność, zgodnie z dynamiką utworu (crescendo, diminuendo). Gwałtowna zmiana koloru – jako potężny środek wyrazu – jest wykorzystywana tylko raz, w części 6. w scenie Apokalipsy. W systemie Gubajduliny kolory odgrywają ważną konstruktywną rolę, organizującą formę muzyczną. Wprowadzając każdy kolor w proporcjach określonych procentowo, Gubajdulina ekstrapoluje te proporcje w muzyce[12].

Swoim utworom instrumentalnym nadaje symboliczne tytuły, jak na przykład w skomponowanym dla Gidona Kremera koncercie skrzypcowym Offertorium (1980), w którym jako cytat wprowadza temat z Musikalisches Opfer Bacha w rozbitej punktualistycznie instrumentacji[1][2]. W jej muzyce wyczuwalne są intensywne wpływy mistycznych tradycji religijnych, w szczególności prawosławia. Razem z Henrykiem Mikołajem Góreckim, Arvo Pärtem i Johnem Tavenerem zalicza się ją do nurtu „nowej muzyki religijnej”[13][2].

Odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Nagrody i wyróżnienia

[edytuj | edytuj kod]
  • 1987 – Prix de Monaco
  • 1989 – Międzynarodowa Nagroda Fonograficzna im. Kusewickiego (Koussevitzky International Recording Award – KIRA), za Offertorium
  • 1991 – Premio Franco Abbiato (Włochy), za III Kwartet smyczkowy (1987)
  • 1991 – Heidelberger Künstlerinnenpreis (Niemcy)
  • 1989 – Międzynarodowa Nagroda Fonograficzna im. Kusewickiego (KIRA), za symfonię Stimmen...verstummen...
  • 1995 – Nagrodę Miasta Brunszwik im. Ludwiga Spohra (Ludwig-Spohr-Preis)
  • 1997 – Kulturpreis des Kreises Pinneberg (Niemcy)
  • 1998 – Praemium Imperiale (Japonia)
  • 1999 – Nagroda Fundacji Muzycznej Léonie Sonning (Kopenhaga)
  • 1999 – Preis der Stiftung Bibel und Kultur (Niemcy)
  • 2001 – Medal Goethego (Goethe-Medaille) (Weimar)
  • 2002 – Polar Music Prize (Sztokholm)
  • 2005 – honorowe członkostwo w Amerykańskiej Akademii Sztuki i Literatury
  • 2005 – Europäischen Kulturpreis
  • 2007 – Triumph Prize (Rosja)
  • 2007 – Bachpreis der Freien und Hansestadt Hamburg
  • 2007 – „The Compatriot of the Year 2007” (Moskwa)
  • 2009 – doctor honoris causa Uniwersytetu Yale
  • 2010 – Koussevitzky Music Foundation commission award
  • 2011 – honorowy tytuł „Doctor of Humane Letters” Uniwersytetu Chicagowskiego
  • 2013 – Złote Lwy – Biennale w Wenecji, za całokształt pracy twórczej
  • 2016 – Premios Fundación BBVA Fronteras del Conocimiento (Hiszpania)
  • 2017 – tytuł Honorary Doctor of Music w New England Conservatory of Music (Boston)

Wybrane kompozycje

[edytuj | edytuj kod]

(na podstawie materiałów źródłowych[1][6][7])

Muzyka filmowa

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e f Walaciński 1987 ↓.
  2. ↑ a b c d e f g h Kholopova 2004 ↓.
  3. ↑ Publikacja w zamkniętym dostępie – wymagana rejestracja, też płatna, lub wykupienie subskrypcji John Warnaby. Gubaidulina at 70. „Musical Opinion”. Vol. 124 (No. 1426), 09 2001. ISSN 0027-4623. OCLC 1758905. via Questia. (ang.). 
  4. ↑ Publikacja w zamkniętym dostępie – wymagana rejestracja, też płatna, lub wykupienie subskrypcji Anna S. Dębowska: Święto według Gubajduliny. [w:] GW CoJestGrane nr 16, dodatek nr 99 Muzyka Poważna [on-line]. 2005-04-29. s. 24. [dostęp 2018-01-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-29)]. (pol.).
  5. ↑ Chodkowski 1995 ↓, s. 331.
  6. ↑ a b c Sofia Gubaidulina (Composer). [w:] Bach Cantatas Website [on-line]. [dostęp 2018-01-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-26)]. (ang.).
  7. ↑ a b Sofia Gubajdulina. [w:] Warszawska Jesień Art [on-line]. [dostęp 2018-01-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-29)]. (pol.).
  8. ↑ Khrennikov’s Seven. [w:] Academic Dictionaries and Encyclopedias [on-line]. [dostęp 2018-01-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-29)]. (ang.).
  9. ↑ Bernard Holland: Music: Louisville’s Sound Celebration. [w:] The New York Times [on-line]. 1987-09-29. [dostęp 2018-01-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-26)]. (ang.).
  10. ↑ a b c d Sofia Gubaidulina. [w:] Schirmer [on-line]. [dostęp 2018-01-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-31)]. (ang.).
  11. ↑ Koussevitzky Foundation grants Sofia Gubaidulina commission for Contempo. [w:] UChicago News [on-line]. 2010-06-16. [dostęp 2018-01-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-26)]. (ang.).
  12. ↑ Sitsky 2002 ↓.
  13. ↑ Sofia Gubajdulina. [w:] Narodowy Instytut Fryderyka Chopina [on-line]. [dostęp 2018-01-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-26)]. (pol.).
  14. ↑ Sofia Gubaidulina. Orden Pour le Mérite für Wissenschaften und Künste. [dostęp 2019-12-27]. (niem.).
  15. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 30.12.2010 г. № 1649. kremlin.ru. [dostęp 2019-12-27]. (ros.).
  16. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 21.02.2022 № 70 "О награждении государственными наградами Российской Федерации". publication.pravo.gov.ru. [dostęp 2024-08-08]. (ros.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Laureaci nagrody Praemium Imperiale (muzyka)
Laureaci Nagrody Fundacji Muzycznej Léonie Sonning
1950.
1960.
1970.
1980.
1990.
2000.
2010.
2020.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sofija_Gubajdulina&oldid=74505548”