Dworek Goethego w Tarnowskich Górach
 nr rej. - A/1360/24 z 11 marca 2024 (woj. śląskie)[1] - A/624/66 z 28 maja 1966 (woj. katowickie)[2] | |||
 Dworek Goethego w Tarnowskich Górach | |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Miejscowość | |||
| Adres | |||
| Architekt |
nieznany[3] | ||
| Inwestor |
nieznany[3] | ||
| Ukończenie budowy | |||
| Kolejni właściciele |
| ||
| Obecny właściciel |
PTTK Oddział „Ziemi Tarnogórskiej” | ||
Położenie na mapie Tarnowskich Gór  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |||
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego  | |||
 50°26′34,94″N 18°51′19,80″E/50,443039 18,855500
| |||
Dworek Goethego – zabytkowy budynek o charakterze mieszczańskiego dworku[2][5] z XVIII wieku znajdujący się u zbiegu ulic Górniczej i Jana Bondkowskiego na terenie zabytkowego śródmieścia Tarnowskich Gór.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Dworek pochodzi z połowy XVIII wieku, a jego fundator i budowniczy jest nieznany. W kolejnym stuleciu został rozbudowany i przebudowany. Niegdyś pełnił funkcje mieszczańskiej lub szlacheckiej rezydencji[6]. Powszechnie używana nazwa zwyczajowa budynku[6][5][7][8] upamiętnia dwudniowy pobyt w nim Johanna Wolfganga von Goethego – w owym czasie tajnego radcy na dworze Karola Augusta z Saksonii-Weimar – we wrześniu 1790 roku[4][5][9][6]. Poeta zwiedził wówczas kopalnię „Fryderyk” (niem. Königliche Friedrichsgrube), na której dwa lata wcześniej zainstalowano jedną z pierwszych maszyn parowych na kontynencie europejskim[6][10]. Pewne kontrowersje wzbudził wpis Goethego do księgi pamiątkowej kopalni[9][11]:
An die Knappschaft
zu Tarnowitz
Fern von gebildeten Menschen, am Ende des Reiches, wer hilft euch
Schätze finden und sie glücklich zu bringen an’s Licht?
Nur Verstand und Redlichkeit helfen; es führen die beiden
Schlüssel zu jeglichem Schatz, welchen die Erde verwahrt.
W 1821 roku gościem dworku był polski dramaturg, powieściopisarz i poeta Julian Ursyn Niemcewicz, który swój pobyt w Tarnowskich Górach opisał w opublikowanych w 1873 roku wspomnieniach Podróż do Wielkopolski i Śląska w roku 1821 z niewydanych dotąd rękopisów [...][12]. Podczas wizyty w mieście i jego bliskich okolicach Niemcewicz m.in. uczestniczył w polskim nabożeństwie w kościele pw. św. Piotra i Pawła, odwiedził hutę srebra i ołowiu w Strzybnicy oraz – podobnie jak Goethe 30 lat wcześniej – kopalnię „Fryderyk”[6][10].
Po II wojnie światowej obiekt stopniowo popadał w ruinę, jednak w 1966 roku decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach został wpisany do rejestru zabytków. W 1985 roku dworek stał się własnością Oddziału „Ziemi Tarnogórskiej” Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego i do 1990 roku trwał jego remont generalny[10][6].
Od ukończenia remontu tarnogórski oddział „Ziemi Tarnogórskiej” PTTK ma swoją siedzibę na poddaszu budynku[13], natomiast na parterze mieści się restauracja „Praha”[14].
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Dworek Goethego jest murowanym budynkiem z cegły, parterowym, na rzucie wydłużonego prostokąta, podpiwniczonym. Elewacja bez wyraźnych cech stylowych, od frontu sześcioosiowa z dwuosiową facjatką, w której szczycie znajduje się okrągłe okienko. Obiekt dwutraktowy, trakt od strony wschodniej (frontowej) szerszy. Wewnątrz na osi budynku zlokalizowana jest sień z wejściami do pomieszczeń parteru oraz schody dwubiegowe prowadzące na poddasze. W pomieszczeniach na parterze zachowały się belkowane stropy[4][5][6]. Drzwi frontowe klepkowe, dach naczółkowy, kryty gontem (w l. 60. XX wieku papą) zwrócony kalenicą do ul. Górniczej. W połaciach dachu obecne lukarny œil-de-bœuf[7].
Przy północno-zachodnim narożniku dworku znajduje się przybudówka (również kryta gontem) oraz murowane ogrodzenie wzdłuż ulicy Bondkowskiego, z małą kutą furtką prowadzącą do restauracyjnego ogródka. Drugi, mniejszy ogródek znajduje się po południowej i zachodniej stronie budynku[7][6]. Przed budynkiem rosną dwie lipy drobnolistne o rozmiarach pomnikowych, między którymi stoi pomnik w formie kałamarza nawiązujący do postaci poetów, którzy odwiedzili dworek[8].
W pomieszczeniach restauracji znajdują się pamiątki i eksponaty wywodzące się z tradycji śląskiej oraz austro-węgierskiej, m.in. zabytkowe kufle, stare krzesła i stoły, pamiątkowe zdjęcia i obrazy. Organizowane są wernisaże prac plastycznych i wystawy zdjęć, odbywają się tutaj również kameralne koncerty[6][8].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Tłum. pol.: „Do Bractwa Górniczego w Tarnowskich Górach. / Z dala od ludzi kształconych, na krańcu Królestwa, któż wam pomoże / skarby odnajdywać i je szczęśliwie na światło dzienne dobywać? / Tylko rozum i rzetelność pomogą, obydwoje są kluczem / do wszelkiego skarbu, który ziemia kryje. — Goethe, 4 września 1790.”
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2024-03-28]
- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych w województwie śląskim. Narodowy Instytut Dziedzictwa. [dostęp 2018-12-31].
- ↑ a b c Fundacja Kruszce Śląska: ul. Górnicza 7. [w:] Internetowe Vademecum Architektury Tarnowskich Gór [on-line]. vademecum-tg.pl, 2018. [dostęp 2021-08-30]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
- ↑ a b c Ignacy Płazak, Jan Przała, Katalog zabytków sztuki w Polsce, Izabela Rejduch-Samkowa, Jan Samek (red.), t. VI (województwo katowickie), zeszyt 12 (powiat tarnogórski), Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk i Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach, 1968, s. 20 (pol.).
- ↑ a b c d e Krzykowska 2000 ↓, s. 322.
- ↑ a b c d e f g h i Aleksandra Bednarska: Dworek mieszczański. [w:] zabytek.pl [on-line]. OT NID w Katowicach, 2015-12-10. [dostęp 2019-07-12]. (pol.).
- ↑ a b c Broniec i in. 2009 ↓, s. 77.
- ↑ a b c Anna Piernikarczyk: Dworek Goethego w Tarnowskich Górach. polskieszlaki.pl. [dostęp 2019-07-12]. (pol.).
- ↑ a b Przemysław Nadolski, Miasto pod panowaniem pruskim i w obrębie II Rzeszy Niemieckiej (1763-1918). Życie kulturalne, [w:] Jan Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 315, ISBN 83-911508-3-6.
- ↑ a b c Marian Wróbel: Krótka historia zabytkowego dworku mieszczańskiego. [w:] tarnowskiegory.pttk.pl [on-line]. PTTK Oddział „Ziemi Tarnogórskiej” w Tarnowskich Górach. [dostęp 2019-07-12]. (pol.).
- ↑ Wpis Goethego do księgi pamiątkowej kopalni Fryderyk w Tarnowskich Górach (niem.).
- ↑ Julian Ursyn Niemcewicz: Podróż do Wielkopolski i Śląska w roku 1821 z niewydanych dotąd rękopisów. Poznań: nakładem i czcionkami Ludwika Merzbacha, 1873, s. 47–51.
- ↑ PTTK Oddział Tarnowskie Góry – kontakt i biuro. tarnowskiegory.pttk.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-07-12)]..
- ↑ Kontakt - Restauracja Bar Praha [online], www.barpraha.pl [dostęp 2024-02-06] (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Marian Broniec, Ryszard Bednarczyk, Arkadiusz Czech, Mieczysław Filak, Krzysztof Gwóźdż, Jan Hahn, Marek Kandzia, Alicja Kosiba-Lesiak, Zofia Krzykowska, Dominik Ochman, Marek Panuś, Przemysław Rubacha, Anna Sopuch, Gabriela Szubińska, Marek Wojcik, Roman Wolniszewski: Przewodnik Tarnowskie Góry. Tarnowskie Góry: Drukpol sp.j., 2009. ISBN 978-83-61458-36-4.
- Zofia Krzykowska: Miasto pod panowaniem pruskim i w obrębie II Rzeszy Niemieckiej (1763-1918). Zabytki architektury i sztuki. W: praca zbiorowa pod red. Jana Drabiny: Historia Tarnowskich Gór. Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000. ISBN 83-911508-3-6.
| UNESCO[A] | |
|---|---|
| Zamki i pałace | |
| Obiekty sakralne |
|
| Pozostałe budynki |
|
| Zabytkowe parki | |
| Inne obiekty | |
| Obiekty nieistniejące |