Karol de Perthées
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
21 listopada 1815 |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie |
kartograf |
Herman Karol Perthées herbu własnego (niem. Hermann Karl Perthées, ur. 14 stycznia 1740 w Dreźnie, zm. 21 listopada 1815 w Mazuryszkach k. Wilna) – kartograf działający w Rzeczypospolitej i w zaborze rosyjskim.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Pochodził z rodziny hugenockiej osiadłej w Niemczech. Był nieślubnym synem Hermana Karla von Keyserlinga, po którym nadano mu imiona Herman i Karol, ale używał tylko tego drugiego[1]. Naturalny ojciec i opiekun, kurlandzki arystokrata był rosyjskim ambasadorem w Saksonii, a pod koniec życia (1763-1764) w Warszawie. Karol Perthées kształcił się najpierw w domu ambasadora, później w szkole wojskowej w Berlinie, gdzie przez pięć lat był kadetem, a przez następne trzy uczył się inżynierii wojskowej[1]. Wraz z ojcem[2] znalazł się w Warszawie w 1763. W 1764 został mianowany geografem nadwornym Stanisława Augusta. Jednocześnie awansował na kolejne stopnie oficerskie: porucznik artylerii koronnej (1767), kapitan (1770 lub 1771), pułkownik (1783)[1].
Autor szeregu map województw dawnej Rzeczypospolitej w skali 1:225 000 (w Paryżu wydano mapy 5 województw), a także mapy hydrograficznej Polski (Carte hydrographique de Pologne 1809). Głównym źródłem Perthéesa były opisy parafii tworzone na rozkaz królewskiego brata, prymasa Michała Poniatowskiego, przez proboszczów wszystkich ówczesnych parafii w państwie[2][3].
Nobilitowany w 1768[4]. W 1774 lub później samowolnie uszlachcił swoje nazwisko, dodając francuską partykułę „de”[1].
W 1798 przeniósł się do Wilna, gdzie wykładał kartografię dla wojska rosyjskiego. Po niemal całkowitej utracie wzroku, zamieszkał w 1812 w Mazuryszkach, dzierżawionych przez męża najmłodszej córki. Został pochowany na cmentarzu ewangelickim w Wilnie.
Karol Perthées zajmował się także entomologią. Z jego zniszczonej kolekcji, obejmującej około 2700 gatunków owadów, zachowały się jego rękopiśmienne, bogato ilustrowane opisy”[1].
Jego spuścizna pozostała w znacznej części w Wilnie.
Z pierwszą żoną, poślubioną w 1770, córką Canaletta, Józefą Bellotto, doczekał się dzieci, z których wiek dojrzały osiągnęli Regina, Karol Edward i Karol Gustaw. Po śmierci Teresy (1789) Karol Perthées poślubił w 1792[5] jej najmłodszą siostrę – Teresę Bellotto, z którą miał córkę Marcellę, żonę Andrzeja Ignacego Towiańskiego, krewnego znanego mistyka[1].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f Henryk Rutkowski: Karol Perthées. [w:] Ostatnia mapa Polski. Kartografia w służbie reform państwa epoki stanisławowskiej [on-line]. Zakład Atlasu Historycznego. Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk, 2014. [dostęp 2024-05-14].
- ↑ a b Tomasz Związek: Nieukończony atlas Polski. Herman Karol Perthées i jego "Mappy szczegulne...". historiaposzukaj.pl. [dostęp 2024-05-14].
- ↑ Tomasz Królik. Ocena wiarygodności części tzw. szkiców parafialnych Karola Perthéesa na przykładzie sieci osadniczej powiatu gostyńskiego. „Studia Geohistorica”. 10, s. 54–73, 2022.
- ↑ Jarosław Gdański, Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki, Kamil Stepan, Wojsko Koronne. Formacje Targowicy, szkolnictwo wojskowe. Varia, Uzupełnienia, Kraków 2003, s. 105.
- ↑ Antique maps by Karol Herman de Perthées. [w:] Barry Lawrence Ruderman Antique Maps [on-line]. raremaps.com. [dostęp 2024-05-15]. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Buczek K., Perthées Herman Karol de, Polski Słownik Biograficzny t. 25, t. 25, , s. 638, Wrocław 1980.
- Encyklopedia powszechna PWN, t. 3, Warszawa 1974.
- Karol Perthées ( 1739-1815) – fizjograf Pierwszej Rzeczypospolitej: życie oraz działalność kartograficzna i entomologiczna, red. J. Pawłowski, Warszawa 2003.
- Sirko, M., Zarys historii kartografii, Lublin1999.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Karol de Perthées – mapy w bibliotece Polona
- Karol Hermann de Perthées. geni.com. [dostęp 2024-05-14].
- Marek Minakowski: Herman Karol Perthées. sejm-wielki.pl. [dostęp 2024-05-14].