Burza (sonet)
_187.jpg)
Burza (incipit Zdarto żagle, ster prysnął, ryk wód, szum zawiei) – czwarty sonet z cyklu sonetów krymskich autorstwa Adama Mickiewicza. Po raz pierwszy został opublikowany w 1826 roku, natomiast dokładna data powstania poematu nie jest znana.
Treść sonetu
[edytuj | edytuj kod]Czwarty sonet z cyklu, związany jest z rejsem morskim Adama Mickiewicza z Odessy na półwysep Krymski[3] i jest zainspirowany autentycznym sztormem na Morzu Czarnym, który przebył żaglowiec[4]. Sonet ten jest kompozycyjnym zakończeniem sonetów Cisza morska i Żegluga i jest z nimi integralnie związany, co podkreśla pierwszy wers[5]. W sonecie tym Podróżny (jedno z wcieleń Krymskiego Pielgrzyma, człowieka o gorzkiej i skomplikowanej przeszłości, świadomego wyobcowania i samotności, który jednak zachował poznawczą ciekawość świata[6][7]), utożsamiany z podmiotem lirycznym[8], w pierwszym czterowierszu obserwuje walkę załogi statku ze sztormem, w drugim czterowierszu widok odrealnia się, fale morskie przeistaczają się w góry, których szczytami zbliża się geniusz śmierci[a], natomiast w trzecim czterowierszu patrzy na reakcje podróżnych[10]. W dwuwersowym zakończeniu, jego samotność jest jeszcze bardziej podkreślona przez poprzedzające dwanaście wersów[9].
Miejsce w cyklu
[edytuj | edytuj kod]Sonet Burza zgodnie z podziałem Władysława Folkierskiego oraz Czesława Zgorzelskiego jest zaliczany do pierwszej grupy czterech sonetów morskich (Stepy akermańskie, Cisza morska, Żegluga, Burza)[11], natomiast zgodnie z podziałem Juliusza Kleinera jest ostatnim sonetem z trylogii morskiej (Cisza morska, Żegluga, Burza)[12][13].
Analiza wersyfikacyjna
[edytuj | edytuj kod]Sonet jest napisany trzynastozgłoskowcem[14] i zbudowany zgodnie z zasadami budowy sonetu poezji prowansalskiej oraz stosowanymi przez Petrarkę (czternastowierszowa struktura sonetu podzielona na dwa czterowiersze i jeden sześciowiersz), przy użyciu wyłącznie rymów żeńskich, padających na istotne dla treści sonetu słowa[15]. W dwóch pierwszych czterowierszach układ rymów jest abba abba[15], jednakże na odrębnych rymach[11], natomiast w sześciowierszu, rozkładającym się na dwa trójwiersze, cde cde[16][11]. Struktura wersyfikacyjna sonetu jest zgodna z jego strukturą wewnętrzną[15], dwóm pierwszym czterowierszom, będącym zamkniętymi całościami składniowymi, przeciwstawia się ostatni sześciowiersz, obejmujący czterowiersz z finałem dwuwierszowym, dla wzmocnienia puenty[16].
Powstanie sonetu
[edytuj | edytuj kod]Najprawdopodobniej wszystkie autografy sonetów Mickiewicza znajdowały się w albumie należącym do Piotra Moszyńskiego[17]. Album ten, jak i kopia wykonana przez Bronisława Gubrynowicza, zaginęły po 1945 roku, w związku z czym nie można ustalić dokładnej daty jego powstania[17]. Zgodnie z informacjami umieszczonymi w napisanej przez Władysława Mickiewicza przedmowie do tomu 1. paryskich „Dzieł” Mickiewicza sonety przed ich wydaniem zostały ocenzurowane przez Michaiła Kaczenowskiego, profesora Uniwersytetu Moskiewskiego, który dokonał mało znaczących poprawek oraz nie wyraził zgody na publikację jednego sonetu pod tytułem Czołobitność, z którego treści zachowały się tylko dwa wersy[17].
Współczesna recepcja
[edytuj | edytuj kod]Sonety krymskie w momencie ukazania się drukiem wywołały burzliwą dyskusję i niejednoznaczne oceny[18]. Najostrzejszym ich krytykiem był Kajetan Koźmian, który w liście do Franciszka Morawskiego użył na ich określenie terminu paskudztwo, negatywnie oceniał je również Franciszek Salezy Dmochowski, natomiast pozytywnie oceniali je m.in. Maurycy Mochnacki oraz Teodozy Sierociński[18]. Przeciwnicy uważali język sonetów za niewłaściwy, z powodu orientalizmów oraz odstępstw od norm języka literackiego, kwestionowali również formę sonetu jako nieodpowiednią do tematu[18]. Zwolennicy zauważyli, że cykl sonetowy stanowi romantyczny odpowiednik poematu opisowego, stanowiąc zwartą kompozycyjną całość[18].
Przekład na język kaszubski
[edytuj | edytuj kod]W 1998 roku sonet Burza, podobnie jak reszta utworów z cyklu sonetowego Mickiewicza, został przetłumaczony na język kaszubski. Przekładu dokonał Stanisław Janke, nadając wierszowi tytuł Grzëmòt.[19]
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Zastosowane w tym miejscu odniesienie do mitologii rzymskiej, jest niezgodne z charakterem cyklu, jednakże to porównanie geniusz śmierci, pozwala na uświadomienie sobie, że tak jak geniusz towarzyszył człowiekowi przez całe życie, tak okrętowi stale towarzyszy śmierć[9]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑
Mickiewicz, Adam (1798-1855): Sonety Adama Mickiewicza.. Moskwa : nakł. aut., 1826 ([Moskwa] : Druk. Uniwersytetu). [dostęp 2017-07-31].
- ↑ Mickiewicz, Adam (1798-1855): Poezye Adama Mickiewicza. T. 1.. Kraków : Księgarnia G. Gebethnera, 1899 (Kraków : W. L. Anczyc). [dostęp 2017-07-31].
- ↑ Makowski 1969 ↓, s. 13-15.
- ↑ Makowski 1969 ↓, s. 50.
- ↑ Makowski 1969 ↓, s. 48.
- ↑ Alina Witkowska, Ryszard Przybylski: Romantyzm. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999, s. 270-272. ISBN 83-01-12108-4.
- ↑ Anna Opacka, Ireneusz Opacki: Ruch konwencji. Szkice o poezji romantycznej.. Katowice: Uniwersytet Śląski, 1975, s. 66.
- ↑ Małgorzata Jaśkiewicz. Bohater i przestrzeń w „Sonetach Krymskich” Adama Mickiewicza. „Prace Literackie”. 50, s. 27–40, 2010. Wydawnictwo Uniwersytetu Wroclawskiego.
- ↑ a b Makowski 1969 ↓, s. 54.
- ↑ Makowski 1969 ↓, s. 53-54.
- ↑ a b c Folkierski 1925 ↓, s. 81.
- ↑ Kleiner 1995 ↓, s. 589.
- ↑ Zgorzelski 1976 ↓, s. 252-254.
- ↑ Kleiner 1995 ↓, s. 531.
- ↑ a b c Kleiner 1995 ↓, s. 532.
- ↑ a b Kleiner 1995 ↓, s. 533.
- ↑ a b c Siemion Łanda. Z dziejów powstania „Sonetów” Adama Mickiewicza. „Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej”. 4 (68), s. 237-282, 1977.
- ↑ a b c d Małgorzata Turczyn. „Sonety krymskie” Adama Mickiewicza – główne kierunki interpretacji. „Słupskie Prace Filologiczne. Seria Filologia Polska.”, s. 61-71, 2004.
- ↑ Adam Mickiewicz, Krimsczé sonetë, Skaszëbił Stanisław Janke, Wejherowo: Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej, 1998, s. 8.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Stanisław Makowski: Świat sonetów krymskich Adama Mickiewicza.. Warszawa: Czytelnik, 1969.
- Juliusz Kleiner: Mickiewicz. T. 1: Dzieje Gustawa. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1995. ISBN 83-86668-17-2.
- Władysław Folkierski: Sonet polski. Wybór tekstów. Wstępem i objaśnieniami zaopatrzył Władysław Folkierski.. Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza, 1925.
- Czesław Zgorzelski: O sztuce poetyckiej Mickiewicza. Próby zbliżeń i uogólnień.. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1976.