Raczki
53°59′20″N 22°46′57″E/53,988889 22,782500
| wieś | |
 Rynek w Raczkach | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) | |
| Strefa numeracyjna |
87 |
| Kod pocztowy |
16-420[4] |
| Tablice rejestracyjne |
BSU |
| SIMC |
0766624[5] |
Położenie na mapie gminy Raczki  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |
Położenie na mapie powiatu suwalskiego  | |
| 53°59′20″N 22°46′57″E/53,988889 22,782500[1]
| |
| Strona internetowa | |
Raczki – wieś w Polsce, położona w województwie podlaskim, w powiecie suwalskim, siedziba gminy Raczki[6][5].
Dawniej miasto; po raz pierwszy miasteczkiem określone dopiero w 1682 roku, zdegradowane w 1870 roku[7]. Do 1954 Raczki były siedzibą gminy Dowspuda. W latach 1975–1998 położone były w województwie suwalskim.
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0766630 | Kolonia Raczki | część wsi |
| 1013571 | Nowe Osiedle | część wsi |
Geografia
[edytuj | edytuj kod]Raczki leżą na Suwalszczyźnie, na wysokim prawym brzegu rzeki Rospudy. Na północ od Raczek znajduje się jezioro rynnowe Bolesty.
Komunikacja
[edytuj | edytuj kod]Przez wieś przechodzi droga wojewódzka nr 655: Suwałki – Olecko – Giżycko. Północnym skrajem miejscowości przebiega linia kolejowa Suwałki – Olecko, która obecnie nie obsługuje ruchu pasażerskiego.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Wieś została założona w głębi puszczy pojaćwieskiej w początkach XVI wieku i początkowo nosiła nazwę Dowspuda, podobnie jak rzeka przy której ją umiejscowiono. Powstała w dobrach braci Stanisława i Mikołaja Michnowiczów Raczkowiczów, nadanych im przez Zygmunta I Starego w 1514. Od ich nazwiska pochodzi nazwa miejscowości. Liczne publikacje błędnie podają, że istniało miasto Raczki w XVI wieku, co wynika z nieporozumienia badawczego. W XVI i większej części XVII wieku Raczki były wsią, położoną przy trakcie handlowym z Grodna do Prus. W 1599 roku założono parafię i zbudowano kościół[8].
W 1682 Raczki otrzymały od Jana III Sobieskiego przywilej urządzania cotygodniowego targu i dwóch jarmarków rocznie. Po raz pierwszy określono je miasteczkiem. Istnieje też pogląd, że w 1703 roku Raczki stały się miasteczkiem.
Z pewnością miastem były Raczki w czasach Paców. Najnowsze badania przeprowadzone w archiwum w Mińsku wskazują, że już w 1739 roku Józef i Balbina Pacowie ostatecznie stali się właścicielami dóbr Raczki. Od tej pory rozpoczął się bardzo dobry okres w dziejach miasteczka[9]. W 1797 dobra przejął Ludwik Michał Pac i od tego czasu miasto odnotowało dynamiczny rozwój. Nowy właściciel miał ambicję stworzyć z Raczek centrum handlowe, przemysłowe i usługowe dla swoich posiadłości. Wzniesiono wtedy wiele nowych budynków, zajazd, a także manufaktury: serowarnię, garbarnię, bielarnię płótna oraz fabrykę obrusów i serwet, które działały aż do 1831. Rozwój przemysłu spowodował napływ ludności do pracy; również sam Pac sprowadzał do swoich fabryk wykwalifikowanych rzemieślników z Niemiec, Anglii i Szkocji. W 1818 założono w Raczkach szkołę, w której ze względu na nowych osadników nauczano również języka angielskiego i niemieckiego. Liczba ludności wzrosła wówczas do 2500.
Po klęsce powstania listopadowego Ludwik Pac wyemigrował, a jego dobra zostały skonfiskowane przez rząd carski – wtedy Raczki zaczęły podupadać. Zlikwidowano fabryki, rozebrano zajazd. W 1839 wzniesiono jednopiętrowy ratusz z wieżyczką, jednak po powstaniu styczniowym i on został rozebrany. W 1870 Raczki utraciły prawa miejskie, a w 1888 zabudowę strawił wielki pożar.
Koniec XIX wieku przyniósł odbudowywanym Raczkom ponowne ożywienie gospodarcze, dzięki rozwojowi handlu z Prusami. I wojna światowa to okres kolejnych zniszczeń, jednak po jej zakończeniu miejscowość pozostaje punktem handlowym z Niemcami oraz siedzibą gminy i dzięki temu nie popada w stagnację. Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku Raczki (wraz z kolonią Serebranka) zamieszkiwane były przez 1558 osób, wśród których 980 zadeklarowało wyznanie rzymskokatolickie, 5 prawosławne, 21 ewangelickie, 19 inne chrześcijańskie a 533 mojżeszowe. Jednocześnie 1020 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 5 białoruską, 17 niemiecką, 10 inną a 506 żydowską[10].
Był tu kościół katolicki i synagoga (w trakcie II wojny światowej została zniszczona, obecnie nie istnieje). Działał Związek Kupców[11][12]. W 1937 wybudowano nowoczesną mleczarnię, rozwijał się ruch spółdzielczy.
W czasie II wojny światowej Raczki znalazły się pod okupacją niemiecką i stanowiły silny punkt oporu okupantów. Na skarpie Rospudy Niemcy wybudowali schrony i umocnienia. W wyniku działań wojennych prawie połowa zabudowy Raczek została zniszczona.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]
Do rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa wpisane są następujące obiekty[13]:
- zachowany szesnastowieczny miejski układ przestrzenny, z brukowanym, prostokątnym rynkiem (nr rej.: A-986 z 23.03.1994)
- neogotycko-klasycystyczny kościół parafialny z lat 1767–1811 (nr rej.: 118 z 30.04.1958 oraz 507 z 23.06.1986)
- cmentarz parafialny rzymskokatolicki (nr rej.: 493 z 15.05.1986)
Przy rynku zachowały się parterowe kamieniczki z XIX wieku. Największą atrakcją turystyczną okolic Raczek są ruiny neogotyckiego pałacu Paców w Dowspudzie.
Kościół parafialny
[edytuj | edytuj kod]Budowę świątyni, pierwotnie w stylu barokowym, rozpoczęto po spłonięciu poprzedniego kościoła w 1765. Nie została jednak zakończona. Kontynuował budowę dopiero Ludwik Michał Pac w 1811, już w stylu neogotyckim, według projektu Piotra Aignera. Kolejnej gruntownej przebudowy kościoła w stylu neoklasycznym dokonał Henryk Marconi w latach 1823–24.
Wyposażeniem i zdobnictwem wnętrz zajmował się zespół tych samych artystów włoskich, którzy pracowali przy pałacu Paca w Dowspudzie. Ściany i sklepienia pokryto polichromią. Poza ołtarzem głównym w kościele znajdowało się 8 ołtarzy bocznych, po 4 z każdej strony. Wszystkie były wyposażone w rzeźby i obrazy. Pod koniec XIX wieku kościół w Raczkach otrzymał od przebywającego wtedy na Suwalszczyźnie Wojciecha Gersona dwa obrazy: jeden przedstawiał św. Franciszka, drugi – Madonnę z Dzieciątkiem.
W latach 1933–34 dobudowano dwie nawy boczne, co zmieniło całkowicie bryłę kościoła i zubożyło jego wnętrze. Zmniejszono do czterech liczbę ołtarzy. W oknach prezbiterium umieszczono kolorowe witraże, z których jeden przedstawiał Ludwika Paca w mundurze generała wojsk polskich. Podczas II wojny światowej witraże zostały zniszczone, podobnie jak rotunda stanowiąca dzwonnicę.
Obecny wystrój kościoła stanowią między innymi dwie płaskorzeźby z białego marmuru, stanowiące typowe stele grobowe. Pierwotnie miały być umieszczone w kaplicy pałacu w Dowspudzie. Uważane są za dzieło któregoś z uczniów i współpracowników rzeźbiarza Antonio Canovy, być może Lodovico Kaufmana. Innymi zabytkami sztuki sakralnej są: drewniana rzeźba św. Jana Nepomucena z 1842, dwa krzyże ołtarzowe z brązu i cztery mosiężne lichtarze z 2. połowy XIX wieku.
Ludzie związani z Raczkami
[edytuj | edytuj kod]
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 113758
- ↑ Wieś Raczki w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2021-11-13], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1054 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Rejestr TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Opisy parafii dekanatu Olwita z 1784 roku, Suwałki 2013, s. 28.
- ↑ Opisy parafii dekanatu Olwita z 1784 roku, Suwałki 2013, s. 27-28.
- ↑ T. Naruszewicz, Raczki wcześniej znalazły się w rękach Paców, "Rocznik Augustowsko-Suwalski" 2016, t. 16, s. 117-122.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 3.
- ↑ Księga Adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa; Annuaire da la Pologne (y Compris la V.L. de Dantzig), Warszawa 1930, s. 146.
- ↑ Synagoga w Raczkach (ul. Szkolna) | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2020-03-04].
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2018-04-04].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Zygmunt Filipowicz, 1980, Suwalszczyzna. Panorama turystyczna, Warszawa, Krajowa Agencja Wydawnicza, ss. 101–105
- Józef Kuran, 1976, Kajakiem po jeziorach augustowskich i suwalskich, Warszawa, Sport i Turystyka, s. 173–174
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Raczki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 370.
- Gmina Raczki – Oficjalny serwis internetowy
- Nieoficjalna strona po angielsku
- Serwis informacyjny Gminy Raczki. raczki.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-05)].
- Cerkiew Cudownego Obrazu Zbawiciela
| Wsie |
|
|---|---|
| Osada | |
| Części wsi |
|
