America dal Nord
L’America dal Nord furma la part nordica dal continent dubel american. En il nord vegn el circumdà da l’Ocean Arctic, en l’ost da l’Ocean Atlantic, en il sid da la Caribica ed en il vest da l’Ocean Pacific. Suenter l’Asia e l’Africa è l’America dal Nord il terz grond continent da la Terra. Inclus la Grönlanda, la punt terrestra centralamericana e la Caribica cumpiglia el ina surfatscha da 24 930 000 km². Sut aspects geologics appartegna er ina part da l’Islanda a l’America dal Nord.
L’America dal Sid e l’America dal Nord vegnan numnads tenor Amerigo Vespucci. El è stà l’emprim ch’ha realisà che la terra che Cristof Columbus aveva scuvert n’era betg l’India, mabain in agen continent. La colliaziun tranter l’America dal Sid e l’America dal Nord furma l’Istmus da Panama. Mintgatant vegn l’America Centrala resguardada sco agen continent; i prevala però l’opiniun ch’i sa tractia tar quella d’ina regiun, sco per exempel l’Europa dal Vest, e che quella appartegnia a l’America dal Nord.
Geografia
[modifitgar | modifitgar il code]Territori natiral
[modifitgar | modifitgar il code]
L’America dal Nord consista da la Grönlanda – che furma ina regiun autonoma dal Danemarc – dal Canada, dals Stadis Unids, dal Mexico, da l’America Centrala e da plirs stadis insulars situads en la Caribica.
Quasi l’entira surfatscha da l’America dal Nord sa chatta sin la platta nordamericana; ina pitschna part è situada sin la platta pacifica. A quest’ultima appartegnan la Peninsla Bassa California en il Mexico sco er il toc da la costa da la California che tanscha da San Diego fin en il nord da San Francisco. Il foss tranter la platta pacifica e la platta nordamericana sa numna Ruttadira da San Andreas. Omaduas plattas sa movan cuntinuadamain vers nord; la platta pacifica però cun ina pli auta spertadad. Perquai glischnan las duas plattas ina sper l’autra vi. Quai na succeda betg senza fricziuns, uschia che las plattas s’encugnan mintgatant. En quests lieus datti lura terratrembels.
En la part occidentala da l’America dal Nord sa chattan ils Rocky Mountains, las differentas cordilleras al vest e la Sierra Madre Occidentala. Questas muntognas èn surtut sa furmadas pervi da la pressiun da la platta pacifica sin la platta nordamericana avant ca. 80 milliuns onns. Il piz il pli aut da l’America dal Nord è il Denali (pli baud Mount McKinley, 6190 m) ch’è situà en la Chadaina da l’Alasca. En il nord dal continent sa chatta la Grönlanda cun ses mantè da glatsch caracteristic. Tranter il Canada ed ils Stadis Unids èn situads ils Great Lakes che furman restanzas da l’ultim temp da glatsch. In dad els, il Lai Superiur, furma suenter la Mar Caspica il pli grond lai dal mund (82 000 km²). En l’ost dal continent sa chattan las Appalachas. Quellas han ina vegliadetgna da radund 400 milliuns onns e tutgan uschia tar las muntognas pli veglias. Tranter las Appalachas ed ils Rocky Mountains sa chattan ils Great Plains, ina planira centrala tras la quala culan il Missouri ed il Mississippi. La Val dal Mississippi vegn er numnada Tornado Alley, damai ch’i sa furman qua tornados.
Dapi il 1931 vala Rugby en la Dacota dal Nord uffizialmain sco punct central geografic da l’America dal Nord. La posiziun è vegnida marcada cun in obelisc da crap d’ina autezza da 4,5 meters.
Geologia
[modifitgar | modifitgar il code]Geologicamain èn l’America dal Nord e l’America dal Sid dus differents continents; quels èn pir vegnids stuschads ensemen relativamain tard a la punt terrestra centralamericana. En l’istorgia da la terra tempriva tutgava l’America dal Nord tar il continent primar Laurasia, entant che l’America dal Sid furmava ensemen cun l’Africa e l’India il continent primar Gondwana.
En il decurs dal moviment dals continents è s’avert l’Atlantic, uschia che l’America dal Nord è vegnida spartida da l’Europa. Il medem è succedì cun l’America dal Sid e l’Africa. Las lungas chadainas da muntogna da las Rocky Mountains e da las Andas furman ina consequenza da quests moviments.
Clima
[modifitgar | modifitgar il code]Classificaziun
[modifitgar | modifitgar il code]Pervi da sia gronda extensiun nord-sid è il clima dal continent nordamerican segnà da gronds cuntrasts. En la regiun da las inslas dal Canada dal Nord e da la Hudson Bay regia in clima da tundra polar. Vers il sid ed il vest vegn quel cunfinà da la zona boreala.[1] La Hudson Bay che vala sco America’s icebox ed il current fraid dal Labrador per lung da la costa atlantica effectueschan ch’ils climas polars s’extendan a la costa orientala dal continent vers sid.[2]
A questa zona polara suondan en il sid climas temprivs, dals quals ils territoris sa chattan però surtut sin il territori dals Stadis Unids. I sa tracta concret da las steppas e prerias centralas sco er dals climas umids en il nordost. Vers sid sa midan quels en climas da desert (en il sidvest) resp. en climas umids da caracter subtropic (en il sidost).[3] La regiun da las cordilleras è segnada per gronda part d’in clima d’auta muntogna. Quel ha er ina gronda influenza sin las cundiziuns climaticas da las regiuns cunfinantas: En il vest regia in clima oceanic cun intensivas precipitaziuns d’enviern e stads sitgas e frestgas (en il sidvest dal Canada e nordvest dals Stadis Unids) resp. in clima mediterran che tanscha fin a relaziuns da desert (California e California Bassa). En l’ost da las muntognas regia percunter in clima arid che favurisescha en il sidvest dals Stadis Unids in clima da desert sitg e chaud.[4]
Temperatura
[modifitgar | modifitgar il code]
Il decurs da las isotermas en l’America dal Nord porscha pli u main il suandant maletg: En il center dal continent crescha la temperatura media – sco che quai era da spetgar – dal nord vers il sid a moda relativamain regulara. Deviaziuns da quest muster èn d’attribuir ad atgnadads topograficas, sco per exempel la Hudson Bay ed ils Great Lakes.[5] Pervi dal clima continental è l’amplituda da la temperatura – tipicamain – fitg gronda; en il nord dal Canada cuntanscha ella fin a 45 K.[6] A la costa dal Pacific impedescha l’influenza maritima differenzas talmain extremas[7] e l’amplituda annuala sa sbassa sin valurs relativamain pitschnas che tanschan da 14,2 K a Vancouver fin a 7,6 K a San Francisco.[8]
Tut auter sa preschenta percunter – cun excepziun da Florida – la situaziun a la costa orientala dal continent. Malgrà la vischinanza tar l’Ocean Atlantic è il decurs annual da las temperaturas segnà qua d’in caracter continental. Quai è per l’ina d’attribuir al Current dal Labrador che procura fin 35° N per temperaturas d’enviern fitg bassas, per l’autra a la posiziun dal continent nordamerican en la zona dal vent dal vest, quai ch’effectuescha medemamain cundiziuns quasi continentalas a la costa da l’ost.[9]
Precipitaziuns
[modifitgar | modifitgar il code]Las fermas influenzas oceanicas en il vest procuran a la costa pacifica per fitg autas precipitaziuns che cuntanschan lur maximum durant la stad. Ils territoris cun la pli gronda quantitad da precipitaziuns èn situads en il vest da las cordilleras en la provinza canadaisa British-Columbia[10]; vers sid sa reduceschan quellas marcantamain e cuntanschan lur minimum en il clima semiarid da la California Bassa.[11] Entaifer las cordilleras dependa la repartiziun da las precipitaziuns fitg ferm da la topografia regiunala[12]; ma er qua sa mussa adina ina gronda differenza tranter las regiuns situadas en il vest ed en l’ost da las muntognas. Abstrahà da la regiun da las cordilleras è il vest plitost segnà da paucas precipitaziuns; il spectrum tanscha da regiuns aridas en ils stadis dal sidvest da l’USA fin a las steppas semiaridas e la zona boreala continentala en il Canada cun maximalmain 500 mm precipitaziuns annualas.[13] En l’ost sa fa l’influenza maritima valair fitg ferm. A l’entira costa da l’ost dal continent nordamerican vegnan registradas relativamain autas summas da precipitaziun annualas; l’intensitad crescha dal nord vers il sid. Surtut a la costa dal Golf da Mexico èn usitadas summas annualas che giaschan cleramain sur 1000 mm. L’aria tropic-maritima che maina a questas precipitaziuns s’effectuescha sin l’intensitad da precipitaziuns da l’entir sidost da l’USA.[14] En la regiun dals Great Lakes datti pervi da la grondezza da quels medemamain in’influenza maritima, l’uschenumnà lake effect.[15]
Aria, vent ed aura
[modifitgar | modifitgar il code]L’aura dal continent nordamerican vegn influenzada da differents facturs. Per l’ina è da muntada sia posiziun en la zona dal vent dal vest, da la quala l’axa principala passa pli u main per lung dal 48avel grad da latituda e che tanscha fin en grondas autezzas.[16] Tras l’effect da barriera da las cordilleras vegn quest’aria transportada vers la zona da pressiun bassa da las Aleutas en il nord resp. vers la zona da pressiun auta pacifica en il sid. En la part orientala dal continent vegn l’aura influenzada da la zona da pressiun bassa da l’Islanda e da la zona da pressiun auta da las Azoras.[17]
Da gronda muntada è ultra da quai la geomorfologia dal continent. La mancanza d’ina barriera da muntogna en direcziun vest-ost pussibilitescha in liber stgomi d’aria meridiunal. Là nua che l’aria tropic-chauda frunta sin l’aria polar-fraida cun lur umiditad specifica sa furman ciclons che sa movan, sut l’influenza dal vent dal vest, dal vest vers l’ost sur il continent.[18] Il fatg che questas arias fitg differentas fruntan ina sin l’autra senza nagin impediment, è er in dals motivs centrals per la gronda part dals eveniments climatics extrems (climatic hazards) als quals il continent è exponì.
Extrems climatics
[modifitgar | modifitgar il code]
Il continent nordamerican è segnà d’ina fitg auta rata d’eveniments d’aura extrems ed ultra da quai s’effectueschan quels per ordinari sin in territori d’ordvart gronda dimensiun. Sco descrit è la structuraziun topografica segnada d’ina vart dals Rocky Mountains a la costa dal vest e las Appalachas a la costa da l’ost che cunfineschan il continent vers sid en furma d’in dratguir; da l’autra vart èn da numnar l’Ocean Pacific en il vest, l’Ocean Atlantic en l’ost e la Mar Caribica resp. il Golf da Mexico en il sid. Quests elements sa collian ad ina constellaziun climatica tut speziala che maina savens ad eveniments climatics extrems.[19]
Per ordinari han ils climatic hazards lieu sin il territori dals Stadis Unids; be darar è er pertutgà il sid dal Canada ed en cas da huricans l’entira Caribica ed America Centrala. Tut ils eveniments climatics extrems cumparan be stagiunal, varieschan però fermamain areguard lur territori da derasaziun resp. la grondezza da la regiun ch’è pertutgada. La primavaira è la part centrala dals Stadis Unids enconuschenta per tornados ed – en il sid – per eveniments dad El Niño, ils quals pon er s’effectuar en regiuns fitg lontanas (uschenumnadas teleconnecziuns). Las stads pon esser segnadas da stitgaglia, undas da chalira e setgira, ma er da plievgia fitg ferma. Vers la fin da la stad e l’atun cumparan huricans e l’enviern poi dar blizzards, navaglias e schelira.
Ils donns che resultan en ils Stadis Unids da quests eveniments climatics varieschan d’in onn a l’auter. Tranter il 1975 ed il 1998 han quels muntà en media a 10,47 milliardas dollars ad onn. Ultra da quai han tut ils climatic hazards dal medem interval chaschunà la mort da 8200 persunas.[20] Vitiers vegnan cas singuls spectaculars che n’èn betg includids en il spazi da temp numnà e che pon surpassas pliras giadas la media annuala usitada. Da menziunar èn qua per exempel la Johnstown Flash Flood dal matg 1889 en il stadi federativ Pennsylvania cun ca. 2200 morts, il Tri-State-Tornado dals 18 da mars 1925 cun 695 morts[21] u sco eveniment pli nov il hurican Katrina da la fin avust 2005 cun 1833 morts e donns finanzials en l’autezza da bundant 100 milliardas dollars.
Populaziun
[modifitgar | modifitgar il code]
Il pajais da l’America dal Nord cun la pli gronda populaziun furman ils Stadis Unids cun radund 318 milliuns abitants. I suondan il Mexico cun varga 112 milliuns ed il Canada cun bundant 32 milliuns abitants. Tranter il 1950 ed il 2010 è la populaziun totala dal Canada e dals Stadis Unids sa dublada (da 172 milliuns a 345 milliuns).[22] En la Caribica han be Cuba, la Republica Dominicana, Haiti, Puerto Rico, Jamaica e Trinidad e Tobago in dumber da la populaziun sur in milliun. Il pajais cun la pli bassa spessezza da la populaziun en tut il mund furma la Grönlanda cun 0,03 persunas per km².
Economia
[modifitgar | modifitgar il code]L’economia da l’America dal Nord cumpiglia bundant ina mesa milliarda umans en 23 stadis ed è segnada dal ferm cuntrast tranter ils pajais ritgs Canada ed USA, che tutgan tar il pajais ils pli bainstants dal mund, ed ils pajais povers da l’America Centrala e da la Caribica; il Mexico, las Bahamas e Costa Rica èn situads tranteren. Cumbain ch’il Mexico fa part da la NAFTA e da l’OECD è il pajais bundant pli pover ch’ils vischins en il nord dal continent. Ils pajais centralamericans èn liads a l’America dal Nord sur la convenziun da commerzi liber DR-CAFTA.
En l’America dal Nord existan las suandantas associaziuns da commerzi:
- L’Asia-Pacific Economic Cooperation (APEC) è in’associaziun che cumpiglia en tut 21 stadis. Da l’America dal Nord èn il Canada, ils Stadis Unids ed il Mexico commembers.
- La Communitad caribica (CARICOM) è in’associaziun da 15 stadis da la Caribica.
- Tar il Central American Free Trade Agreement (CAFTA) sa tracti d’ina convenziun da commerzi liber tranter ils stadis Costa Rica, Republica Dominicana, El Salvador, Guatemala, Honduras, Nicaragua ed ils Stadis Unids.
- Il North American Free Trade Agreement (NAFTA) regla la collavuraziun economica tranter il Canada, ils Stadis Unids ed il Mexico e furma ina zona da commerzi liber.
Istorgia
[modifitgar | modifitgar il code]
Blers pievels originars da l’America dal Nord eran gia sesents dal temp ch’èn arrivads ils Europeans e vivevan da la cultivaziun da plantas e da l’allevament da muvel; intgins manavan er ina vita nomada sco chatschaders e rimnaders. En il decurs dal temp è il dumber da la populaziun originara sa decimà per radund 90 %; d’ina vart pervi da la mancanza da resistenza envers malsognas ch’èn vegnidas importadas nà da l’Europa, per l’autra pervi da mazzacradas da vart dals colonists. Perquai sa chattavan ils pievels originars a la fin numericamain en ina posiziun talmain inferiura ch’els n’han strusch pli fatg resistenza. Uschia han blers pievels originars furmà novas stirpas ed associaziuns sco reacziun sin la colonisaziun europeica. Enconuschentas gruppas furman ils Wyandots (u Hurons), ils Mohawk, ils Apachas, ils Cherokee, ils Sioux, ils Mohegan, ils Irocais ed ils Inuit.
Tenor las enconuschientschas actualas èn ils Grænlendingar stads ils emprims Europeans ch’han cuntanschì l’America dal Nord (Terranova). Els èn arrivads sin il nov continent vers l’onn 1000 ed han numnà la nova terra scuverta ‹Vinland›. Malgrà ch’els han fundà intginas colonias, èn sa mantegnids be paucs fastizs dals Grænlendingar sin il continent, sco per exempel sper L’Anse aux Meadows en Terranova.
Suenter che Cristof Columbus ha scuvert il 1492 l’America, èn ils Spagnols stads ils emprims Europeans ch’èn restads en la part meridiunala da l’America dal Nord. Els han bainbaud controllà las grondas inslas da la Caribica, han battì ils Aztecs ed er acquistà la controlla sur l’America Centrala ed il Mexico.
La scuverta da l’America dal Nord, pli precis dal Canada da pli tard, è reussida per incumbensa englaisa al Talian Giovanni Caboto (John Cabot) l’onn 1497. Entant ch’intgins pajais sco la Svezia u ils Pajais Bass èn be vegnids d’acquistar possessiuns plitost pitschnas sin il nov continent, è la gronda part da l’America dal Nord vegnida repartida tranter la Spagna, la Frantscha e l’Engalterra.
Las emprimas colonias englaisas èn stadas Jamestown e Plymouth Rock che sa numnan oz Virginia e Massachusetts. Las emprimas colonias franzosas han furmà Port Royal e Québec en las provinzas canadaisas odiernas Nova Scotia e Québec.
Sutdivisiun regiunala e politica
[modifitgar | modifitgar il code].svg)
La surfatscha principala da l’America dal Nord sa reparta sin trais gronds stadis cun gronda populaziun che cumpiglian en tut radund 85 % dal territori dal continent.
Il pli sisum è situà il Canada – che furma il pli grond stadi da l’America dal Nord – cun la chapitala Ottawa. Er bleras pitschnas inslas a la riva da l’America dal Nord tutgan tar il Canada, inclusiv l’insla da Vancouver e la gruppa d’inslas Haida Gwaii en il vest, Prince Edward Island, Terranova e l’insla Kap-Breton en l’ost sco er l’insla Ellesmere, l’insla Baffin e l’insla Victoria en il nord. Sutvart il Canada sa chattan ils Stadis Unids cun la chapitala Washington, D.C. Il pajais sa cumpona da 48 stadis federativs ch’èn colliads in cun l’auter, en pli da l’Alasca e dal stadi federativ Hawaii, las inslas dal qual èn situadas lunsch davent dal continent en l’Ocean Pacific e tutgan tar l’Australia ed Oceania. Vers sid suonda alura il Mexico cun la chapitala Mexico-City. Al territori statal appartegnan er las inslas Revillagigedo e numerusas autras inslas pli pitschnas.
Ultra da quai cumpiglia il continent intginas inslas che furman territoris dependents da stadis europeics. Igl èn quai per l’ina l’insla Bermuda che furma in territori d’ultramar britannic situà ca. 1072 km en il sidost da New York City. Alura la pli gronda insla dal mund insumma, la Grönlanda, che furma ina part autonoma dal Reginavel dal Danemarc. En pli Saint-Pierre e Miquelon, ina gruppa da pliras inslas franzosas situadas en il sidost da Terranova e Labrador.
En la part meridiunala dal continent, per lung d’ina sdrima relativamain graschla da l’America Centrala, sa chattan ils suandants stadis (mintgamai cun la chapitala): Belize (Belmopan), Costa Rica (San José), El Salvador (San Salvador), Guatemala (Guatemala-Citad), Honduras (Tegucigalpa), Nicaragua (Managua) e Panama (Panama-Citad). Pervi dal Chanal da Panama vegn quest ultim stadi attribuì tant a l’America dal Nord sco er a l’America dal Sid.
En il sidost dal continent, en la Caribica, sa chattan blers stadis insulars: Antigua e Barbuda (Saint John’s), Bahamas (Nassau), Barbados (Bridgetown), Dominica (Roseau), Republica Dominicana (Santo Domingo), Grenada (St. George’s), Haiti (Port-au-Prince), Jamaica (Kingston), Cuba (Havanna), St. Kitts e Nevis (Basseterre), St. Lucia (Castries), St. Vincent e las Grenadinas (Kingstown), Trinidad e Tobago (Port of Spain).
Medemamain en la Caribica èn situadas las suandantas inslas e parts d’inslas dependentas: Inslas Virginas Americanas (Stadis Unids), Anguilla (Gronda Britannia), Aruba (Reginavel dals Pajais Bass), Bonaire, Sint Eustatius e Saba (vischnancas spezialas dals Pajais Bass), Inslas Virginas Britannicas (Gronda Britannia), Curaçao (Reginavel dals Pajais Bass), Cayman Islands (Gronda Britannia), Guadeloupe (Frantscha), Martinique (Frantscha), Montserrat (Gronda Britannia), Navassa (Stadis Unids), Saint-Martin (part settentriunala da l’insla S. Martin: Frantscha), Sint Maarten (part meridiunala da l’insla S. Martin: Reginavel dals Pajais Bass) sco er las Inslas Turks e Caicos (Gronda Britannia). Las inslas Aruba e Curaçao èn bain situadas en l’America dal Sid; ma per motivs istorics e culturals vegnan ellas attribuidas a l’America dal Nord.
Ils Stadis Unids ed autras naziuns americanas da lingua englaisa vegnan numnads Angloamerica. Il Canada sa divida en la part anglocanadaisa e la part francocanadaisa. La part franzosa (che sa cumpona surtut dal Québec) vegn per ordinari attribuida ni a las naziuns anglo- ni latinamericanas. Tut las ulteriuras naziuns da l’America dal Nord e dal Sid vegn subsummadas sut ils terms America Latina u Iberoamerica.
La denominaziun ‹America dal Nord› vegn per part duvrada a moda differenta da singulas naziuns resp. da tschertas gruppas da la populaziun da quellas. En la lingua da mintgadi dal Canada e dals Stadis Unids vegnan per il pli be attribuids quests dus stadis a l’America dal Nord. L’ulteriura America vegn lura dividida en America Centrala ed America dal Sid resp. subsummada sut il term America Latina. La gronda part dals Mexicans percunter resguardan sasezs tuttavia sco part da l’America dal Nord.
Annotaziuns
[modifitgar | modifitgar il code]- ↑ Karl Lenz: Kanada: eine geographische Landeskunde. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft 1988, p. 39s.
- ↑ Karl Lenz: Kanada: eine geographische Landeskunde. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft 1988, p. 40.
- ↑ Rita Schneider-Sliwa: USA. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft 2005, p. 37.
- ↑ Rita Schneider-Sliwa: USA. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft 2005, p. 37.
- ↑ Karl Lenz: Kanada: eine geographische Landeskunde. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft 1988, p. 40s.
- ↑ Karl Lenz: Kanada: eine geographische Landeskunde. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft 1988, p. 49s.
- ↑ Rita Schneider-Sliwa: USA. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft 2005, p. 37.
- ↑ Haack Weltatlas 2007, p. 182.
- ↑ Rita Schneider-Sliwa: USA. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft 2005, p. 35s.
- ↑ Karl Lenz: Kanada: eine geographische Landeskunde. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft 1988, p. 51s.
- ↑ Rita Schneider-Sliwa: USA. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft 2005, p. 37.
- ↑ Karl Lenz: Kanada: eine geographische Landeskunde. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft 1988, p. 52.
- ↑ Karl Lenz: Kanada: eine geographische Landeskunde. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft 1988, p. 53.
- ↑ Rita Schneider-Sliwa: USA. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft 2005, p. 36s.
- ↑ Rüdiger Glaser e Klaus Kremb (ed.): Nord- und Südamerika. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft 2006, p. 34.
- ↑ Karl Lenz: Kanada: eine geographische Landeskunde. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft 1988, p. 46.
- ↑ Karl Lenz: Kanada: eine geographische Landeskunde. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft 1988, p. 47.
- ↑ Rita Schneider-Sliwa: USA. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft 2005, p. 36.
- ↑ Rüdiger Glaser e Klaus Kremb (ed.): Nord- und Südamerika. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft 2006, p. 28.
- ↑ Susan L. Cutter: American hazardscapes: the regionalization of hazards and disasters. Washington: Joseph Henry Press 2001, p. 80.
- ↑ Tut las indicaziuns tenor Christopher C. Burt: Extreme weather: a guide & record book. New York: W.W. Norton & Company 2004, p. 194.
- ↑ United Nations, Department of Economic and Social Affairs: World Population Prospects: The 2010 Revision, versiun online.
Litteratura
[modifitgar | modifitgar il code]- Nicholas Canny, Philip Morgan (ed.): The Oxford Handbook of the Atlantic World, 1450–1850, Oxford University Press, 2013, ISBN 978-0-19-967242-4.
- Volker Depkat: Geschichte Nordamerikas: Eine Einführung. (= Geschichte der Kontinente, tom 2). Stuttgart 2007, ISBN 978-3-412-07404-3.
- D.W. Meinig: The Shaping of America. A Geographical Perspective on 500 Years of History, 4 toms, New Haven, CT: 1986–2006.
- Wellenreuther, Finzsch, Lehmkuhl (ed.): Geschichte Nordamerikas in atlantischer Perspektive von den Anfängen bis zur Gegenwart. (9 toms), Lit-Verlag, Berlin 2000ss.
Colliaziuns
[modifitgar | modifitgar il code]
Commons: America dal Nord – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio