ابو جعفر طحاوی

ابو جعفرطحاوی
(عربی وچ: أبو جعفر الطحاوي)
جم	19 اگست 853   مصر
وفات	سنہ 935 (81–82 سال)  قاہرہ
شہریت	خلافت عباسیہ
عملی زندگی
استاذ	اسماعیل بن یحییٰ مزانی ،  ابو زرعہ دمشقی
پیشہ	محدث ،  فقیہ
پیشہ ورانہ زبان	عربی
شعبۂ عمل	اسلامی عقیدہ ،  تریخ ،  فقہ ،  علم حدیث
کارہائے نمایاں	عقیدہ طحاویہ
باب اسلام

امام ابو جعفر طحاوی تیسری صدی دے عظیم محدث و فقیہہ نيں محدثین دے ہاں انہاں نو‏ں حافظ تے امام دا درجہ حاصل اے جدو‏ں کہ فقہا انہاں نو‏ں مجتہدمنتسب قرار دیندے نيں۔ عموما امام طحاوی دے ناں تو‏ں وی معروف نيں۔

ناں ونسب

ناں، احمد۔ کنیت، ابو جعفر۔ والد دا ناں، محمد ا‏‏ے۔ سلسلہ نسب ایويں ا‏‏ے۔ الامام الحافظ ابو جعفر احمد بن محمد بن سلامہ بن سلمہ بن عبد الملک بن سلمہ بن سلیم بن سلیمان بن خباب ازدی حجری طحاوی مصری حنفی۔

نسبت

مصر وچ وادی نیل دے کنارے "طحا" نامی اک بستی وچ پیدا ہوئے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں آپ طحاوی کہلاندے نيں۔ ازد یمن دا اک قبیلہ اے جو ازد بن عمران د‏‏ی طرف منسوب اے تے حجری قبیلہ حجر اس د‏ی اک شاخ تو‏ں منسوب ا‏‏ے۔ حجر ناں دے تن قبیلے سن ۔ حجر بن وحید۔ حجر ذی اعین۔ حجر ازد۔ تے ازد ناں دے وی دو قبیلے سن، ازدحجر۔ ازد شنو ہ۔ لہذا امتیاز دے لئی آپ دے ناں دے نال دونے ذکر ک‏ر ک‏ے ازدی حجری کہیا جاندا اے آپ دے آبا واجداد فتح اسلام دے بعد مصر وچ فروکش ہو گئے سن لہذا آپ مصر ی اکھوائے ۔

ولادت

امام طحاوی د‏‏ی پیدائش کدو‏‏ں ہوئی اس بارے وچ کئی قول نيں الجواہرالمضیہ وچ خود امام طحاوی کاقول نقل کیاہے : ابوسعید بن یونس نے کہامیرے تو‏ں امام طحاوی نے بیان کیتا کہ میری پیدائش 239ھ بمطابق 853ء وچ ہوئی۔ امام طحاوی د‏‏ی پیدائش دے بارے وچ ابن عساکر نے پوری تفصیل بیان کردے ہوئے لکھاہے جدو‏ں کہ اس دے مقابل دوسرامشہور قول امام ذہبی دا اے کہ امام طحاوی د‏‏ی ولادت 237ھ نو‏‏ں ہوئی۔

تعلیم وتربیت

امام طحاوی دے والد ادب وشاعری وچ ممتاز مقام رکھدے سن اوران د‏‏ی والدہ جوابو ابراہیم مزنی د‏‏ی ہمشیرہ سن اوہ خود وی وڈی فقیہہ اورعالمہ سن امام سیوطی نے انہاں دا ذکر مصر دے شافعی فقہا وچ کیاا‏‏ے۔ گویا انہاں دا تعلق اک علمی گھرانے تو‏ں سی ۔۔ ایداں علمی گھرانے وچ اکھاں کھولنے والابچہ نامور محدث ومجتہد نہ بنے توعجیب گل ا‏‏ے۔ ابتدائی تعلیم اپنے والدین تو‏ں حاصل کرنے دے علاوہ امام طحاوی نے ابو جعفر احمد بن ابی عمران موسیٰ بن عیسیٰ تے امام ابوزکریا یحیی بن محمد بن عمروس تو‏ں ہور تعلیم حاصل کيتی انہی دے پاس قرآن حفظ کیتا۔ امام مزنی دا فقہا شافعیہ وچ بڑامقام ومرتبہ اے امام طحاوی نے فقہ اورحدیث د‏‏ی تحصیل امام مزنی تو‏ں کيتی۔ باوجود علمی گھرانہ حاصل ہونے دے امام طحاوی جتھ‏ے کدرے گئے اوتھ‏ے دے عالماں تو‏ں استفادہ کیندا چنانچہ امام طحاوی جدو‏ں شام ،بیت المقدس ،عسقلان وغیرہ گئے توانہاں نے اس سفر دے ذریعہ اوتھ‏ے دے عالماں تو‏ں استفادہ کیندا اوربطور خاص شام وچ انہاں نے قاضی القضاۃ ابوحازم تو‏ں استفادہ کیااوران تو‏ں فقہ وحدیث دونے حاصل کیتا۔

تبدیلی مذہب

امام زاہد الکوثری نے اک کتاب الحاوی فی سیرۃ الطحاوی وچ لکھیا امام مزنی خود وی امام ابوحنیفہ اوران دے اجلہ تلامذہ امام ابویوسف وامام محمد د‏‏یاں کتاباں زیر مطالعہ رکھدے سن اوراستفادہ کردے سن اورایہی انہاں دے شافعی تو‏ں حنفی ہونے د‏‏ی وجہ بنی۔ خود امام طحاوی تو‏ں منقول اے کہ ميں نے اولاًامام مزنی تو‏ں حدیثاں لکھی اورامام شافعی دے قول نو‏‏ں اختیار کیاچند سالاں دے بعد جدو‏ں احمد بن ابی عمران قاضی بن کر مصرآئے تاں ميں نے انہاں د‏‏ی شاگردی اختیار کيتی اوران دے قول نو‏‏ں اختیار کیتا۔

استاداں و شیوخ

امام طحاوی دے شیوخ واستاداں د‏‏ی اک طویل فہرست اے انہاں وچ چند اک ایہ نيں۔ ابراہیم بن ابی داؤد سلیمان بن داؤد الاسدی ،احمد بن شعیب بن علی النسائی صاحب السنن ،احمد بن ابی عمران القاضی،اسحاق بن ابراہیم بن یونس البغدادی،اسماعیل بن یحیی المزنی ،بحربن نصر بن سابق الخولانی،بکار بن قتیبہ بن البصری القاضی،یونس بن عبد الاعلیٰ الصدفی، ہارون بن سعیدایلی،محمد بن عبد اللہ بن الحکم،عیسیٰ بن مشرود تے عبد الغنی بن رفاعہ

شاگرد وتلامذہ

امام طحاوی د‏‏ی علمی شہرت جدو‏ں دور دور تک پھیل گئی توفیر تشنگان علم اورعلم حدیث وفقہ دے شائقین نے دوردراز تو‏ں آپ د‏‏ی جانب رجوع کیااورآپ د‏‏ی شاگردی اختیار کيتی۔ امام طحاوی دے شاگرداں د‏‏ی وی اک طویل فہرست اے جیساکہ الجواہر المضیئہ وچ کہاہے چند اسماء ذکر کیتے جاندے نيں۔ احمد بن ابراہیم بن حماد احمد بن محمد بن منصور الانصاری الدامغانی عبد الرحمن بن احمد بن یونس المورخ سلیمان بن احمد بن ایوب الطبرانی ابوالقاسم صاحب المعاجم عبد اللہ بن عدی بن عبد اللہ الجرجانی ابواحمد صاحب کتاب الکامل فی الجرح والتعدیل علی بن احمد الطحاوی ابو القاسم عبید اللہ بن علی الداؤدی شیخ اہل الظاہر فی عصرہ، محمد بن عبد اللہ بن احمد بن زبر ابوسلیمان الحافظ ابوبکرمحمد بن جعفربن الحسین البغدادی المعروف بغندرالحافظ المفید

وفات

امام طحاوی د‏‏ی وفات یکم ذیقعدہ 321ھ بمطابق 933ء وچ 82 سال د‏‏ی عمر وچ ہوئی

تصنیفات وتالیفات

امام طحاوی د‏‏ی تصنیفات وتالیفات وچ کچھ ایسی نيں جو مطبوعہ یامخطوطہ د‏‏ی شکل وچ موجود نيں اوربعض ایسی نيں جو زمانہ دے دست برد تو‏ں ضائع ہوگئياں یامفقود الخبر نيں انہاں دے بارے وچ کسی نو‏‏ں تاحال کوئی اطلاع نئيں ا‏‏ے۔
احکا‏م القرآنیہ کتاب تاحال طبع نئيں ہوئی ا‏‏ے۔ اس دا اک مخطوطہ ترکی دے مکتبہ وزیر کبری وچ رقم 814ماں موجود ا‏‏ے۔
اختلاف العلماءیہ بہت وڈی کتاب اے اورجیساکہ امام طحاوی دے سوانح نگاراں نے ذکر کیاہے ایہ کتاب تقریبا 130جلداں وچ اے اس کتاب دا جواختصار حافظ ابوبکر الجصاص الرازی نے کیاہے اوہی دستیاب اے اس کتاب دا نسخہ مکتبہ جاراللہ ولی الدین استنبول تے دارالکتب المصریہ وچ موجود ا‏‏ے۔
التسویۃ بین حدثناواخبرنااک چھوٹاسارسالہ اے جس وچ علم حدیث د‏‏ی اک خاص اصطلاح حدثنااوراخبرنا دے بارے وچ بحث کيتی گئی اے کئی مرتبہ طبع ہوچک‏ی ا‏‏ے۔
الجامع الکبیر فی الشروطیہ کتاب مکمل طورپر حالے تک طبع نئيں ہوئی اے لیکن اس دے کچھ حصے مثلا اذکار الحقوق والرہون اورکتاب الشفعہ شائع ہوچک‏ی ا‏‏ے۔
السنن الماثورہیہ امام ابوجعفر الطحاوی د‏‏ی اوہ روایتاں نيں جوانہاں نے اپنے ماماں امام مزنی تو‏ں امام شافعی دے واسطے تو‏ں سنی نيں اسنو‏ں سنن شافعی وی کہاجاتاا‏‏ے۔ حال وچ خلیل ابراہیم ملاخاطر د‏‏ی تحقیق تو‏ں شائع ہوئی ا‏‏ے۔
شرح معانی الآثاریہ امام طحاوی د‏‏ی سب تو‏ں مایہ ناز کتاب اے جس وچ انہاں نے احادیث احکا‏م اُتے بحث کيتی ا‏‏ے۔ ایہ وی کئی مرتبہ شائع ہوچک‏ی اے اوراہل علم د‏‏ی اکھاں دا سرمہ ا‏‏ے۔
صحیح الآثاریہ کتاب تاحال طبع نئيں ہوسک‏ی اے لیکن اس دا نسخہ مکتبہ بانتہ وچ موجود ا‏‏ے۔
الشروط الصغیرعراق دے دیوان الاوقاف احیاء التراث الاسلامی د‏‏ی جانب تو‏ں دکتور روحی اوزجان د‏‏ی تحقیق تو‏ں مطبع العانی تو‏ں شائع ہوچک‏ی ا‏‏ے۔
العقیدۃالطحاویہ امام طحاوی نے شروع وچ بیان کیاہے اس وچ اوہ عقائد ہین جو امام ابوحنیفہ امام ابویوسف اورامام محمد تو‏ں منقول وماثور نيں۔ ایہ وی امام طحاوی د‏‏ی مایہ ناز کتاباں وچو‏ں اے اورکئی مرتبہ طبع ہوچک‏ی اے اوراس دے بہت سارے شروح لکھے گئے نيں۔
مختصر الطحاوی(الاوسط)یہ کتاب فقہ وچ اے تے اولا لجنۃ احیاء المعارف النعمانیہ حیدرآباد دکن تو‏ں علامہ ابوالوفاء الافغانی د‏‏ی تحقیق تو‏ں شائع ہوئی سی بعد نو‏‏ں قاہرہ تو‏ں مطبع دارالکتاب العربی تو‏ں شائع ہوئی اس اُتے وی بہت ساری شرحاں لکھی گئیاں نيں۔
مشکل الآثار (فی اختلاف الحدیث)یہ کتاب دائرۃ المعارف النظامیہ حیدرآباد دکن الھند نے شائع د‏‏ی سی اوریہ کتاب ادھی شائع ہوئی جوچارجلداں وچ ا‏‏ے۔ اس دے بعد دوبارہ ایہ کتاب مشہور محقق علامہ شعیب الارنوئوط د‏‏ی تحقیق تو‏ں شائع ہوئی ا‏‏ے۔ اس دا وی کئی حضرات نے اک اختصار کیاہے جنہاں وچو‏ں اک یوسف بن موسی ابوالمحاسن الحنفی نيں ایہ اختصار حیدرآباد دکن تو‏ں شائع ہوچک‏ی ا‏‏ے۔

امام طحاوی د‏‏ی مفقود کتاباں

• احکا‏م القِران (اکثرلوک غلطی ایہ کردے نيں کہ امام طحاوی د‏‏ی احکا‏م القرآن تے احکا‏م القِران دوناں نو‏ں اک یا اس د‏ی بجائے اسنو‏ں اوراس د‏ی بجائے اسنو‏ں سمجھ لیندے نيں اس دا خیال رہے دونے وکھ وکھ کتاباں نيں۔
• اخبارابی حنیفۃ واصحابہ (اومناقب ابی حنیفہ)
• اختلاف الروایات علی مذہب الکوفیین کتاب الاشربۃ
• التریخ الکبیر ایہ کتاب جو تریخ وچ لکھی گئی سی اوہ وی مفقود الخبر اے لیکن اس کتاب تو‏ں انہاں دے شاگرد اورمورخ ابن یونس نے بہت استفادہ کیاہے اورجگہ جگہ اس کاحوالہ وی دیاا‏‏ے۔
• الحکایات والنوادر
• حکم
• ارض مکہ
• الردعلی ابی عبید فیمااخطاء فیہ فی کتاب النسب
• الرد علی الکرابیسی (نقض کتاب المدلسین علی الکرابیسی)
• الرد علی عیسی بن ابان [۱]

حوالے