Operacja charkowska (listopad–grudzień 1919)
| wojna domowa w Rosji | |||
 3 pułk korniłowski w Charkowie, jesień 1919 | |||
| Czas |
19 listopada – 17 grudnia 1919 | ||
|---|---|---|---|
| Terytorium |
region Charkowa | ||
| Przyczyna |
dążenie Armii Czerwonej do odzyskania kontroli nad Charkowem i rozbicia Armii Ochotniczej | ||
| Wynik |
zwycięstwo Czerwonych | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
Położenie na mapie świata  | |||
| 49°59′33″N 36°13′52″E/49,992500 36,231111 | |||
Operacja charkowska – działania wojsk Frontu Południowego Armii Czerwonej przeciwko Siłom Zbrojnym Południa Rosji między 19 listopada a 17 grudnia 1919 r. Jej celem było zdobycie Charkowa oraz Kupiańska, a następnie otwarcie drogi do podjęcia dalszych działań ofensywnych w Donbasie.
Tło wydarzeń
[edytuj | edytuj kod]W październiku 1919 r. Armia Czerwona rozpoczęła kontrofensywę przeciwko Siłom Zbrojnym Południa Rosji, w celu powstrzymania ich marszu, którego ostatecznym celem było zdobycie Moskwy, i odzyskania utraconych w ciągu dwóch poprzednich miesięcy terytoriów[1]. W dniach 13–20 października czerwoni z powodzeniem przeprowadzili operację orłowsko-kromską, zmuszając do wycofania się do Kurska białą Armię Ochotniczą gen. Władimira Maj-Majewskiego, która dotarła najbliżej rosyjskiej stolicy[2]. 24 października korpus kawalerii (przekształcony następnie w 1 Armię Konną) pod dowództwem Siemiona Budionnego pokonał pod Woroneżem białą konnicę Andrieja Szkury i Konstantina Mamontowa. Przez blisko miesiąc trwała zacięta bitwa o węzeł kolejowy Kastornoje, ostatecznie zakończona zwycięstwem czerwonych. 15 listopada Armia Czerwona odbiła z rąk białych Kursk[1]. Sukcesy te otworzyły czerwonym drogę do dalszego marszu na południe, w tym odbicia straconego w czerwcu 1919 r. Charkowa[3]. Dowództwo Armii Czerwonej postawiło przed Frontem Południowym zadanie ostatecznego rozbicia Armii Ochotniczej[4].
Siły strony i przebieg operacji
[edytuj | edytuj kod]Wchodzące w skład Frontu Południowego Armii Czerwonej 14, 13, 8 Armia oraz 1 Armia Konna liczyły łącznie 58 tys. bagnetów, 13 tys. szabel, 455 dział i 1660 karabinów maszynowych[4]. Wycofująca się na południe Armia Ochotnicza liczyła, łącznie z rezerwami, ok. 47 tys. bagnetów, 23 tys. szabel, 227 dział i 1600 karabinów maszynowych[4]. Jej celem było niedopuszczenie do utraty Charkowa i sąsiadującego z nim obszaru uprzemysłowionego, a także ustabilizowanie linii frontu drogą serii kontrataków[4].
23 listopada siły czerwonych zajęły linię Rylsk-Lgow-Kursk-Tim-Kastornoje i rozwinęły ogólne natarcie w kierunku Charkowa i Kupiańska. Główne uderzenie w kierunku charkowskim prowadziły 14 Armia pod dowództwem Ijeronima Uborewicza oraz 13 Armia pod dowództwem Anatolija Gekkera. 13 Armii powierzono również zadanie zdobycia Kupiańska we współpracy z Armią Konną Budionnego[4]. 8 Armia miała zabezpieczać ich działania, uderzając w kierunku Starobielska[4].
Biali podjęli próbę kontrataku na styku 13 Armii oraz 1 Armii Konnej, koncentrując w rejonie Wołczanska i Wałujek korpusy konne Konstantina Mamontowa i Siergieja Ułagaja. Jednak 28 listopada czerwoni przeszli z kolei do kontrofensywy, opanowując obszar do linii Sumy-Obojań-Stary Oskoł-Ostrogożsk-Liski-Bobrow, natomiast 1 Armia Konna i 13 Armia wysunęły się daleko do przodu, docierając do Nowego Oskołu i opanowując również to miasto[4]. W dniach 3–7 grudnia miała miejsce zacięta bitwa między kawalerią czerwonych i białych, zakończona ostatecznie sukcesem 1 Armii Konnej[4]. Do 9 grudnia 13 Armia opanowała Wołczansk, 1 Armia Konna - Wołokonowkę i Wałujki, zaś 8 Armia – Biriucz oraz Szelakino. 14 Armia natomiast przełamała obronę białych między Achtyrką i Grajworonem, zdobywając 9 grudnia Biełgorod, Bogoduchow i Wałki. 11 grudnia również 14 Armia, zajmując linię Merefy, odcięła białym drogę ucieczki na południe[4].
W tym samym czasie 13 Armia obeszła Charków i opanowała najpierw położony na wschód od niego Kupiańsk[4]. Charków został zdobyty 11[5] lub 12[4][3] grudnia przez 14 Armię. 1 Armia Konna wycofała się w kierunku Swatowa i zajęła tę miejscowość 17 grudnia, uniemożliwiając białym odejście z Charkowa na wschód[4]. Wkroczenie bolszewików do Charkowa spotkało się z raczej przychylnym przyjęciem miejscowych mieszkańców. W czerwcu 1919 r. przyjmowali oni białych z nadzieją na poprawę sytuacji ekonomicznej w mieście, licząc na przezwyciężenie trudności w zaopatrzeniu Charkowa w żywność i ponowne uruchomienie zamkniętych zakładów przemysłowych. Jednak do sierpnia 1919 r. wśród ludności, zwłaszcza robotników, zapanowało rozczarowanie rządami białych, w mieście z powodzeniem działali bolszewiccy agitatorzy. Szczególny gniew budziły pogłoski, jakoby gen. Denikin zamierzał oddać władzę w mieście Andriejowi Szkurze, który budził powszechny strach[6].
Po upadku Charkowa zdyscyplinowany do tej pory odwrót Armii Ochotniczej w kierunku obszaru dońskiego i Kaukazu Północnego zmienił się w bezładną ucieczkę; razem z białymi wycofywali się sprzyjający im cywile, a wśród wycofujących się wybuchła epidemia tyfusu[5]. Czerwonym natomiast zwycięstwo w bitwie o Charków umożliwiło kontynuowanie marszu na południe i odbicie Donbasu, co też nastąpiło na przełomie 1919 i 1920 r.[7].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b P. Kenez, Red Advance..., s. 218.
- ↑ P. Kenez, Red Advance..., s. 44.
- ↑ a b P. Kenez, Red Advance..., s. 157.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Харьковская операция [online], www.hrono.ru [dostęp 2018-11-16].
- ↑ a b J. S. Smele, The "Russian"..., s. 134.
- ↑ P. Kenez, Red Advance..., s. 157-159.
- ↑ ДОНБАСЬКА ОПЕРАЦІЯ [online], resource.history.org.ua [dostęp 2018-08-26].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- P. Kenez, Red Advance, White Defeat. Civil War in South Russia 1919-1920, New Academia Publishing, Washington DC 2004, ISBN 0-9744934-5-7.
- J. D. Smele, The "Russian" Civil Wars 1916-1926. Ten Years That Shook the World, Hurst&Company, London 2015, ISBN 978-1-84904-721-0.