Перайсці да зместу

Паўночная Амерыка

Правіць спасылкі
З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Паўночная Амерыка
Паўночная Амерыка
Паўночная Амерыка
Тэрыторыя24,250,000[1][2][3] км²
Насельніцтва565,265,000 (2013) чал.
Шчыльнасць22,9 чал./км²
ЭтнахаронімПаўночнаамерыканец, амерыканец 
Уключае23 дзяржаў
Мовыанглійская, іспанская, французская і шмат іншых 
Часавыя паясыUTC-10 да UTC 
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Паўно́чная Аме́рыка (англ.: North America, фр.: Amérique du Nord, ісп.: América del Norte, Norteamérica, аст.: Ixachitlān Mictlāmpa) — адзін з 6 мацерыкоў планеты Зямля, які знаходзіцца на поўначы Заходняга паўшар’я Зямлі.

Плошча Паўночнай Амерыкі без астравоў — 20,36 млн км², з астравамі — 24,25 млн км²[1][2][3]. Да астравоў Паўночнай Амерыкі адносяцца Грэнландыя (2,176 млн км²), Канадскі Арктычны архіпелаг, Вест-Індыя, Алеуцкія астравы і іншыя.

Насельніцтва Паўночнай Амерыкі складае больш 500 млн чалавек, што складае 7 % ад насельніцтва свету. У межах мацерыка часта вылучаюць Паўночнаамерыканскі рэгіён, які аб’ядноўвае ЗША, Канаду, Грэнландыю, Багамы і Бермуды.

Этымалогія

[правіць | правіць зыходнік]
Асноўны артыкул: Гісторыя Паўночнай Амерыкі

Лічыцца, што Амерыка была названа ў гонар фларэнтыйскага вандроўніка Амерыга Веспучы нямецкімі картографамі Марцінам Вальдземюлерам і Маціясам Рынгманам[4]. Веспучы, які даследаваў Паўднёвую Амерыку паміж 1497 і 1502 гадамі, быў першым еўрапейцам, які выказаў здагадку, што Амерыка — гэта не Ост-Індыя, а новы невядомы кантынент. У 1507 годзе Вальдземюллер склаў карту свету, дзе ён нанёс назва «Амерыка» на Паўднёва-Амерыканскі кантынент у раёне цяперашняй Бразіліі. Ён вытлумачыў назву ў кнізе Cosmographiae Introductio, якая прыкладалася да карты[5]:

Сёння гэтыя часткі свету (Еўропа, Афрыка і Азія) ужо цалкам даследаваны, а чацвёртая частка свету адкрыта Амерыга Веспучы. І паколькі Еўропа і Азія названы імёнамі жанчын, тое я не бачу перашкод да таго, каб назваць гэту новую вобласць Амерыгай, Зямлёй Амерыга, ці Амерыкай, па імі мудрага мужа, які адкрыў яе.

Пазней, калі на картах з’явілася Паўночная Амерыка, гэта назва пашырылася і на яе: у 1538 годзе Герард Меркатар выкарыстаў тапонім «Амерыка» для пазначэння ўсяго заходняга паўшар’я на карце свету[6].

Некаторыя даследчыкі сцвярджаюць, што ў той час не было прынята зваць адкрываныя землі па імі (з выняткам каралеўскіх асоб), а толькі па прозвішчы, такім чынам тэорыя паходжання назвы ад імя Амерыга Веспучы з’яўляецца спрэчнай[7].

Альфрэд Хад прапанаваў у 1908 годзе тэорыю, паводле якой кантынент названы ў гонар валійскага купца Рычарда Амерыке[en] з Брысталя, які, як мяркуюць, фінансаваў экспедыцыю Джона Кабата, які адкрыў у 1497 годзе Ньюфаўндленд. Яшчэ адна гіпотэза абвяшчае, што Амерыка была названа ў гонар іспанскага марака са старажытным вестгоцкім імем Амаірык. Таксама ёсць версіі, што назва «Амерыка» сыходзіць каранямі ў мовы індзейцаў[6].

Геаграфія

[правіць | правіць зыходнік]

Знаходжанне

[правіць | правіць зыходнік]

Паўночная Амерыка абмываецца з захаду Ціхім акіянам з Берынгавым морам, залівамі Аляска і Каліфарнійскім, з усходу Атлантычным акіянам з морамі Лабрадор, Карыбскім, залівам Святога Лаўрэнція і Мексіканскім, з поўначы — Паўночным Ледавітым акіянам з морамі Бофарта, Бафіна, Грэнландскім і Гудзонавым залівам.

З захаду адлучана ад Еўразіі Берынгавым пралівам. З поўдня адлучана ад Паўднёвай Амерыкі Панамскім перашыйкам.

У склад Паўночнай Амерыкі ўлучаюць таксама шматлікія астравы: Грэнландыя, Канадскі Арктычны архіпелаг, Алеуцкія астравы, востраў Ванкувер, архіпелаг Аляксандра і інш. Плошча Паўночнай Амерыкі разам з астравамі 24,2 млн км², без астравоў 20,4 млн км².

Крайнія пункты Паўночнай Амерыкі:

Працягласць Паўночнай Амерыкі з поўначы на поўдзень складае 66°, ці ж 7326 км, а працягласць з захаду на ўсход роўная 102°, ці каля 4700 км

Гісторыя адкрыцця Паўночнай Амерыкі

[правіць | правіць зыходнік]

1000 гадоў назад мацерыка дасягаюць старажытныя жыхары Скандынавіі — вікінгі.

У 982 годзе Эрык Руды быў выгнаны з ісландскай асады за здзейсненае ім забойства. Ён пачуў аповеды пра землі, што ляжалі на адлегласці каля 1000 кіламетраў ад Ісландыі. Туды ён і адправіўся разам з невялікім атрадам. Пасля цяжкага плавання яму атрымалася дасягнуць гэтай зямлі. Эрык назваў гэта месца Грэнландыяй («зялёная краіна»). У 986 годзе Эрык сабраў групу вікінгаў, якія асталяваліся на адкрытай ім востраве.

Сын Эрыка Лейф Шчаслівы адправіўся яшчэ далей і дасягнуў паўвострава Лабрадор.

12 кастрычніка 1492 года Амерыку адкрывае Хрыстафор Калумб.

У маі 1497 года Джон і Себасцьян Кабаты адплылі з порта Брысталя на судне «Мэцью». Пад канец чэрвеня яны высадзіліся на востраве, названай Ньюфаўндленд, прыняўшы яго за Азію, і працягвалі плаванне ўздоўж узбярэжжа да ўсходу ад заліва Святога Лаўрэнція. Праплаваўшы ўздоўж берага каля месяца і выявіўшы буйныя запасы рыбы, яны ўзялі зваротны курс.

У красавіку 1534 года адплыўшы з горада Сен-Мало, француз Жак Карцье праз 20 дзён дасягнуў вострава Ньюфаўндленд і, абмінуўшы востраў, праз праліў Бен-Іль увайшоў у заліў Святога Лаўрына. Склаўшы карты мясцовасці, Карцье вярнуўся назад у Францыю. У 1535 годзе тры караблі Карцье зноў падышлі да Ньюфаўндленда. Ён абмінуў з поўначы востраў Антыкосты і ўвайшоў у вусце ракі Святога Лаўрэнція. Наняўшы правадыроў-гуранаў, француз павёў караблі па рацэ і неўзабаве прыбыў да месца, якое індзейцы звалі Стадыкона (зараз там знаходзіцца горад Квебек).

У пачатку кастрычніка французы прыбылі ў селішча іракезаў Ошылага. Карцье ўстаў на гару, якая ўзвышалася над вёскай, якую назваў Мон-Руаяль (Каралеўская гара). З гары былі бачны парогі, якія не дазвалялі суднам падымацца вышэй па рацэ. Карцье вярнуўся ў Стадакон. Французы зазімавалі тут, пабудаваўшы форт.

У 1541 годзе пачалося трэцяе плаванне Карцье. Ён павінен быў заснаваць у даследаваных ім землях асады пад агульнай назвай Новая Францыя. Але задумка не атрымалася. Вандроўнік вярнуўся ў Францыю, трапіў там у няласку і памёр у забыцці ў 1557 годзе.

У 1608 годзе Самуэль дэ Шамплейн на месцы вёскі Стадакона заснаваў горад Квебек, а ў 1611 годзе паблізу селішча Ошылага — Манрэаль.

У сярэдзіне XVIII стагоддзя адбылося адкрыццё заходняга ўзбярэжжа мацерыка ў час Вялікай Паўночнай экспедыцыі. У ліпені 1741 года каманда карабля «Святы Пётр» пад камандаваннем Вітуса Берынга ўбачыла амерыканскае ўзбярэжжа прыкладна на 58° з. ш., а карабель «Святы Павел» пад камандаваннем Аляксея Ільіча Чырыкава падышоў да амерыканскіх берагоў ледзь паўднёвей — блізу 55° з. ш.

Геалогія

[правіць | правіць зыходнік]
Геалагічная карта Паўночнай Амерыкі.
Асадкавыя, вулканічныя, магматычныя і метамарфічныя пароды Паўночнай Амерыкі.

Старажытны мацярык Лаўрэнція сфармаваў ядро Паўночнай Амерыкі ў перыяд ад 1,5 да 1 млрд гадоў назад у пратэразойскім эоне[8]. Паміж позным палеазоем і раннім мезазоем Паўночная Амерыка, як і іншыя сучасныя кантыненты, адлучылася ад суперкантынента Пангеі.

Геалогія Канады

[правіць | правіць зыходнік]

Канада з’яўляецца адным з найстарэйшых геалагічных рэгіёнаў свету, больш паловы яе тэрыторыі складзена з дакембрыйскіх парод, якія былі над узроўнем мора з пачатку палеазойскай эры[9]. Мінеральныя рэсурсы Канады вельмі размаітыя і шырокія[9]. Канадскі шчыт, змешчаны на поўначы кантынента, мае запасы руд жалеза, нікелю, цынку, медзі, золата, свінцу, малібдэну і урану. У Арктыцы не так даўно былі таксама адкрыты значныя канцэнтрацыі дыяментаў, што робіць Канаду адным з найбуйнейшых у свеце дастаўнікоў дыяментаў[10]. На працягу ўсяго Канадскага шчыта знаходзіцца мноства шахцёрскіх гарадоў па здабычы карысных выкапняў. Найбуйны і самыя вядомыя з іх — Садберы ў правінцыі Антарыа. Радовішчы Садберы з’яўляюцца выняткам з нармальнага працэсу фармавання мінералаў, бо існуюць важкія довады таго, што Садберыйскі басейн утварыўся на месцы старажытнага метэарытнага кратара. Побач знаходзіцца менш вядомая Магнітная анамалія Тэмагамі, якая мае дзіўнае падабенства з Садберыйскім басейнам, што дазваляе меркаваць пра наяўнасць тут іншага кратара, гэтак жа багатага металічнымі рудамі[11].

Геалагічныя правінцыі ЗША

[правіць | правіць зыходнік]

З’яднанне з 48 штатаў ЗША, што ляжыць паўднёвей Канады, можа быць падзелена на прыкладна пяць фізіка-геаграфічных правінцый:

Геалогія Аляскі ставіцца да Кардыльераў, тым часам як буйныя вострава штата Гаваі утвораны неагенавымі вулканамі, размешчанымі над гарачым пунктам.

Геалогія Цэнтральнай Амерыкі

[правіць | правіць зыходнік]
     Цэнтральная Амерыка, што ляжыць на Карыбскай пліце.

Цэнтральная Амерыка з’яўляецца досыць геалагічна актыўнай з землетрасеннямі і вывяржэннямі вулканаў, якія адбываюцца час ад часу. У 1976 годзе Гватэмала пацярпела ад моцнага землятрусу, у якім загінулі 23 000 чалавек; Манагуа, сталіца Нікарагуа, разбуралася землятрусамі ў 1931 і 1972 гадах, у апошнім выпадку загінула каля 5000 чалавек; тры землетрасенни спустошылі Сальвадор, адно ў 1986 годзе і два ў 2001; у 2009 годзе землетрасенне разбурыла паўночную і цэнтральную вобласці Коста-Рыкі, загінулі сама меней 34 чалавеки, таксама ў Гандурасе, у выніку магутнага землетрасення 2009 года загінулі 7 чалавек.

У рэгіёне нярэдкія вывяржэнні вулканаў. У 1968 годзе прачнуўся вулкан Арэналь у Коста-Рыку, з-за вывяржэння загінули 87 чалавек. Урадлівыя глебы ад выветрывання вулканічных лаў дазваляюць падтрымваць высокую шчыльнасць насельніцтва ва ўрадлівых сельскагаспадарчых горных раёнах.

Цэнтральная Амерыка мае шмат горных хрыбтоў, самымі працяглымі з’яўляюцца Сьера-Мадрэ-дэ-Ч’япас, Кардыльера-Ізабела і Кардыльера-дэ-Таламанка. Паміж хрыбтамі ляжаць урадлівыя даліны, якія падыходзяць для жыцця людзей, і дзе ў наш час жыве большасць насельніцтва Гандураса, Коста-Рыкі і Гватэмалы. Клімат і глебы далін таксама прыдатныя для вытворчасці кава, фасолі і іншых культур.

Берагавыя хрыбты працягнуліся на захадзе Паўночнай Амерыкі. На ўсходзе горная сістэма Апалачы. Гэта вельмі старажытныя, якія разбураюцца горы. Існуюць такія горныя хрыбты як Сьера-Невада, Каскадныя горы, Скалістыя горы.

Рэльеф

[правіць | правіць зыходнік]

Лаўрэнтыйскае ўзвышша адпавядае мацерыковай частцы Канадскага шчыта. Асаблівасці яе рэльефу злучаны з працяглай дэнудацыяй і ледавіковай апрацоўкай. Полага-хвалістая паверхня ўзвышша мае вышыні 1537—6100 метраў.

Паўночная Амерыка з космасу.

Цэнтральныя раўніны адпавядаюць часткі пліты Паўночна-Амерыканскай платформы. Вышыня 200—500 м. Рэльеф эразійны і слаба-хвалісты, а ў паўночнай частцы рэльеф ледавіковы з моранымі градамі і зандравымі палямі. У паўднёвай частцы гэтага рэльефу знаходзяцца лесуны пакровы. Да такіх узвышшаў ставіцца ўзвышша Озарк (вышыня каля 760 м) і нізкагор’е Уошыта (да 884 м), уяўлялая сабой складкаватая аснова эпігерцынскай платформы.

Вялікія раўніны з’яўляюцца перадгорным плато Кардыльераў. Вышыня 500—1500 м. З’явіліся ў эпоху ларамійскай складкаватасці, з-за назапашання прадуктаў разбурэння Кардыльераў і наступнага ўзняцця паверхні. Геамарфалагічны будынак досыць складаны, ёсць карэнныя, мораныя, флювіягляцыйныя і лёсавыя чацвярцёвыя пароды.

Берагавыя нізіны адпавядаюць эпігерцынскай платформе на поўдні мацерыка. Вышыня не вышэй 200 м. У тылавых частках мноства эразійных формаў, ва ўзбярэжнай зоне — бары, лагуны, пясчаныя пляжы, косы, плоскія нізкія тэрасы.

Найвышэйшы пункт Паўночнай Амерыкі — гара Дэналі (да 2015 года звалася Мак-Кінлі) — 6194 м, самы нізкі — Даліна Смерці — 86 м ніжэй узроўня мора.

Горы

Клімат

[правіць | правіць зыходнік]

Клімат ад арктычнага на крайняй поўначы да субэкватарыяльнага ў Цэнтральнай Амерыцы і Вест-Індыі, ва ўзбярэжных раёнах акіянічны, ва ўнутраных — кантынентальны. Сярэднія тэмпературы студзеня ўзрастаюць ад −36 °C (на поўначы Канадскага Арктычнага арх.) да 20 °C (на поўдні Фларыды і Мексіканскага сугор’я), ліпеня — ад 4 °C на поўначы Канадскага Арктычнага арх. да 32 °C на паўднёвым захадзе ЗША. Найбольшая колькасць ападкаў выпадае на Ціхаакіянскім узбярэжжы Аляскі і Канады і на паўночным захадзе ЗША (2000—3000 мм у год); паўднёва-усходнія раёны мацерыка атрымваюць 1000—1500 мм, Цэнтральныя раўніны — 400—1200 мм, міжгорныя даліны субтрапічных і трапічных раёнаў Кардыльераў — 100—200 мм. Да поўначы ад 40—44° з. ш. узімку фармуецца ўстойлівае снежнае покрыва. Лета цёплае, з рэдкімі залевамі, засухамі і сухавеямі.

Кліматычныя ўмовы Паўночнай Амерыкі вылучна размаітыя. Гэта «самы паўночны» кантынент Землі, бліжэй усяго прыдатны да полюса, у той жа час, які працягнуўся больш за на 7 тысяч кіламетраў з поўначы на поўдзень. Мацярык знаходзіцца ва ўсіх кліматычных паясах планеты, выключаючы экватарны пояс. З-за такой разнастайнасці тыпаў клімату ў Паўночнай Амерыцы сфармаваліся практычна ўсе прыродныя зоны Зямлі, а жывая прырода мацерыка адрозніваецца вылучнай шматстатнасцю выглядаў раслін і жывёл.

Арктычны клімат характэрны для астравоў Канадскага Арктычнага архіпелага і Грэнландыі. Голыя камяністыя арктычныя пустыні на поўдні пакрыты імхамі і лішайнікамі, на поўначы ўтоены пад тоўстымі покрыўнымі ледавікамі. Зімы вылучна суровыя, тэмпературы ў сярэднім вар’іруюць ад −32 °C да −40 °C і ніжэй ва ўнутраных раёнах Грэнландыі. Ападкаў выпадае вельмі мала менш за 250—100 мм у год. Лета практычна не настае, толькі ў самыя гарачыя месяцы года тэмпература паветра падымаецца вышэй 0 °C.

Субарктычны кліматычны пояс знаходзіцца на поўначы Канады і Аляскі. Тут пададзены прыродныя зоны тундры і лесатундры. Лета вельмі кароткае, снягі растаюць у чэрвені, а цёплае надвор’е трымаецца каля месяца. За палярным колам настае палярная ноч і палярны дзень. З пасоўваннем на поўнач ападкаў выпадае ўсё менш — ад 500 да 100 мм у год. Узімку тэмпературы апускаюцца ад −24 да −40 °C. Зімы суровыя і працяглыя. Максімум ападкаў даводзіцца на лета, калі над рэгіёнам пануе ўмераная паветраная маса. Улетку тэмпература падымаецца ад 0 да +16 °C на поўдні.

Умераны пояс — самы шырокі кліматычны пояс Паўночнай Амерыкі, які займае поўнач Злучаных Штатаў і паўднёвую частку Канады. Умераны пояс таксама падзяляецца на тры сектары. Найболей мяккім з іх з’яўляецца заходні. За кошт цёплай Паўночна-Ціхаакіянскай плыні Тут выпадае вялікая колькасць ападкаў, што пераважна прыходзяцца на зіму. Самая вялікая колькасць снегу, зафіксаваная на мацерыку, выпала за год менавіта тут — у раёне вулкана Рэйнір (ЗША) — за зіму 1971-72 гг. яно склала 31 102 мм. У сярэднім, ападкаў тут выпадае ад 2000 да 3000 мм. Лета досыць халаднаватае з тэмпературамі +8 — +16 °C. Зімы адносна ўмеранага клімату цёплыя ад 0 да −16 °C на поўначы. Цэнтральны сектар значна больш суровы. Тут назіраецца кантынентальны і рэзка-кантынентальны тыпы клімату, у адрозненне ад марскога на захадзе. Колькасць ападкаў, у сярэднім, ад 250 да 500 мм у год. За кошт вялікай колькасці ясных дзён у годзе (з-за падаленасці ад акіяна) тут назіраюцца вельмі вялікія гадавыя амплітуды тэмператур — ад +16 — +24 °C летам да −8 −32 °C зімой. На поўначы мясцуецца прыродная зона тайгі, што досыць рэзка пераходзіць у стэпы. З-за вельмі рэзкага клімату лісцяныя лясы тут займаюць невялікія тэрыторыі. Усходні сектар знаходзіцца пад уплывам мусонаў.

Ападкаў тут выпадае ад 2000 мм на беразе Атлантычнага акіяна да 500—1000 мм усярэдзіне мацерыка. Тут цёплае лета +16 — +24 °C і халаднаватая, але таксама адносна цёплая снежная зіма з тэмпературамі ад 0 да −16 °C. Поўнач сектара занятая барэальнымі (паўночнымі) лясамі ці тайгой, поўдзень — змяшанымі і шырокалісцевымі лясамі.

Субтрапічны кліматычны пояс знаходзіцца на тэрыторыі паўночнай Мексікі і паўднёвай часткі ЗША. На гэтым мацерыку ён займае вельмі вялікі плошча, аднак, па гэтых жа прычынах — з-за вялікай працягласці з захаду на ўсход не ўсе яго раёны спрыяльныя для жыцця. Пояс можна таксама падзяліць на тры сектары. Заходні працягнуўся тонкай палоскай па ціхаакіянскім узбярэжжы — у перадгор’ях Кардыльераў. Тут знаходзяцца прыродныя зоны змяшаных лясоў (на поўначы) і цвердалістых вечназялёных лясоў і хмызнякоў (на поўдні). Тут назіраецца гарачае лета з сярэднімі тэмпературамі ад +16 да +24 °C і халаднаватая зіма +8 — 0 °C. Ападкаў выпадае ад 500 да 2000 мм, іх колькасць расце з поўдня на поўнач. Цэнтральны ці кантынентальны сектар характарызуецца неспрыяльнымі кліматычнымі ўмовамі. Вялікія плошчы сектара заняты Кардыльерамі, на раўнінах фармуюцца пустыні. Тут пануюць сухія кантынентальныя паветраныя масы, ападкаў выпадае мала — ад 100 да 500 мм у год. Тэмпература паветра вагаецца ад +32 — +16 °C летам да +8 −8 °C зімой. Для цэнтральных субтропікаў ЗША і Мексікі надзённай праблемай сёння з’яўляецца разрастанне пустэльняў і ўсушэнне клімату. Пры руху на ўсход пустыні пераходзяць у стэпы і лесастэпы. Усходні сектар знаходзіцца пад уплывам мусонаў. Ападкаў тут выпадае вельмі шмат больш 1000—2000 мм у год, месцамі гэта выклікае забалочванне мясцовасці. Вільготны клімат спрыяе вырастанню зменна вільготных лясоў. Тут назіраецца гарачае лета (+32 °C і вышэй) і цёплая зіма з тэмпературамі ад 0 да +24 °C (у Фларыдзе).

Трапічны клімат характэрны для большай часткі Цэнтральнай Амерыкі. У ім вылучаецца тры сектары па размеркаванні ападкаў на яго тэрыторыі. Заходні сектар (Ціхаакіянскае ўзбярэжжа паўднёвай Мексікі) заняты зменна вільготнымі лясамі. Асадкі вывальваюцца на наветраных схілах Кардыльераў, іх колькасць даходзіць да 2000 мм у год. Цэнтральны сектар заняты саванамі і пустынямі. Знаходзячыся пад уплывам кантынентальных трапічных паветраных мас, ён выпрабоўвае нястачу ў колькасці выпадаемых ападкаў, што таксама затрымваюцца схіламі Кардыльераў. Тэмпературы тут трохі ніжэй з-за вялікай вышыні мясцовасці над роўнем мора. Улетку ад +16 да +32 °C (у залежнасці ад вышыні), узімку — ад +8 да +24 °C адпаведна. Ападкаў вывальваецца ад 500 да 250 мм і менш.

Субэкватарыяльны пояс Паўночнай Амерыкі займае вельмі невялікую плошчу на самым поўдні кантынента на Панамскім перашыйку. Пояс заняты прыроднай зонай зменна вільготных лясоў, а таксама саван і рэдкалессяў на захадзе. Тут захоўваецца ўвесь час гарачае надвор’е як улетку, так і ўзімку, з тэмпературамі вышэй +20 °C, максімум ападкаў даводзіцца на лета. Ападкаў тут вывальваецца 2000-3000 мм у год і больш.

Гідраграфія

[правіць | правіць зыходнік]

У Паўночнай Амерыцы даволі шмат і рэк, і азёр. Самая доўгая рачная сістэма на зямным шары змесцавана менавіта там — Місісіпі з прытокам Місуры, а найвялікая скупнасць прэснай вады знаходзіцца ў раёне Вялікіх амерыканскіх азёр. Тэрыторыя кантынента абрашаецца нераўнамерна, дзякуючы як кліматычным, так і араграфічным, асаблівасцям. Велізарную водную сістэму ўтвараюць Вялікія азёры і рака Святога Лаўрэнція, якая злучае іх з Атлантычным акіянам.

Рэкі Паўночнай Амерыкі прыналежаць да басейнаў Ціхага, Паўночнага Ледавітага і Атлантычнага акіянаў; некаторыя з іх маюць унутраны сцёк. Большасць пускаюцца ў Атлантычны акіян.

Вялікая частка рэк Паўночнай Амерыкі мае вялікае транспартнае і гідраэнергетычнае значэнне.

У розных частках мацерыка знаходзяцца розныя тыпы водных сістэм з неаднолькавымі рачнымі рэжымамі. Яны залежаць ад асаблівасцяў клімату і араграфічных умоў.

Рэкі
Азёры

Дзяржавы і тэрыторыі Паўночнай Амерыкі

[правіць | правіць зыходнік]
Паўночная Амерыка — 1907 г.
Асноўны артыкул: Спіс дзяржаў і залежных тэрыторый Паўночнай Амерыкі

Незалежныя дзяржавы

[правіць | правіць зыходнік]
Дзяржава Плошча
(км²) 		Насельніцтва
(2008) 		Шчыльнасць насельніцтва
(чел./км²) 		Сталіца
Сцяг Антыгуа і Барбуды Антыгуа і Барбуда &&&&&&&&&&&&0442.&&&&&0442 &&&&&&&&&&088000.&&&&&088 000 199,1 Сент-Джонс
Сцяг Багам Багамы &&&&&&&&&&013943.&&&&&013 943 &&&&&&&&&0342000.&&&&&0342 000 24,5 Насау
Сцяг Барбадаса Барбадас &&&&&&&&&&&&0430.&&&&&0430 &&&&&&&&&0256000.&&&&&0256 000 595,3 Брыджтаўн
Сцяг Беліза Беліз &&&&&&&&&&022966.&&&&&022 966 &&&&&&&&&0307000.&&&&&0307 000 13,4 Бельмапан
Сцяг Гаіці Гаіці &&&&&&&&&&027750.&&&&&027 750 &&&&&&&010033000.&&&&&010 033 000 361,5 Порт-о-Прэнс
Сцяг Гватэмалы Гватэмала &&&&&&&&&0108889.&&&&&0108 889 &&&&&&&014027000.&&&&&014 027 000 128,8 Гватэмала
Сцяг Гандураса Гандурас &&&&&&&&&0112492.&&&&&0112 492 &&&&&&&&07466000.&&&&&07 466 000 66,4 Тэгусігальпа
Сцяг Грэнады Грэнада &&&&&&&&&&&&0344.&&&&&0344 &&&&&&&&&0104000.&&&&&0104 000 302,3 Сент-Джорджэс
Сцяг Дамінікі Дамініка &&&&&&&&&&&&0751.&&&&&0751 &&&&&&&&&&067000.&&&&&067 000 89,2 Разо
Сцяг Дамініканскай Рэспублікі Дамініканская Рэспубліка &&&&&&&&&&048671.&&&&&048 671 &&&&&&&010090000.&&&&&010 090 000 207,3 Санта-Дамінга
Сцяг Канады Канада &&&&&&&&09984670.&&&&&09 984 670 &&&&&&&033573000.&&&&&033 573 000 3,4 Атава
Сцяг Коста-Рыкi Коста-Рыка &&&&&&&&&&051100.&&&&&051 100 &&&&&&&&04579000.&&&&&04 579 000 89,6 Сан-Хасэ
Сцяг Кубы Куба &&&&&&&&&0109886.&&&&&0109 886 &&&&&&&011204000.&&&&&011 204 000 102,0 Гавана
Сцяг Мексікі Мексіка &&&&&&&&01964375.&&&&&01 964 375 &&&&&&0112322757.&&&&&0112 322 757 57,1 Мехіка
Сцяг Нікарагуа Нікарагуа &&&&&&&&&0130373.&&&&&0130 373 &&&&&&&&05743000.&&&&&05 743 000 44,1 Манагуа
Сцяг Панамы Панама &&&&&&&&&&075417.&&&&&075 417 &&&&&&&&03454000.&&&&&03 454 000 45,8 Панама
Сцяг Сальвадора Сальвадор &&&&&&&&&&021041.&&&&&021 041 &&&&&&&&06163000.&&&&&06 163 000 293,0 Сан-Сальвадор
Сцяг Сент-Люсіі Сент-Люсія &&&&&&&&&&&&0539.&&&&&0539 &&&&&&&&&0172000.&&&&&0172 000 319,1 Кастры
Сцяг Сент-Вінсента і Грэнадзін Сент-Вінсент і Грэнадзіны &&&&&&&&&&&&0389.&&&&&0389 &&&&&&&&&0109000.&&&&&0109 000 280,2 Кінгстаўн
Сцяг Сент-Кітса і Невіса Сент-Кітс і Невіс &&&&&&&&&&&&0261.&&&&&0261 &&&&&&&&&&052000.&&&&&052 000 199,2 Бастэр
Сцяг ЗША Злучаныя Штаты Амерыкі &&&&&&&&09629091.&&&&&09 629 091 &&&&&&0311630000.&&&&&0311 630 000 32,7 Вашынгтон
Сцяг Трынідада і Табага Трынідад і Табага &&&&&&&&&&&05130.&&&&&05 130 &&&&&&&&01339000.&&&&&01 339 000 261,0 Порт-оф-Спейн
Сцяг Ямайкі Ямайка &&&&&&&&&&010991.&&&&&010 991 &&&&&&&&02719000.&&&&&02 719 000 247,4 Кінгстан

Залежныя тэрыторыі

[правіць | правіць зыходнік]
Гісторыя Паўночнай Амерыкі з 1750 года

Зноскі

  1. ↑ а б Северная Америка — артыкул з БСЭ
  2. ↑ а б БЭС
  3. ↑ а б Географическая энциклопедия
  4. ↑ Amerigo Vespucci. Encyclopædia Britannica. Архівавана з першакрыніцы 27 мая 2012. Праверана 7 July 2011.
  5. ↑ p. 9, The Cosmographiæ Introductio of Martin Waldseemüller in Facsimile, translated by Edward Burke and Mario E. Cosenza, introduction by Joseph Fischer and Franz von Wieser, edited by Charles George Herbermann, New York: The United States Catholic Historical Society, 1907.
  6. ↑ а б The Naming of America: Fragments We’ve Shored Against Ourselves. By Jonathan Cohen
  7. ↑ Lloyd, John; John Mitchinson (2006). The Book of General Ignorance. Harmony Books. p. 95. ISBN 978-0-307-39491-0. New countries or continents were never named after a person's first name, but always after the second...
  8. ↑ Dalziel, I.W.D. (1992). "On the organization of American Plates in the Neoproterozoic and the breakout of Laurentia". GSA Today. 2 (11): 237–241.
  9. ↑ а б Wallace, Stewart W. «Geology Of Canada.» The Encyclopedia of Canada, Vol. III, Toronto, University Associates of Canada, 1948, 396p., p. 23-26. Marianopolis College
  10. ↑ «Digging for Diamonds 24/7 Under Frozen Snap Lake» Wired.com.
  11. ↑ 3-D Magnetic Imaging using Conjugate Gradients: Temagami anomaly Архівавана 11 ліпеня 2009.

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]
  • Геаграфія мацерыкоў і краін: вучэбны дапаможнік для 9-га кл. / Н. У. Навуменка і інш. — Мінск: Народная асвета, 2006. ISBN 985-12-1615-1

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Паўночная_Амерыка&oldid=4727214"