Artur Międzyrzecki

Artur Międzyrzecki
	; Artur Międzyrzecki
Imię i nazwisko	Artur Adam Międzyrzecki
Data i miejsce urodzenia	6 listopada 1922 ; Warszawa
Data i miejsce śmierci	2 listopada 1996 ; Warszawa
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	literatura
Epoka	literatura współczesna
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Artur Adam Międzyrzecki (ur. 6 listopada 1922 w Warszawie, zm. 2 listopada 1996 tamże) – polski poeta, tłumacz literatury francuskiej i anglosaskiej, autor słów piosenek, działacz społeczny i polityczny.

Życiorys

Urodził się w rodzinie Mieczysława i Pelagii z Fuchsów. Młodość spędził w Warszawie, gdzie uczęszczał do szkoły. Ukończył gimnazjum we Lwowie (1939).

Po wybuchu II wojny światowej znajdował się we Lwowie, skąd został w 1940 roku zesłany przez Sowietów do Kazachstanu. W 1942 roku wstąpił do Armii Polskiej w ZSRR. Następnie jako żołnierz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie odbył cały szlak bojowy 2 Korpusu. W stopniu porucznika walczył m.in. pod Monte Cassino i w bitwie o Bolonię. Debiutował jako poeta w 1943 roku.

Po wojnie, do 1949 r. przebywał we Francji (gdzie studiował), następnie powrócił do kraju. W latach 1956–1958 współredaktor „Nowej Kultury”, 1965–68 „Poezji”. Publikował na łamach tygodnika „Świat”. W latach 1970–1974, razem z żoną, Julią Hartwig, przebywał w USA. Był uczestnikiem protestów przeciwko zmianom w konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej^[1]. W styczniu 1976 roku podpisał list protestacyjny do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej^[2]. W latach siedemdziesiątych uczestniczył w pracach Centrum Dialogu (Editions du Dialogue) księży pallotynów w Paryżu (dyrektor ks. Józef Sadzik). 20 sierpnia 1980 roku podpisał apel 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami^[3]. W latach 80. wspierał Solidarność.

W latach 1991–1996 prezes polskiego PEN Clubu, wiceprezes światowego PEN. Był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Autor przekładów utworów Apollinaire’a, Rimbauda, Baudelaire’a, Mandelsztama. Członek Kapituły Orderu Odrodzenia Polski (1993)^[4].

W 1992 r. wydał wraz z żoną Julią Hartwig antologię poezji amerykańskiej. Jego twórczość zarówno poetycka, jak i prozatorska cieszyła się uznaniem krytyków literackich. Ryszard Przybylski w książce To jest klasycyzm zaliczył go w poczet nurtu klasycystycznego w poezji polskiej drugiej połowy XX wieku, obok takich twórców, jak: Zbigniew Herbert, Jarosław Marek Rymkiewicz, Jerzy S. Sito oraz Julia Hartwig. Pisali o nim m.in. Stanisław Barańczak, Leszek Bugajski, Janusz Drzewucki^[5], Stanisław Stabro, Leszek Szaruga.

Pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 3-2-18)^[6].

Twórczość

Namiot z Kanady. Wiersze 1942–44. Rosja, Iran, Irak, Palestyna, Liban, Egipt (poezje; Przedmowa: W. Kamiński; Tel Awiw, Przez Lądy i Morza na Wschodzie 1944)
Strony przydrożne (Wiersze; Paryż 1949)
Szyby Auchel (poemat; Książka i Wiedza 1951)
Światło nowej dzielnicy (poezje; Czytelnik 1952)
Noc noworoczna (poezje; Czytelnik 1953)
Wieczory muranowskie (szkice literackie; PIW 1954)
Cztery pory roku (autor tekstu w albumie; oprac. red. i ilustr.: B. i S. Bałukowie. Oprac. graf.: K. Mann; Polonia 1955)
Południe (poezje; Czytelnik 1956)
Opowieści mieszkańca namiotów i inne opowiadania (MON 1957; Wydanie następne łącznie z tomem Powrót do Sorrento pt. Opowieści mieszkańca namiotów; Powrót do Sorrento: wydanie 2: Czytelnik 1965, 1982)
Warszawa Prusa i Gierymskiego. Szkice z dawnej Warszawy (Arkady 1957)
Wiersze wybrane (PIW 1957)
Powrót do Sorrento (szkice literackie; MON 1958; Wyd. następne łącznie z tomem Opowieści mieszkańca namiotów pt. Opowieści mieszkańca namiotów; Powrót do Sorrento: wydanie 2: Czytelnik 1965, 1982)
Kombatanci i podróżnicy. Z 16 rysunkami z podróży na Wschód Juliusza Słowackiego (Czytelnik 1960)
Noc darowana (poezje; PIW 1960)
Jaś i Małgosia. Bajka w 7 odsłonach (wespół z Julią Hartwig; Prapremiera: Teatr Komedia, Warszawa 1961; Druk w: Bajki zza kurtyny. Sztuki dla teatru dziecięcego, Centralny Ośrodek Metodyczny Upowszechniania Kultury 1972)
Pierwsze przygody Poziomki (opowieść dla dzieci; wespół z Julią Hartwig; Nasza Księgarnia 1961; Wydanie 2 pt. Przygody Poziomki, 1967)
Pan Nobo. Dalsze przygody Poziomki (Nasza Księgarnia 1964; Wydanie 2 pt. Przygody Poziomki 1967)
Piękne zmęczenia (poezje; Czytelnik 1962)
Tomcio Paluch (bajka dla dzieci; Prapremiera: Teatr Komedia, Warszawa 1962)
Śmierć Robinsona. (opowiadania; Czytelnik 1963, 1976; Przekł. niem.: Kongress der Blumenzuchter, przeł. Peter Lachmann, München 1966)
Czego chce pies? (wiersze dla dzieci; Ruch 1964, 1967)
Poezja dzisiaj (szkice; PIW 1964)
Selekcje (wiersze i proza poetycka; Czytelnik 1964)
Na przykład Ogród Saski (wiersze dla dzieci; Ruch 1965)
Ekspedycja (sztuka w 3 aktach; „Dialog” nr 3/1966)
Zamówienia (poezje; Czytelnik 1968)
Wielki pościg (powieść dla młodzieży; wespół z Julią Hartwig; Nasza Księgarnia 1969)
Dialogi i sąsiedztwa (PIW 1970)
Złota Papuga. Opowieść o przygodach i miłostkach Franciszka Diabola-Diablotki (Czytelnik 1970, 1979; przekład węgierski: Aż aranypapagaj, przeł.l I. Fejer, Budapest 1972)
Wybór wierszy (Czytelnik 1971)
14 poems (poezje w języku ang.; USA, The Windhover Press 1972)
Wygnanie do rymu (poezje; PIW 1977)
Poezje wybrane (LSW 1979)
Wiek mentorów (opowiadania; Czytelnik 1979)
Poezja (PIW 1980)
Czuwanie (powst. 1981; Warszawa 1984; Druk bibliofilski. Wiersz dedykowany Jerzemu Andrzejewskiemu)
Ptaki [Wiersze z l. 1968–1970]; I nie ma ciebie dawnego. [Wiersze z l. 1976–1981]. (Druk bibliofilski. dwuczęściowy; Grafiki do wierszy: A. Graczykowski; Correspondance des Arts 1981)
Wojna nerwów (poezje; Czytelnik 1983)
Koniec gry (poezje; Czytelnik 1987)
Między nami mówiąc (proza wspomnieniowa; PIW 1992)
To samo miasto, ta sama miłość. Opowiadania i fragmenty dzienników (Czytelnik 1992)
Wiersze dawne i nowe (Fundacja NOWEJ 1992)
I nie ma ciebie dawnego [Wiersze z l. 1975–1993]. (Z linorytem Tadeusza Nuckowskiego; Gdzie indziej 1993)
Rzeka czarownic [Wiersze wybrane z lat 1944–1994] (Tikkun 1994)
U progu XXI wieku. O Monte Cassino – cezaryzmie – i minimum powagi – o pięknej lokalności poezji – o Rimbaudzie i klasykach – o surrealizmie i poezji amerykańskiej – o hasłach: „śmierć intelektualistom!”, „wykosić wszystko, co wystaje!” i „patrz pan, szatan!”. Z pisarzem rozmawia Tadeusz Kraśko. (Baran i Suszczyński 1996)
Nieskończona przejrzystość (wybór poezji; Znak 1999)

Teksty piosenek z nutami (wydania)

Piosenka mariensztacka (wespół z Tadeuszem Kubiakiem; muzyka: Władysław Szpilman; PWM1954, wydanie 2: 1954)
Trzej przyjaciele z boiska. Walc (muzyka: Władysław Szpilman; Współwydanie z: Kazimierz Winkler: Złoty piasek. Tango; PWM 1954, 1955)
Czerwony tulipan (muzyka: Władysław Szpilman; w: Śpiewamy i tańczymy 1955)
Niedzielne południe. Piosenka slow-fox (muzyka: Władysław Szpilman; PWM 1955; Wydanie następne łącznie z: Tadeusz Urgacz, Dziewczęca piosenka. Fokstrot; PWM 1956)
Spotkanie z księżycem (muzyka: Władysław Szpilman, w: Śpiewamy i tańczymy 1955)
A to jest maj. Fokstrot (muzyka: R. Żyliński; PWM 1956)
Letni dzień. Slow-fox (muzyka: Władysław Szpilman; PWM 1956)
W pustym pokoju. Tango (muzyka: Witold Lutosławski; Współwydanie z: Stanisław Werner, Wróbel oszczerca. Walc, muzyka H. Markiewicz; PWM 1962)
Nigdy nie wiesz... Walc-piosenka (muzyka: P. Leśnica; WAiF 1963)

Przekłady i opracowania

Guillaume Apollinaire, Zwierzyniec albo Świta Orfeusza (przekład i posłowie; Wydawnictwo Literackie 1963, WAiF 1983, 1989)
Louis Aragon, Elza. Poemat (przekład i wstęp; Państwowy Instytut Wydawniczy 1963)
Guillaume Apollinaire, Poeta zamordowany (opowiadania; wespół z Julią Hartwig; autor przedmowy; Wydawnictwo Literackie 1966, 1976, 1993).
Arthur Haulot, Rudy (opowieść dla dzieci; Ruch 1967)
Gyula Illyés, Poezje (Państwowy Instytut Wydawniczy 1967)
Antonio Machado y Ruiz, Serce i kamień. Wybór poezji (przekład i wstęp; Państwowy Instytut Wydawniczy 1967)
Yves Bonnefoy, Ten sam ciągle głos. Wiersze (Państwowy Instytut Wydawniczy 1968)
Artur Lundkvist, Wiersze (Wybór i opracowanie: Zygmunt Łanowski; Tłumaczenie wespół z Zygmuntem Łanowskim; Państwowy Instytut Wydawniczy 1968)
Gyula Illyés, Poezje wybrane (ponadto wybór i nota biograficza; LSW 1970)
Ja to ktoś inny. Korespondencja Artura Rimbaud (wespół z Julią Hartwig; Czytelnik 1970)
Louis Aragon, Wieśniak paryski (proza; Państwowy Instytut Wydawniczy 1971)
René Char, Wspólna obecność. Wybór poezji (także autor wstępu; Państwowy Instytut Wydawniczy 1972, 1981)
Artur Międzyrzecki, 14 poems (przekład, z udziałem J. Batki; Iowa City, The Windhover Press 1972)
Guillaume Apollinaire, Nowe przekłady wespół z Julią Hartwig; Wydawnictwo Literackie 1973; Wydanie następne poszerzone pt. Piosenka niekochanego i inne wiersze, Wydawnictwo Literackie 1994)
Louis Aragon, Szafa z lustrem w pogodny wieczór [Utwór dramatyczny](wespół z Julią Hartwig; „Dialog” nr 7/1976)
Jean Racine, Fedra. Tragedia w 5 aktach (Wyst. Teatr Mały, Warszawa 1977; Państwowy Instytut Wydawniczy 1978)
Oscar V. de Lubicz Milosz, Miłosne wtajemniczenie. Fragment pamiętników kawalera Waldemara de L. (także autor posłowia; Wydawnictwo Literackie 1978; Wydanie 2 poprawione 1994)
Moliere, Szkoła żon (Wyst. Teatr Narodowy 1979; także autor słowa wstępnego; Czytelnik 1983)
Arthur Rimbaud, Sezon w piekle; Iluminacje (także autor posłowia; Wydawnictwo Literackie 1980)
Antonio Machado y Ruiz, Poezje wybrane (Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1985),
Rimbaud, Apollinaire i inni (antologia poezji; Czytelnik 1988); Nagroda miesięcznika „Literatura na Świecie” za przekłady poezji w 1988 r.)
Guillaume Apollinaire, Wiersze miłosne (wespół z Julią Hartwig; Pavo 1992)
O miłości (wybór: Julia Hartwig; Tenten 1994)
Arthur Rimbaud, Poezje wybrane (wybór, opracowanie i wstęp; Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1994)

Prace redakcyjne

Ziemia rodzinna [Album] (współautor wyboru wierszy, wespół z Tadeuszem Kubiakiem; Fotografie zebrał i ułożył Edward Hartwig; Nasza Księgarnia 1955)
Salvatore Quasimodo, Poezje (wybór, wstęp i współautorstwo przekładów; Państwowy Instytut Wydawniczy 1961)
Konstanty Ildefons Gałczyński, Liryka. 1926–1953 (wybór i wstęp; Państwowy Instytut Wydawniczy 1962, 1963, 1973, 1985, wydanie 5 uzupełnione i poprawione 1994, 1995)
Borys Słucki, Pamięć (autor wyboru; Państwowy Instytut Wydawniczy 1965, 51 s.
Pierścień, peleryna, pióro. Poetyckie nagrody 1959–1966 pod egidą Zrzeszenia Studentów Polskich i Klubu Studentów Wybrzeża „Żak” (autor wyboru; Wydawnictwo Morskie 1968)
E.E. Cummings, Wybór wierszy. (wybór i wstęp; Państwowy Instytut Wydawniczy 1985)
Opiewam nowoczesnego człowieka. Antologia poezji amerykańskiej. Wiersze amerykańskie od Poego, Whitmana i Emiły Dickinson do poetów dzisiejszych (wespół z Julią Hartwig; Reprint, Res Publica 1992)
Arthur Rimbaud, Wiersze; Sezon w piekle; Iluminacje; Listy (wybór, opracowanie i posłowie; Wydawnictwo Literackie 1993, 383 s.
Wspomnienia o Antonim Słonimskim (wespół z Pawłem Kądzielą; Biblioteka „Więzi” 1996)

Ordery i odznaczenia

Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (5 grudnia 1995)^[7]
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski^[8]
Złoty Krzyż Zasługi (11 lipca 1955)^[9]
Medal 10-lecia Polski Ludowej (22 lipca 1955)^[10]
Krzyż Pamiątkowy Monte Cassino^[8]
Brązowy Medal „Za zasługi dla obronności kraju” (1966)^[11]

Nagrody^[12]

Nagroda Polskiego PEN Clubu (1971)
Prix de Traduction Fundacji d’Hautevilliers (1977)
Nagroda ZAiKS-u (1985)
Thornton Wilder Prize (1986)
Nagroda Fundacji Alfreda Jurzykowskiego (1987).

Upamiętnienie

Tablica pamiątkowa na domu przy ul. Marszałkowskiej 68/70 (od strony ul. ks. I. Skorupki) w Warszawie, w którym mieszkał, odsłonięta w 2012^[13].
Jest patronem ławeczki w Parku Ratuszowym w Krakowie w dzielnicy XVIII Nowa Huta, o czym informuje tabliczka. Patroni ławeczek w przestrzeni publicznej są wybierani w ramach projektu Kody Miasta realizowanego przez Krakowskie Biuro Festiwalowe, operatora tytułu Kraków Miasto Literatury UNESCO, którym Kraków został uhonorowany w 2013 roku^[14]^[15].

Przypisy

↑ Kryptonim „Gracze”. Służba Bezpieczeństwa wobec Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR” 1976–1981, wybór, wstęp i opracowanie Łukasz Kamiński i Grzegorz Waligóra, Warszawa 2010, s. 105.
↑ Kultura 1976/03/342 Paryż 1976, s. 30.
↑ Apel (dokument KSS KOR, Archiwum Opozycji IV/04.05.43 [b.n.s])
↑ Stefan Oberleitner: Ordery, odznaczenia, odznaki III Rzeczypospolitej Polskiej 1990–1999. Toruń: Adam Marszałek, 2001, s. 24–25.
↑ Poza historią, teraz, [w:] JanuszJ. Drzewucki JanuszJ., Smaki słowa. Szkice o poezji, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1999, ISBN 83-7023-744-4 .
↑ Cmentarz Stare Powązki: ARTUR MIĘDZYRZECKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-01-19] .
↑ M.P. z 1996 r. nr 13, poz. 168 „za wybitne osiągnięcia w twórczości literackiej oraz zasługi w działalności publicznej”.
↑ ^a ^b Kto jest kim w Polsce. 1989, s. 845–846.
↑ M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
↑ M.P. z 1956 r. nr 3, poz. 27 - Uchwała Rady Państwa z dnia 22 lipca 1955 r. nr 0/1382 - na wniosek Prezesa Robotniczej Spółdzielni Wydawniczej „Prasa”.
↑ Wojskowy Przegląd Historyczny, nr 1 (41), styczeń - marzec 1967, s. 430.
↑ Wojciech Kaliszewski: Artur Międzyrzecki. Instytut Adama Mickiewicza. [dostęp 2012-07-07].
↑ Uczcili Międzyrzeckiego: Odsłonięto pamiątkową tablicę. [w:] Gazeta Stołeczna [on-line]. warszawa.wyborcza.pl, 4 grudnia 2012. [dostęp 2021-09-25].
↑ Kody Miasta. [dostęp 2021-02-04].
↑ Lista patronów. [dostęp 2021-02-04].

Linki zewnętrzne

Artur Międzyrzecki (1922–1996) – Strona internetowa. arturmiedzyrzecki.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-17)].
Mariusz Kubik – Portrety pisarzy: Artur Międzyrzecki, czyli elegancja w służbie literatury, „Gazeta Uniwersytecka UŚ”, nr 2 (91)/listopad 2001; Uniwersytet Śląski, Katowice

[1] Kryptonim „Gracze”. Służba Bezpieczeństwa wobec Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR” 1976–1981, wybór, wstęp i opracowanie Łukasz Kamiński i Grzegorz Waligóra, Warszawa 2010, s. 105.

[2] Kultura 1976/03/342 Paryż 1976, s. 30.

[3] Apel (dokument KSS KOR, Archiwum Opozycji IV/04.05.43 [b.n.s])

[so-4] Stefan Oberleitner: Ordery, odznaczenia, odznaki III Rzeczypospolitej Polskiej 1990–1999. Toruń: Adam Marszałek, 2001, s. 24–25.

[5] Poza historią, teraz, [w:] JanuszJ. Drzewucki JanuszJ., Smaki słowa. Szkice o poezji, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1999, ISBN 83-7023-744-4 .

[6] Cmentarz Stare Powązki: ARTUR MIĘDZYRZECKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-01-19] .

[7] M.P. z 1996 r. nr 13, poz. 168 „za wybitne osiągnięcia w twórczości literackiej oraz zasługi w działalności publicznej”.

[kjk-8] Kto jest kim w Polsce. 1989, s. 845–846.

[9] M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.

[10] M.P. z 1956 r. nr 3, poz. 27 - Uchwała Rady Państwa z dnia 22 lipca 1955 r. nr 0/1382 - na wniosek Prezesa Robotniczej Spółdzielni Wydawniczej „Prasa”.

[11] Wojskowy Przegląd Historyczny, nr 1 (41), styczeń - marzec 1967, s. 430.

[k"culture"-12] Wojciech Kaliszewski: Artur Międzyrzecki. Instytut Adama Mickiewicza. [dostęp 2012-07-07].

[13] Uczcili Międzyrzeckiego: Odsłonięto pamiątkową tablicę. [w:] Gazeta Stołeczna [on-line]. warszawa.wyborcza.pl, 4 grudnia 2012. [dostęp 2021-09-25].

[kody-14] Kody Miasta. [dostęp 2021-02-04].

[lista-15] Lista patronów. [dostęp 2021-02-04].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]