Rajgród

Rajgród
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	Herb
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	grajewski
Gmina	Rajgród
Prawa miejskie	1568
Burmistrz	Adrian Arasimowicz
Powierzchnia	35,28 km²
Populacja (31.12.2017); • liczba ludności; • gęstość	; 1 571; 44,5 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 86
Kod pocztowy	19-206
Tablice rejestracyjne	BGR
	Położenie na mapie Polski Rajgród
	Położenie na mapie województwa podlaskiego Rajgród
	Położenie na mapie powiatu grajewskiego Rajgród
	Położenie na mapie gminy Rajgród Rajgród
	53°44′01″N 22°42′01″E/53,733611 22,700278
TERC (TERYT)	2004044
SIMC	0957465
	Urząd miejskiul. Warszawska 32; 19-206 Rajgród
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa
	BIP

Rajgród – miasto w województwie podlaskim, w powiecie grajewskim, położone nad Jeziorem Rajgrodzkim. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Rajgród.

Początkowo Rajgród stanowił część Jaćwieży^[4], następnie zaś należał do ziemi wiskiej, stanowiącej część Mazowsza^[5], po czym został włączony do Podlasia jako część ziemi bielskiej^[6]. Miasto królewskie starostwa rajgrodzkiego w ziemi bielskiej województwa podlaskiego w 1795 roku^[7]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. łomżyńskiego. W Rajgrodzie działa Ochotnicza Straż Pożarna.

Przez miasto przebiega droga krajowa nr 61.

Według danych z 1 stycznia 2018 Rajgród liczył 1 571 mieszkańców^[2].

Jezioro Rajgrodzkie

Osobny artykuł: Jezioro Rajgrodzkie.

Na Pojezierzu Rajgrodzkim występują liczne jeziora, z których największe – Rajgrodzkie stanowi oś regionu. Jezioro Rajgrodzkie to rynnowe jezioro przepływowe rzeki Legi (Jegrzni) o powierzchni 1514 ha (18 w Polsce pod względem powierzchni), w tym powierzchnia wysp wynosi 11,1 ha, długość maksymalna osiąga 12 050 m, zaś maksymalna szerokość 1900 m, głębokość maksymalna – 52 m (20 lokata w kraju), podczas gdy głębokość średnia wynosi 9,4 m, objętość Jeziora Rajgrodzkiego wynosi 142 623 tys. m³ i pod tym względem jest 14 w Polsce. Linia brzegowa jest dobrze rozwinięta z licznymi zatokami, półwyspami, cyplami, o długości 56 000 m. Jezioro Rajgrodzkie ma charakterystyczny kształt. Składa się ono ze zbiornika głównego i czterech wydłużonych ramion (zatok). Zatoki północne nazywane są jeziorami: Przepiórka (północno-wschodnia) i Stackie (północno-zachodnia). Zatoka południowa nosi nazwę Zatoki Czarnowiejskiej. Zbiornik główny i zatoka wschodnia, nad którą leży Rajgród, to Jezioro Rajgrodzkie. Liczne ośrodki turystyczno-wypoczynkowe.

Historia

Pierwsze ślady działalności ludzkiej w rejonie Rajgrodu pochodzą z około 9000–7000 roku p.n.e. Nad jeziorem Dręstwo znaleziono szkielety ludzi kromaniońskich. W średniowieczu na wyspie, gdzie wznosiło się wzgórze, Jaćwingowie założyli osadę Raj, która była siedzibą plemienia jaćwieskiego – Zlinców. Leżała ona szlaku handlowym wiodącym z Mazowsza w głąb ziem jaćwieskich.

Po śmierci księcia płockiego Bolesława III w 1351 roku ziemia wiska (a w tym teren Rajgrodu) została odziedziczona przez króla Kazimierza Wielkiego. Król w 1355 roku przekazał ziemię wiską i Rajgród na trzy lata Siemowitowi III (odpowiedni dokument książę Siemowit wystawił w Kaliszu 27 XII 1355 r.)^[8]. W 1358 na mocy zawartej w Grodnie umowy Mazowsza z Litwą potwierdzono przynależność ziem, na których leży Rajgród do Mazowsza^[9]. Według Wiganda z Marburga w 1360 roku król Kazimierz Wielki nakazał budowę w Rajgrodzie zamku Rongart, który nie został wtedy ukończony z powodu zniszczenia go w tym samym roku przez Krzyżaków, którzy twierdzili, że ta część terenów po Jaćwingach powinna należeć do państwa Zakonu Krzyżackiego^[9]^[5]. Pierwsza pewna wzmianka o Rajgrodzie pochodzi z 1429 roku z aktu sprzedaży przez Mikołaja z Rajgrodu dóbr w ziemi wiskiej jego bracie – Janie. W XIV/XV wieku pod grodem w Rajgrodzie zaczęła rozwijać się osada, w której istniał drewniany kościół i cmentarz (w miejscu obecnej szkoły)^[10]. Pierwszymi mieszkańcami osady byli mazowieccy bartnicy i rybacy z Goniądza^[11]. Na mocy pokoju w Melnie w 1422 roku Rajgród przeszedł z Mazowsza do Wielkiego Księstwa Litewskiego. Pierwszym źródłowo poświadczonym plebanem w Rajgrodzie był w 1485 r. ksiądz Adam Szczuka, poprzednio wikary wąsoski.

Około 1505 roku tereny te król Aleksander Jagiellończyk nadał Michałowi Glińskiemu, a w 1509 król Zygmunt I Stary nadał dobra rajgrodzkie i goniądzkie wojewodzie Mikołajowi Radziwiłłowi, co stało się początkiem istnienia na tym terenie tzw. „państwa Radziwiłłów”. W tym okresie Rajgród jest uznawany za przynależny do ziemi bielskiej. W 1519 r. Mikołaj Radziwiłł na prośbę plebana Stanisława Wilka wydał nowy przywilej fundacyjny dla kościoła w Rajgrodzie, ponieważ stary został zagubiony. W 1520 r. miał miejsce najazd Krzyżaków, którzy poważnie zniszczyli zabudowę miasta. W 1529 roku z inicjatywy królowej Bony został wydany wyrok królewski „uwalniający” szlachtę rajgrodzką i goniądzką spod władzy Radziwiłłów.

W 1566 r. nastąpiła nowa lokacja miasta^[12], prawa miejskie Rajgród otrzymał w 1568 roku od wojewodziny Anny z Radziwiłłów Kiszczyny. Po unii lubelskiej w 1569 roku włączono go wraz z całym województwem podlaskim do Korony Królestwa Polskiego. W 1570 roku Anna Kiszczyna zapisała dobra rajgrodzkie i goniądzkie królowi Zygmuntowi Augustowi, w związku z czym Rajgród stał się miastem królewskim i siedzibą starosty, którym został Marcin Dulski. Około 1602 roku w zachodniej części wzgórza zamkowego wzniesiono „dwór wielki”, w którym prawdopodobnie mieściła się siedziba i urząd starosty^[10]. Budynek ten istniał do około połowy XVII wieku, a jego fundamenty były widoczne jeszcze w końcu XIX wieku. Badania archeologiczne potwierdziły związek Góry Zamkowej z okresem funkcjonowania na niej siedziby starostów rajgrodzkich, wywodzących się z rodziny Dulskich herbu Przegonia. Pierwszym starostą utworzonych z dóbr Goniądza i Rajgrodu starostw rajgrodzkiego i augustowskiego był od 1571 r. Marcin Dulski, ożeniony ze Szczęsną z Rożnowa. Po nim starostwo w 1597 r. objął jego syn Piotr Dulski ożeniony z Anną Zofią z Pretficzów herbu Wczele^[10]. Przeciwko niemu w 1616 roku z powodu nadmiernego fiskalizmu skargi składali mieszczanie i chłopi^[10]. Następnie starostą był syn Piotra - Krzysztof Dulski, pełniący ten urząd w latach 1632-1645. Potem przekazał starostwo augustowskie Fryderykowi Denhoffowi, a starostwo rajgrodzkie posiadał w latach 1645-1665 Inflantczyk Jan Berg, pułkownik królewski^[10]. Odtąd starostwo rajgrodzkie stanowiło uposażenie wyższych oficerów królewskich wywodzących się z Inflant^[10]. W 1655 najazd wojsk szwedzkich zakończył okres pomyślnego rozwoju. W 1679 roku król Jan III Sobieski potwierdził prawa miejskie magdeburskie i jego przywileje. W XVIII wieku jest wzmiankowana szkoła w Rajgrodzie, a w 1764 roku rozpoczęto budować nowy kościół.

W czasie insurekcji kościuszkowskiej mieszczanie i okoliczna szlachta 10 lipca 1794 roku poniosła porażkę w starciu z wojskami pruskimi. Po III rozbiorze Polski miasto zagarnęło Królestwo Prus i włączyło do Prus Nowowschodnich, a po Traktacie w Tylży w 1807 roku objęło je Księstwo Warszawskie. Od 1815 część Królestwo Kongresowego. W czasie powstania listopadowego w dniu 29 maja 1831 r. pod Rajgrodem odbyła się zwycięska bitwa wojsk polskich pod dowództwem gen. Antoniego Giełguda z Rosjanami. W szarży ułanów poznańskich poległ mjr Franciszek Mycielski. W 1863 roku na Górze Rykowej pod Rajgrodem stracono powstańca Narzymskiego. W 1863 roku miasto utraciło prawa miejskie, które przywrócono w 1924 roku po odzyskaniu niepodległości. W latach 1870–1923 siedziba gminy Rajgród. W 1937 roku rozpoczęto budowę nowej szkoły.

W 1807 roku leśniczym w leśnictwie Rajgród zostaje Józef Sienkiewicz – dziadek Henryka Sienkiewicza^[13], a 30 czerwca 1813 roku we wsi Woźnawieś urodził się jego ojciec Józef Paweł Ksawery^[14].

W okresie międzywojennym stacjonowała tu placówka Straży Celnej „Okoniówek” i placówka Straży Celnej „Rajgród”^[15]. W 1921 mieszkało tu 2291 osób. W 1929 istniał w mieście kościół katolicki oraz synagoga^[16]. Budynek bożnicy był drewniany. Obecnie nie istnieje^[17].

W 1941 roku w Rajgrodzie doszło do pogromu miejscowych Żydów. W wyniku zbiorowych egzekucji, w których brali udział niektórzy Polacy zginęło około 100 osób^[a]^[18].

W latach 1941–1944 Rajgród znajdował się w granicach Bezirk Bialystok.

W lipcu 1941 Niemcy utworzyli tam getto dla ludności żydowskiej^[19]. Przybywało w nim ok. 1200 Żydów z Rajgrodu i okolicznych miejscowości^[19]. Zostało ono zlikwidowane 2 listopada 1942, a jego mieszkańcy wywiezieni do obozu przejściowego w Boguszach^[19].

Osobny artykuł: Pogrom w Rajgrodzie.

Zabytki

opracowano na podstawie materiału źródłowego^[20]

Góra Zamkowa z punktem widokowym na Jezioro Rajgrodzkie
Dworek Opartowo
Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
Rynek – Plac 1000-lecia
Dworek organistów (Koniecków i Kurpiewskich)
Kapliczka przydrożna
Cmentarz z XIX-wieczną kaplicą
Cmentarz żydowski w Rajgrodzie

Zabytki w okolicach Rajgrodu

Młyn na Wojdach
Kościół Parafialny pw św. Wojciecha w Rydzewie

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Rajgrodu w 2014 roku^[2].

Ludzie związani z Rajgrodem‎ ‎

Z tym tematem związana jest kategoria: ‎‎Ludzie związani z Rajgrodem‎.

Bibliografia (chronologicznie)

S. Szybkowski, Przynależność terytorialna ziemi drohickiej i powiatu goniądzkiego w końcu XIV i na początku XV w., [w:] Hortus Imaginum. Studia historyczne dedykowane pamięci profesora Stanisława Mielczarskiego, red. E. Paner i n., Gdańsk 2005, ss. 225–238
J. Śliwiński, W sprawie przynależności państwowej w 1360 r. pojaćwięskiego Rajgrodu, w: Krzyżacy, szpitalnicy, kondotierzy, Malbork 2006 (Studia z dziejów średniowiecza 12), s. 363-379
E. Kowalczyk-Heyman, Rajgród 1360 r. Przyczynek do dziejów granicy mazowiecko-krzyżackiej, Kwartalnik Historyczny 113, 2006, nr 3, s. 5-18
J. Śliwiński, Jeszcze raz w sprawie Rajgrodu, Komunikaty Mazursko-Warmińskie 2007, nr 4, s. 539-553
E. Kowalczyk-Heyman, Jeszcze raz o Rajgrodzie, Komunikaty Mazursko-Warmińskie 2007, nr 4, s. 529-537

Linki zewnętrzne

Rajgród, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 495 .

Uwagi

↑ Nie jest jasne czy Polacy działali za zgodą czy na polecenie Niemców.

Przypisy

↑ Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.). [dostęp 2009-10-01].
↑ ^a ^b ^c Rajgród w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.
↑ Krystyna Musianowicz: Drohiczyn od VI do XIII wieku. Dzieje i kultura. Wydawnictwo „Pojezierze”, Olsztyn – Białystok 1982, s. 76. ISBN 83-7002-092-5
↑ ^a ^b Elżbieta Kowalczyk-Heyman: Rajgród 1360 r. Przyczynek do dziejów granicy mazowiecko-krzyżackiej, w: „Kwartalnik Historyczny”, R. 113, nr 3. Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2006, s. 10. ISSN 0023-5903
↑ Jerzy Kwiatek, Teofil Lijewski: Leksykon miast polskich. MUZA SA, Warszawa 1998, s. 719. ISBN 83-7079-926-4
↑ Karol de Perthées , Mappa Szczegulna Woiewodztwa Podlaskiego, 1795
↑ AdamA. Szweda AdamA., Okoliczności wizyty króla Kazimierza Wielkiego w Malborku w 1365 r. /Circumstances of the visit of Casimir the Great in Marienburg in 1365 (Roczniki Historyczne 77, 2011) [online] [dostęp 2019-10-07] (ang.).
↑ ^a ^b HenrykH. Rutkowski HenrykH., Granica mazowiecko-litewska między Wizną a Grodnem z 1358 r. /The Mazovian-Lithuanian Border between Wizna and Grodno from 1358/, „Studia Geohistorica” (5), 2017, s. 148, DOI: 10.12775/SG.2017.08, ISSN 2300-2875 [dostęp 2024-09-10] (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f DanutaD. Jaskanis DanutaD., Grodzisko w Rajgrodzie w świetle źródeł archeologicznych. Wyniki konserwatorskich badań zabezpieczających z 1969 roku, „Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego”, 7, 2001, s. 75-157 [dostęp 2024-09-10] .
↑ Szkice z dziejów kolonizacji Podlasia i Grodzieńszczyzny od XIV do XVI wieku, Wyd. Uniw. W-M, Olsztyn 2002, s. 41, ISBN 83-7299-186-3.
↑ Piotr Skurzyński: Warmia, Mazury, Suwalszczyzna. Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A., 2004, s. 321. ISBN 83-7200-631-8.
↑ Genealogia Henryka Sienkiewicza. henryk-sienkiewicz.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-01-09)].
↑ Adam CzesławA.C. Dobroński Adam CzesławA.C., Miasta województwa podlaskiego, Białystok 2014, s. 245, ISBN 978-83-64505-00-3 .
↑ Kalendarz z szematyzmem funkcjonariuszy Straży Celnej na rok 1927, Nakładem Zarządu Internatu imienia dra Władysława Rasińskiego dla Dzieci Funkcjonariuszy Straży Celnej, 1927, s. 173 .
↑ Księga Adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa; Annuaire da la Pologne (y Compris la V.L. de Dantzig), Warszawa 1930, s. 108 .
↑ Synagoga w Rajgrodzie | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2020-03-04] .
↑ Rajgród - miejsce pogromu z 1941 roku - Miejsca martyrologii - Zabytki - Rajgród - Wirtualny Sztetl. www.sztetl.org.pl. [dostęp 2015-10-04].
↑ ^a ^b ^c Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 442. ISBN 83-01-00065-1.
↑ Miasto Rajgród [online], wrotapodlasia.pl [zarchiwizowane z adresu 2012-10-27] .

[18] Nie jest jasne czy Polacy działali za zgodą czy na polecenie Niemców.

[gus-1] Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.). [dostęp 2009-10-01].

[Populacja2018-2] Rajgród w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[3] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.

[4] Krystyna Musianowicz: Drohiczyn od VI do XIII wieku. Dzieje i kultura. Wydawnictwo „Pojezierze”, Olsztyn – Białystok 1982, s. 76. ISBN 83-7002-092-5

[:1-5] Elżbieta Kowalczyk-Heyman: Rajgród 1360 r. Przyczynek do dziejów granicy mazowiecko-krzyżackiej, w: „Kwartalnik Historyczny”, R. 113, nr 3. Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2006, s. 10. ISSN 0023-5903

[6] Jerzy Kwiatek, Teofil Lijewski: Leksykon miast polskich. MUZA SA, Warszawa 1998, s. 719. ISBN 83-7079-926-4

[7] Karol de Perthées , Mappa Szczegulna Woiewodztwa Podlaskiego, 1795

[8] AdamA. Szweda AdamA., Okoliczności wizyty króla Kazimierza Wielkiego w Malborku w 1365 r. /Circumstances of the visit of Casimir the Great in Marienburg in 1365 (Roczniki Historyczne 77, 2011) [online] [dostęp 2019-10-07] (ang.).

[:0-9] HenrykH. Rutkowski HenrykH., Granica mazowiecko-litewska między Wizną a Grodnem z 1358 r. /The Mazovian-Lithuanian Border between Wizna and Grodno from 1358/, „Studia Geohistorica” (5), 2017, s. 148, DOI: 10.12775/SG.2017.08, ISSN 2300-2875 [dostęp 2024-09-10] (pol.).

[:2-10] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f DanutaD. Jaskanis DanutaD., Grodzisko w Rajgrodzie w świetle źródeł archeologicznych. Wyniki konserwatorskich badań zabezpieczających z 1969 roku, „Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego”, 7, 2001, s. 75-157 [dostęp 2024-09-10] .

[11] Szkice z dziejów kolonizacji Podlasia i Grodzieńszczyzny od XIV do XVI wieku, Wyd. Uniw. W-M, Olsztyn 2002, s. 41, ISBN 83-7299-186-3.

[mapa2007-12] Piotr Skurzyński: Warmia, Mazury, Suwalszczyzna. Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A., 2004, s. 321. ISBN 83-7200-631-8.

[13] Genealogia Henryka Sienkiewicza. henryk-sienkiewicz.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-01-09)].

[14] Adam CzesławA.C. Dobroński Adam CzesławA.C., Miasta województwa podlaskiego, Białystok 2014, s. 245, ISBN 978-83-64505-00-3 .

[15] Kalendarz z szematyzmem funkcjonariuszy Straży Celnej na rok 1927, Nakładem Zarządu Internatu imienia dra Władysława Rasińskiego dla Dzieci Funkcjonariuszy Straży Celnej, 1927, s. 173 .

[16] Księga Adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa; Annuaire da la Pologne (y Compris la V.L. de Dantzig), Warszawa 1930, s. 108 .

[17] Synagoga w Rajgrodzie | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2020-03-04] .

[19] Rajgród - miejsce pogromu z 1941 roku - Miejsca martyrologii - Zabytki - Rajgród - Wirtualny Sztetl. www.sztetl.org.pl. [dostęp 2015-10-04].

[Pilichowski442-20] Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 442. ISBN 83-01-00065-1.

[21] Miasto Rajgród [online], wrotapodlasia.pl [zarchiwizowane z adresu 2012-10-27] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[a]

[18]

[19]

[20]

Miasta na prawach powiatu	Białystok Łomża Suwałki
Miasta powiatowe	Augustów Bielsk Podlaski Grajewo Hajnówka Kolno Mońki Sejny Siemiatycze Sokółka Wysokie Mazowieckie Zambrów
Miasta gminne	Brańsk Choroszcz Ciechanowiec Czarna Białostocka Czyżew Dąbrowa Białostocka Drohiczyn Goniądz Jedwabne Kleszczele Knyszyn Krynki Lipsk Łapy Michałowo Nowogród Rajgród Stawiski Suchowola Supraśl Suraż Szczuczyn Szepietowo Tykocin Wasilków Zabłudów

Miasto	Rajgród
Części miasta	Kolonie Rajgrodzkie Okuniówek Opartowo Podchoinki Podliszewo Rajgrodzik Zabród
Wsie	Bełda Bukowo Ciszewo Czarna Wieś Danowo Karczewo Karwowo Kołaki Kosiły Kosówka Kozłówka Kuligi Łazarze Miecze Orzechówka Pieńczykowo Pieńczykówek Przestrzele Rybczyzna Rydzewo Skrodzkie Sołki Stoczek Turczyn Wojdy Woźnawieś Wólka Mała Wólka Piotrowska
Części wsi	Dziarniki Matnia
Przysiółki wsi	Budy Tworki
Osady	Biebrza Tama
Osady leśne	Pikły Przejma

Miasta	Grajewo Rajgród Szczuczyn
Gminy miejskie	Grajewo
Gminy miejsko-wiejskie	Rajgród Szczuczyn
Gminy wiejskie	Grajewo Radziłów Wąsosz

Przynależność wojewódzka	gubernia łomżyńska (1867–1915) woj. białostockie (II RP) (1919–39) woj. białostockie (1945–48)
Miasta	Goniądz (←1916–19→) Grajewo (do 1870 i od 1916) Radziłów (do 1870) Rajgród (do 1870 i od 1924) Szczuczyn Wąsosz (do 1870)
Gminy wiejskie	Bełda (1877–48) Białaszewo (1867–1948) Bogusze (1867–1916 i 1919–48) Goniądz (←1916–19→) Grabowo (do 1947→) Grajewo (1916–19) Lachowo (1867–77 i 1923–47→) Mścichy (1867–1870) Pruska (1867–1868, 1874–1916 i 1919–48) Pruska-Ruda (1868–74) Przestrzele (1867–77) Radziłów (1867–1948) Rajgród (1870–74 i 1919–23) Ruda (1867–68 i 1874–1948) Szczuczyn (1867–1948) Tajno (1916–19) Wąsosz (1867–1948)

Przynależność wojewódzka	woj. białostockie (II RP) (1919–39) woj. białostockie (1945–48)
Miasta	Grajewo Rajgród Szczuczyn
Osiedla (1954–72)	Prostki (od 1956)
Gminy wiejskie (1948–54 i 1973–75)	Bełda Białaszewo Bogusze (do 1954) Grajewo (od 1973) Prostki (od 1973) Pruska (do 1954) Radziłów Rajgród (od 1973) Ruda (do 1954) Szczuczyn Wąsosz
Gromady (1954–72)	Bełda (1954–72) Bęćkowo (1954–61) Białaszewo (1954–72) Czerwonki (1959–68) Dreństwo (1954 →) Flesze (1954–59) Grajewo (1959–72) Klimaszewnica (1954–59) Kramarzewo (1954–59) Ławsk (1954–68) Modzele (1954–59) Mścichy (1954–59) Niećkowo (1954–68) Niedźwiadna (1954–61) Osowiec (1954–72) Pieńczykowo (1954–59) Prostki I (1954–55) Prostki (II) (1954–72) Przechody (1954–59) Radziłów (1954–72) Ruda (1954–72) Rydzewo (1954–61) Słucz (1954–72) Sokółki (← 1955–57) Sulewo-Kownaty (1954–59) Szczuczyn (1961–72) Szymany (1954–59) Tajno Stare (1954 →) Wąsosz (1954–72) Wierzbowo (1954–68) Woźnawieś (1954 → i ← 1958–72) Żebry (1954–59)