Revoluziun da november

La Revoluziun da november 1918: schuldada revoluziunara cun la bandiera cotschna ils 9 da november davant la porta da Brandenburg a Berlin

Statua d’in mariner revoluziunar a Berlin

La Revoluziun da november 1918/19 ha chaschunà en la fasa finala da l’Emprima Guerra mundiala in midament da l’Imperi tudestg d’ina monarchia constituziunala ad ina republica parlamentar-democratica.

Las chaschuns pli profundas da la revoluziun èn da chattar en las tensiuns socialas en l’Imperi, en sia structura predemocratica ed en l’incapacitad da sias elitas pussantas da promover refurmas. L’impuls direct è stà la decisiun da la direcziun da la marina da trametter la flotta da guerra en in’ultima battaglia cunter la Royal Navy da la Gronda Britannia, e quai en vista a la sconfitta segira da la Germania. La revolta d’intginas equipas cunter quest plan e la revolta da mariners a Kiel èn s’unidas entaifer paucs dis ad ina revoluziun che cumpigliava tut l’Imperi. Ils 9 da november 1918 ha quest moviment chaschunà la proclamaziun da la republica e pauc pli tard l’abdicaziun da l’imperatur Wilhelm II e da tut ils auters prinzis federals.

Ulteriuras finamiras socialistas n’han betg pudì vegnir realisadas pervia da la resistenza da l’elita da l’SPD. Ord tema d’ina guerra civila n’ha ella – sco er las autras partidas burgaisas – betg vulì privar las veglias elitas imperialas da tut la pussanza, mabain conciliar quellas cun las novas cundiziuns democraticas. Perquai è la SPD entrada en ina coaliziun cun la direcziun d’armada suprema ed ha laschà abatter violentamain l’uschenumnada Revolta da Spartacus. La terminaziun formala da la revoluziun ha gì lieu ils 11 d’avust 1919 cun la proclamaziun da la nova constituziun da Weimar.

Ils cumenzaments

L’Imperi e la democrazia sociala

La lescha cunter las finamiras privlusas da la democrazia sociala (Reichsgesetzblatt 34/1878)

Il palazi dal Reichstag avant l’onn 1900

La raschun per il nunsuccess da la Revoluziun da mars burgaisa dals onns 1848/49 è stada la sfida da stuair stgaffir a medem temp la democratisaziun e l’uniun naziunala tudestga. En il decurs dals proxims decennis è la gronda part da la burgaisia tudestga s’arranschada cun il stadi autoritar, surtut suenter ch’igl è tuttina vegnì realisà in’uniun naziunala en furma da la schliaziun tudestga pitschna sut la direcziun prussiana l’onn 1871.

Il nov Imperi tudestg era ina monarchia constituziunala. Per il Reichstag valeva il dretg d’eleger general, egual e secret per tut ils umens, ma l’influenza sin la politica era minima. Leschas pudevan mo entrar en vigur cun l’approvaziun dal cussegl federal e da l’imperatur. Els avevan la pussanza da schliar il cussegl e d’al eleger danovamain. L’unica cumpetenza impurtanta dal Reichstag era l’approvaziun dal budget dal stadi. Ma era tar il post il pli grond, il budget militar, na pudeva el betg cundecider cumplettamain. En pli era la regenza da l’Imperi suttamessa mo a l’imperatur.

Dapi l’onn 1871 eran era ils socialdemocrats represchentads en il Reichstag. Lur partidas èn pli tard sa reunidas en la SPD. Sco unica partida politica en l’Imperi tudestg è ella s’engaschada avertamain per ina furma da stadi republicana. Otto von Bismarck ha perquai laschà persequitar la partida da l’onn 1878 fin tar sia relaschada l’onn 1890 sin basa da las leschas dals socialists. Malgrà quai han ils socialdemocrats pudì augmentar lur part da las vuschs tar bunamain mintg’elecziun. En il Reichstag da l’onn 1912 era la partida represchentada cun 110 deputads u 28 % da las vuschs sco fracziun la pli ferma.

Durant ils 43 onns da la fundaziun da l’Imperi fin tar l’Emprima Guerra mundiala ha la SPD gudagnà impurtanza ed ha era midà ses caracter. En la ‹guerra dal revisiunissem› a partir da l’onn 1898 vulevan ils uschenumnads revisiunists stritgar la finamira revoluziunara or dal program da la partida. Enstagl da quai èn els stads buns per refurmas socialas a basa da l’urden economic existent. Cunter quai ha cumbattì cun success la maioritad da la partida che s’orientava vi dal marxissem. Ma era la retorica revoluziunara pudeva mo malamain zuppar che la SPD era vegnida praticamain refurmista suenter l’aboliziun da las leschas dals socialists l’onn 1890. Ils socialdemocrats ch’eran vegnids disfamads durant lung temp sco ‹cumpogns senza patria› sa vesevan ussa sco patriots. A l’entschatta da l’Emprima Guerra mundiala èsi stà cler che la SPD era daventada ina part integrala – ma era opposiziunala – da l’Imperi.

L’approvaziun da la SPD per ils credits da guerra

August Bebel, il president da la SPD 1892–1913

Enturn l’onn 1900 valeva la democrazia sociala tudestga sco forza dominanta dal moviment dals lavurants internaziunal. Als congress paneuropeics da la segunda internaziunala socialista gieva la SPD adina d’accord cun las resoluziuns per in agir cuminaivel dals socialists en cas dad in’erupziun da la guerra. Gia durant la crisa dal fanadur ch’era succedida a l’attentat da Sarajevo ha la SPD – sco era autras partidas socialistas en Europa – organisà grondas demonstraziuns cunter la guerra. Tar quellas appellava per exempel Rosa Luxemburg, il portavusch da la part sanestra da la partida, en num da l’entira SPD da refusar il servetsch militar e l’obedientscha. En vista a quai planisava la regenza da l’Imperi d’arrestar ils manaders da la partida immediat suenter l’entschatta dals cumbats. Manaders da la partida èn perquai viagiads a Turitg per salvar ils daners da la partida avant ch’il stadi prendia possess da quels.

Il prim d’avust 1914, cura che la Germania ha declerà la guerra a la Russia zaristica, è era la maioritad da las gasettas da la SPD stada fieu e flomma per la guerra. Lur reportaschas èn bain vegnidas crititgadas fermamain da la direcziun da partida, ma ils redacturs crajevan anc a l’entschatta d’avust da suandar la lingia dal president da la SPD August Bebel ch’era mort il 1913. L’onn 1904 aveva el ditg en il Reichstag che la SPD vegnia a sa participar a la defensiun armada da la Germania en cas d’ina offensiva da l’ester. Durant il di da partida ad Essen il 1907 aveva el sez anc confermà ch’el vegnia a prender la «flinta sin la goba» cunter la Russia, «l’inimi da la cultura e da tut ils opprimids».

En vista d’ina prontezza da guerra entaifer la populaziun – che crajeva vi d’ina attatga da vart da las pussanzas d’Entente – han blers deputads da la SPD gì tema da s’alienar cun il pacifissem consequent da lur electurs. Ultra da quai existiva la smanatscha d’in scumond da la partida tras il chancelier da l’Imperi Theobald von Bethmann Hollweg en cas d’ina guerra. Da l’autra vart ha il chancelier da l’Imperi utilisà la tenuta da la SPD cunter il zar per cuntanscher l’approvaziun da la partida per la guerra.

Karl Liebknecht è stà l’emprim deputà da la SPD ch’ha refusà ils credits da guerra

Il directori da la partida e la fracziun dal Reichstag n’eran betg perina cun lur opiniuns pertutgant la guerra. Ensemen cun Friedrich Ebert han 96 deputads ditg gea als credits da guerra dumandads da la regenza da l’Imperi. 14 parlamentaris ed il segund president Hugo Haase eran encunter conceder ils credits; sut la disciplina da la fracziun han els dentant tuttina vuschà persuenter. Uschia ha la finala l’entira fracziun da la SPD approvà ils 4 d’avust ils credits da guerra. Dus dis avant avevan ils sindicats libers gia decidì ina renunzia da chauma e da paja per il temp da guerra. Cun la decisiun dals sindicats e da la partida è la mobilisaziun totala da l’armada tudestga stada pussaivla. Si’approvaziun da la decisiun dispitaivla en il Reichstag ha Haase motivà uschia: «En l’ura dal privel na laschain nus betg en la merda la patria!» L’imperatur ha beneventà l’uschenumnada pasch da chastè (Burgfrieden) cun ina frasa ch’è vegnida enconuschenta: «Jau n’enconusch naginas partidas pli, jau enconusch mo pli Tudestgs!»

Era Karl Liebknecht, la figura simbolica per ils adversaris da la guerra, è l’emprim sa suttamess a la raschun da la partida: el n’è betg ì a la votaziun per betg stuair votar cunter l’atgna fracziun. Paucs dis pli tard è el dentant entrà en la gruppa internaziunala, fundada da Rosa Luxemburg ils 5 d’avust 1914 cun auters sanesters da la partida. Els perseveravan las decisiuns da la SPD d’avant la guerra. Or da questa gruppa è naschida il prim da schaner 1916 l’uniun da Spartacus. Ils 2 da december 1914 ha Liebknecht vuschà sco unic deputà dal Reichstag cunter ulteriurs credits da guerra. Quest surpassament avert cunter la disciplina da la fracziun valeva sco ruttadira cun tabus ed al ha isolà era entaifer quels deputads da la SPD enturn Haase che propagavan da refusar ils credits. Sin ordra da la direcziun da partida è Liebknecht vegnì clamà l’onn 1915 sut las armas, e quai sco unic dals commembers da la fracziun da la SPD. Pervia da sias tentativas d’organisar ils adversaris da la guerra è el vegnì exclus da la SPD ed arrestà il zercladur 1916 causa auttradiment. Era Rosa Luxemburg è stada arrestada fin la fin da la guerra.

La spartiziun da la SPD

L’invit per la conferenza a Gotha, nua che l’USPD è vegnida fundada

Pli ditg che la guerra durava e main ch’ils commembers da la SPD èn stads pronts da sustegnair la ‹pasch da chastè› dal 1914. Quai è sa mussà en spezial a partir da l’onn 1916. Uss dominavan numnadamain betg pli l’imperatur e la regenza las directivas da la politica tudestga, mabain la (terza) direcziun d’armada suprema sut ils generals Paul von Hindenburg ed Erich Ludendorff. Els guvernavan facticamain sco dictaturs militars e persequitavan finamiras da guerra expansiunistas ed offensivas. Era la vita civila avevan els suttamess dal tuttafatg als basegns da la strategia e da l’economia da guerra. Per ils lavurants signifitgava quai tranter auter in di cun 12 uras da lavur per ina paja minimala ed in provediment manglus.

Suenter il cumenzament da la Revoluziun dal favrer 1917 en Russia hai era dà en Germania emprimas chaumas organisadas. Vi da quellas èn sa participads il mars ed avrigl 1917 var 300 000 lavurants d’armament. Cunquai che l’entrada en guerra dals Stadis Unids ils 6 d’avrigl vegniva probablamain a causar in’ulteriur pegiurament da la situaziun, ha l’imperatur Wilhelm II empruvà da calmar ils chaumaders cun sia communicaziun da Pasca ils 7 d’avrigl. El ha empermess votaziuns generalas ed egualas suenter la finiziun da la guerra era per la Prussia, nua ch’il dretg d’eleger en trais classas valeva fin lura.

Suenter l’exclusiun dals adversaris da guerra da la SPD han sper ils spartachists era ils uschenumnads revisiunists sco Eduard Bernstein ed ils centrists sco Karl Kautsky reagì sin la malcuntentientscha creschenta dals lavurants. Sin ina conferenza dals 6 als 8 d’avrigl 1917 han els fundà a Gotha la Partida socialdemocratica tudestga independenta (Unabhängige Sozialdemokratische Partei Deutschlands USPD) sut Hugo Haase. Ella ha pretendì la finiziun immediata da la guerra e l’ulteriura democratisaziun da la Germania, senza avair dentant in program sociopolitic unitar. L’uniun da Spartacus ch’aveva refusà fin lura ina separaziun da la partida, furmava ussa l’ala sanestra da l’USPD. Per sa distanziar da l’USPD è la SPD sa numnada da qua davent fin l’onn 1919 Partida socialdemocratica maioritara tudestga (Mehrheitssozialdemokratische Partei Deutschlands MSPD).

Pasch da victoria u pasch da cunvegna?

Ils generals Hindenburg e Ludendorff han refusà ina pasch da cunvegna. Els dominavan dapi l’onn 1915 la politica da l’Imperi tudestg

Dapi l’entrada dals Stadis Unids en la guerra è la situaziun a la front occidentala da l’Imperi vegnida adina pli precara. Per consequenza e per tegnair si l’USPD han la MSPD, la Partida dal center catolica e la Partida populara progressiva furmà la cumissiun interfracziunara. La stad 1917 han els relaschà en il Reichstag ina resoluziun da pasch che dumandava ina pasch da cunvegna senza annexiuns e contribuziuns.

La direcziun d’armada suprema ha dentant ignorà la resoluziun ed ha chatschà tras en las debattas davart ina pasch separada cun la Russia ina ‹pasch da victoria›. Era il program da 14 puncts dal president dals Stadis Unids Woodrow Wilson dals 18 da schaner 1918 ha ella refusà. Quest program proclamava il ‹dretg d’autodeterminaziun dals pievels› e preveseva ina pasch ‹senza victurs e victorisads›. Hindenburg e Ludendorff han refusà quest’offerta, cunquai ch’els crajevan suenter la victoria sur la Russia d’era pudair cuntanscher ina ‹pasch da victoria› cun ils ulteriurs inimis da guerra ed ultra da quai annexiuns extendidas.

Ils effects da la revoluziun d’october

Durant la Revoluziun da favrer russa ha il zar Nikolaus II stuì demissiunar ils 15 da mars 1917. Sinaquai ha la regenza dals democrats constituziunals e menschewiki sut il prinzi Georgi Jewgenjewitsch Lwow surprendì la pussanza. Era sch’ella ha cuntinuà la guerra sper las pussanzas d’Entente, veseva la regenza da l’Imperi tudestg en questa nova situaziun ina schanza per la victoria en l’ost. Per rinforzar l’atmosfera cunter la pasch en Russia ha ella manà adascus Wladimir Iljitsch Lenin, il manader dals bolschewiki, da ses exil en Svizra en in vagun sigillà sur la Svezia e la Finlanda fin a Son Petersburg.

En la revoluziun d’october è la partida da Lenin, che dumandava ina finiziun immediata da la guerra, sa profilada cunter la maioritad parlamentara da socialists moderads e burgais ed ha gudagnà la pussanza en Russia. Il success da Lenin ha rinforzà la tema da la burgaisia tudestga d’ina revoluziun sco quella en Russia.

Era la direcziun da la SPD vuleva evitar tals svilups en Germania. Quai ha dominà lur conduita durant la Revoluziun da november. Otto Braun, in commember da la suprastanza, ha precisà la tenuta da sia partida il schaner 1918 en l’organ da la partida Vorwärts (Deutschland) en l’artitgel principal ‹Ils bolschewiki e nus›: «Il socialissem na po betg vegnir construì sin baionettas e mitraglias. Sch’el duai persister sto’l vegnir realisà sin via democratica. L’emprima cundiziun è natiralmain che las relaziuns economicas e socialas sajan dadas per la socialisaziun. Sche quai fiss il cas en Russia pudessan ils bolschewiki sa pusar sin ina maioritad en la populaziun. Cunquai ch’i n’è betg uschia, han els etablì in reschim da sabel pir ch’il reschim brutal e senza respect sut il zar. (...) Perquai stuain nus trair ina lingia grossa e visibla tranter nus ed ils bolschewiki.»

Ina scena da fraternisaziun: schuldada russa e tudestga festiveschan la fin da la guerra a la front a l’ost

A medem temp hai dà las uschenumnadas chaumas da schaner, a las qualas dapli ch’in milliun lavurants en tut l’Imperi èn sa participads. Organisaturs da las chaumas èn stads ils parsuras revoluziunars e lur president Richard Müller da l’USPD ch’avevan gia organisà ils onns 1916/1917 cun success chaumas da massa cunter la guerra. La direcziun da la chauma dal schaner 1918 sa numnava ‹cussegls dals lavurants› – analog als ‹soviets› en Russia – e dueva giugar pli tard in’impurtanta rolla en rom dal moviment da cussegls. Per diminuir l’influenza da quest nov gremi è Ebert sa participà a la direcziun ed ha cuntanschì ina finiziun da la chauma.

Il mars 1918 ha la nova regenza sovietica approvà la pasch da Brest-Litowsk che Leo Trotzki aveva negozià cun la Germania. Quest contract ha adossà a la Russia cundiziuns da pasch anc pli diras che quellas ch’il contract da Versaille dueva imponer pli tard a la Germania. Las truppas ch’èn vegnidas libras en l’ost ha la direcziun d’armada suprema dentant pudì duvrar mo per part a la front dal vest. La gronda part dals Tudestgs crajeva che la pasch e la victoria en il vest sajan ussa datiers.

La dumonda d’armistizi ed il midament da la constituziun

Suenter la victoria en l’ost ha la direcziun d’armada suprema cumandà la primavaira 1918 in’offensiva en il vest per cuntanscher la vieuta decisiva. Igl è dentant sa mussà che l’ulteriura schuldada tudestga na pudeva betg cumpensar il rinforzament che la Gronda Britannia e la Frantscha avevan survegnì da las truppas gist arrivadas dals Stadis Unids. La disfatga militara tudestga è stada decidida en quel mument che las ultimas reservas èn stadas duvradas il fanadur. Ils 8 d’avust 1918 han chars armads britannics penetrà la front dal vest. Mez settember è era la front dal Balcan ida en tocca. Ils 27 da settember ha la Bulgaria ch’era alliada cun las pussanzas centralas capitulà. Era l’Austria-Ungaria steva davant il collaps.

Ils 29 da settember ha la direcziun d’armada suprema infurmà l’imperatur ed il chancelier da l’Imperi Georg von Hertling davart la situaziun militara senza speranza. Ludendorff ha pretendì ultimativamain d’inoltrar ina dumonda d’armistizi tar l’Entente, cunquai ch’el na pudeva betg garantir da tegnair la front dapli che 24 uras. Ultra da quai ha el recumandà d’ademplir ina pretensiun centrala da Wilson e da furmar ina regenza sin basa parlamentara per cuntanscher cundiziuns da pasch pli favuraivlas. Cun quai ha el mess a quint la responsabladad per la capitulaziun vegninta a las partidas democraticas: «Els duain mangiar la schuppa ch’els han cuschinà», ha el declerà il prim d’october davant ils uffiziers da ses stab. Quai è stà il scherm da la legenda dal culp da stilet.

Berlin, ils 3 d’october 1918: Il nov chancelier da l’Imperi Max von Baden (1) (en uffizi fin ils 9 da november), il vicechancelier von Payer (2) ed il president da la chanzlia da l’Imperi, barun von Radowitz (3) che bandunan la chasa dal Reichstag

Malgrà il schoc areguard il rapport da Ludendorff eran las partidas da maioritad, surtut la SPD, prontas da surpigliar en l’ultima minuta la responsabladad guvernativa. Cunquai ch’il monarchist Hertling refusava la parlamentarisaziun, ha Wilhelm II designà ils 3 d’october il prinzi liberal Max von Baden sco nov chancelier da l’Imperi. Ses cabinet era avert era per socialdemocrats sco Philipp Scheidemann, il secretari da stadi senza ressort. Il proxim di ha la nova regenza purschì als alliads l’armistizi dumandà da Ludendorff.

Il public tudestg ha pir udì ils 5 d’october da la chaussa. Entamez il schoc general davart la disfatga da guerra han ins strusch fatg stim da las midadas constituziunalas. Ils 28 d’october ha il Reichstag concludì quellas era formalmain. Da qua davent eran il chancelier ed il minister da l’Imperi liads vi da la confidenza da la maioritad dal Reichstag. Il commando suprem sur las forzas armadas ha midà da l’imperatur a la regenza da l’Imperi. Cun quai è l’Imperi tudestg daventà ina monarchia parlamentara. Per il directori da la SPD ha la refurma d’october ademplì tut las finamiras impurtantas dal dretg constituziunal. Per Ebert è il di dals 5 d’october pia stà la «naschientscha da la democrazia tudestga». El manegiava ch’ina revoluziun saja inutila suenter la renunzia da pussanza da vart da l’imperatur.

La terza nota verbala da Wilson e la desditga da Ludendorff

En il decurs da las suandantas trais emnas ha Wilson, il president dals Stadis Unids, respundì cun trais notas diplomaticas sin la dumonda tudestga per in armistizi. Sco cundiziun preliminara per las tractativas ha el pretendì la retirada da la Germania or da tut las regiuns occupadas, la finiziun da la guerra sutmarina ed indirectamain era la demissiun da l’imperatur per fixar il process democratic en Germania.

Suenter la terza nota verbala da Wilson ils 23 d’october ha Ludendorff tuttenina declerà las cundiziuns dals alliads sco inacceptablas. El ha pia pretendì da prender si danovamain la guerra gia persa. Ma sia dumonda d’armistizi inoltrada pli baud tar l’Entente aveva mussà la flaivlezza militara da l’Imperi. La schuldada tudestga sa legrava gia sin la finiziun da la guerra e vuleva ir a chasa. Lur prontadad da cumbat na pudeva betg pli vegnir svegliada e blers èn desertads.

Perquai è la regenza da l’Imperi restada sin la via proponida oriundamain da Ludendorff sez ed ha mess il general Wilhelm Groener sin sia plazza sco emprim maister da quartier general. Ludendorff è mitschà cun in pass falsifitgà en la Svezia neutrala. Ils 5 da november han ils alliads approvà l’entschatta da las tractativas d’armistizi. Ma la terza nota verbala da Wilson ha fatg crair la gronda part da la schuldada e la populaziun civila ch’ina demissiun da l’imperatur saja necessaria per cuntanscher la pasch.

La revoluziun

La revolta dals mariners a Kiel

Mariners sin la punt da la nav da lingia Prinzregent Luitpold cun ina tavla: «Soldatenrat Kriegsschiff Prinzregent Luitpold. Es lebe die sozialistische Republik»

La revolta dals mariners a Kiel: demonstraziun dals revoluziunaris ils 4 da november 1918

La tavla commemorativa per l’emprim cussegl da lavurants e schuldada vi da la chasa da sindicat en la Legienstraße a Kiel

Sco ditg eran las truppas stanclas da la guerra e la populaziun dischillusa da la regenza imperiala e tuts speravan sin ina finiziun da guerra il pli spert pussaivel. Tuttina han la direcziun da marina tudestga a Kiel e l’admiral Franz von Hipper planisà sut atgna reschia da trametter la flotta en in ultim cumbat cunter la Royal Navy en il Chanal da la Mongia. L’ordra da flotta dals 24 d’october 1918 e las preparativas per partir han l’emprim provocà ina revolta entaifer ils mariners pertutgads e suenter ina revoluziun generala ch’ha eliminà entaifer paucs dis la monarchia en l’Imperi. Ils mariners revoluziunars na vulevan betg sa sacrifitgar per ina guerra gia persa. Ultra da quai eran els persvadids d’agir en il senn da la nova regenza ch’aveva en egl tractativas da pasch cun l’Entente. Cun in’offensiva da la flotta a medem temp fiss la credibladad dals negoziants tudestgs stada destruida.

La revolta dals mariners ha cumenzà a Schillig-Reede davant Wilhelmshaven, nua che la flotta d’auta mar aveva bittà l’ancra spetgond sin la battaglia navala. La notg dals 29 als 30 d’october 1918 han tschertas equipas da bartga refusà l’obedientscha. Sin trais navs da la III. flottiglia han ils mariners refusà d’auzar l’ancra. Sin las navs da guerra da la I. flottiglia Thüringen e Helgoland han parts da l’equipa cumenzà cun revoltas avertas ed acts da sabotascha. Ma ils 31 d’october, cur ch’intgins torpedaders han drizzà lur chanuns sin las navs, han ils rebels capitulà.

Cunquai ch’il directori da la marina na pudeva betg pli sa fidar da l’equipa, ha ella renunzià al plan da battaglia ed ordinà enavos la flottiglia a Kiel. Suenter in exercizi senza disturbis en il golf da Helgoland ha la flottiglia cuntinuà ses viadi da return tras il chanal che collia la Mar dal Nord e la Mar da l’Ost. Là ha il cumandant da la flottiglia, viceadmiral Kraft, laschà arrestar 47 mariners da la Markgraf che valevan sco manaders da la revolta.

Ils mariners ed ils stgaudaders han sin quai empruvà d’impedir ch’ins partia danovamain e vulì cuntanscher la liberaziun da lur camarats. Radund 250 dad els èn sa scuntrads la saira dal prim da november en la chasa da sindicat a Kiel. Els han tramess delegaziuns tar ils uffiziers, dentant senza vegnir tadlads da quels. Sin quai han els tschertgà il contact cun ils sindicats, cun l’USPD e la SPD. Suenter che la polizia ha laschà serrar la chasa da sindicat ils 2 da november, èn plirs millis mariners e delegads dals lavurants sa radunads il di suenter sin la gronda plazza d’exercitar. Els avevan suandà il clom dal mariner Karl Artelt e dal lavurant dal plazzal naval Lothar Popp, tuts dus commembers da l’USPD. Sut il motto ‹pasch e paun› ha la massa pretendì la liberaziun dals rebels, la finiziun da la guerra ed in meglier provediment cun victualias. A la fin èn ils participants marschads fin tar il stabiliment d’arrestaziun per liberar ils mariners empraschunads.

Per retegnair ils demonstrants ha il litinent Steinhäuser cumandà a sia patruglia da sajettar; l’emprim en l’aria per avertir e suenter precis en la massa. Tar quest act da violenza èn set persunas vegnidas mazzadas e 29 blessadas grevamain. Era or da la demonstraziun han ins sajettà. Suenter l’erupziun violenta èn ils demonstrants e la patruglia sa retratgs. Ma tuttina hai dà or dal protest da massa ina revolta generala. Ils 4 da november èn gruppas da revoluziunaris girads tras la citad. En la gronda caserna en il nord da Kiel hai dà demonstraziuns. Karl Artelt ha organisà l’emprim cussegl da schuldada. Schuldads e lavurants han cumenzà a controllar indrizs publics e militars. Wilhelm Souchon, il guvernatur da la basa da marina, ha la finala stuì laschar liber ils mariners arrestads. Encunter la cunvegna tranter Souchon ed Artelt èn truppas d’ordaifer s’avischinadas per supprimer la revolta. Ma ils revoluziunaris han pudì sa cunvegnir cun ils schuldads; quels èn ubain returnads ubain s’associads cun il moviment da revolta. Cun quai è Kiel stà ils 4 da november en il maun da var 40 000 mariners, schuldada e lavurers revoluziunars.

Anc la medema saira è il deputà dal Reichstag Gustav Noske arrivà a Kiel. Per pudair controllar la revolta en num da la nova regenza da l’Imperi e dal directori da la SPD ha el laschà s’eleger sco president dal cussegl da schuldada. Intgins dis suenter ha el surprendì il post dal guvernatur, entant che Lothar Popp è daventà president dal cussegl suprem da schuldada. L’extensiun da la revoluziun sin la Germania n’ha Noske dentant betg pudì evitar.

L’extensiun sin tut l’Imperi

A partir dals 4 da november han delegaziuns dals mariners cuntanschì tut las citads tudestgas pli grondas. Ils 6 da november è Wilhelmshaven stà en lur mauns. Ils 7 da november ha la revoluziun tschiffà tut las citads da costa pli grondas, plinavant Hannover, Braunschweig, Frankfurt am Main, Stuttgart e Minca. Là ha in cussegl da lavurants e mariners sfurzà l’ultim retg da Baviera, Ludwig III, da renunziar al tron. Kurt Eisner da l’USPD ha proclamà en Baviera l’emprima republica da l’Imperi. Era en ils ulteriurs stadis tudestgs han ils prinzis regents demissiunà ils proxims dis, sco ultim il prinzi Günther Victor da Schwarzburg-Sondershausen ils 23 da november.

Ils cussegls da lavurants e schuldada sa constituivan per gronda part d’aderents da la SPD e da l’USPD. Lur direcziun d’acziun era democratica, pacifistica ed antimilitaristica. Sper ils prinzis han els be privà ils commandos fin là omnipotents da lur pussanza. Tut las autoritads civilas ed ils magistrats da l’Imperi – polizia, administraziun municipala e dretgiras – èn restadas intactas. Era expropriaziuns u occupaziuns da fatschentas n’han betg gì lieu, cunquai ch’ins spetgava talas mesiras d’ina nova regenza. Per pudair stgaffir in’executiva per la revoluziun e per la regenza futura han ils cussegls l’emprim mo dumandà la surveglianza suprema sur ils magistrats. Quella giascheva avant en ils mauns dals commandos generals.

Cun quai ha la SPD survegnì ina basa da pussanza reala sin nivel local. Ma entant ch’ils cussegls crajevan d’agir en l’interess dal nov urden, vesevan ils manaders da la SPD en els elements che disturbavan ina midada da pussanza paschaivla. Ensemen cun las partidas burgaisas ha er la SPD pretendì da manar atras uschè spert sco pussaivel elecziuns per in’assamblea naziunala, per che quella possia decider davart la furma da stadi definitiva. Questa tenuta ha provocà l’opposiziun dals revoluziunaris. Da questa situaziun ha surtut l’USPD empruvà da profitar cun surpigliar las pretensiuns revoluziunaras. Cuntrari a l’SPD è ella s’exprimida per elecziuns d’ina assamblea naziunala uschè tardivas sco pussaivel. La finamira era da pudair stgaffir fatgs favuraivels per la gronda part dals lavurants gia avant lur scuntrada da l’assamblea naziunala.

Las reacziuns a Berlin

Ebert e von Baden vulevan impedir ina revoluziun sociala ed evitar ina radicalisaziun sco en Russia. Ensemen cun las partidas burgaisas – ch’avevan gia collavurà il 1917 cun la SPD en il Reichstag – e las veglias elitas da l’Imperi vulevan els realisar refurmas politicas a basa da l’urden statal existent. En pli temeva Ebert che la situaziun da provediment precara pudess dar ensemen, sche revoluziunaris senza pratica surpigliassan l’administraziun. El crajeva era che la SPD vegnia ad avair la maioritad en il parlament ed a pudair chatschar tras uschia sias ideas da refurma. Or da quests motivs ha el agì en concordanza cun las veglias pussanzas.

Per pudair preschentar a ses aderents in emprim success, ma era per salvar la monarchia, ha Ebert pretendì ils 6 da november che l’imperatur renunzia al tron. Ma Wilhelm II, che sa chattava anc adina en il quartier dal directori suprem militar a Spa, ha retardà cun intenziun sia decisiun. Suenter che l’Entente aveva gia approvà la debatta d’armistizi, sperava el da pudair returnar a la testa da las truppas da front libras e d’abatter la revoluziun cun violenza.

Tenor las notizias da von Baden ha Ebert declerà ils 7 da november: «Sche l’imperatur na vul betg demissiunar, lura è ina revoluziun sociala inevitabla. Jau dentant na la vi betg, gea, jau l’odiesch sco il putgà.» Il chancelier da l’Imperi vuleva perquai ir sez a Spa per persvader l’imperatur da demissiunar. Ma quai n’è mai capità, cunquai che la situaziun a Berlin è sa precipitada.

Ils 9 da november 1918: la fin da la monarchia

Demonstrants revoluziunars ils 9 da november 1918 a Berlin, Unter den Linden

Ediziun speziala da Vorwärts (Deutschland), ils 9 da november 1918

La saira dals 8 da november aveva l’USPD convocà 26 assambleas per annunziar demonstraziuns da massa ed ina chauma generala per il proxim di. Ebert aveva sin quai anc ina giada pretendì ultimativamain la demissiun da l’imperatur e vuleva annunziar quai en las assambleas sco success da la SPD. Per s’opponer a tumults pussaivels ha il prinzi Max von Baden laschà transferir il quart regiment da chatschaders (ch’era fitg fidaivel) da Naumburg an der Saale a Berlin.

Ma era la schuldada da quest regiment na vuleva betg sajettar sin cumpatriots. Cur che lur uffiziers als han surdà l’auter di granatas da maun, han els tramess ina delegaziun tar la redacziun da l’organ da partida socialdemocratic ‹Vorwärts› e pretendì scleriment davart la situaziun. Là han els scuntrà Otto Wels, il deputà da la SPD en il Reichstag. El ha pudì persvader la schuldada da sustegnair la direcziun da la SPD e lur politica. Suenter ha el intimà era auters regiments da sa suttametter ad Ebert.

Cun quai han ils socialdemocrats obtegnì la controlla militara sur la chapitala. Ma Ebert temeva da perder ella bainspert, sche l’USPD ed ils spartachists vegnissan da gudagnar ils lavurants durant las demonstraziuns. L’avantmezdi èn tschientmillis d’umans sa rendids en plirs tils da demonstraziun fin en il center da Berlin. Sin lur placats e transparents eran scrittas parolas sco ‹unitad›, ‹dretg e libertad› e ‹frars, betg sajettar!›.

Circa a medem temp ha l’imperatur survegnì il resultat d’ina enquista fatga tar 39 cumandants. Tenor quella n’era er la schuldada a la front betg pli pronta da suandar sias ordras. La saira avant aveva era in regiment da garda refusà per l’emprima giada l’obedientscha. Telegrams da Berlin avevan dumandà l’imperatur da demissiunar immediat, per che questa novitad haja anc in effect calmant. Tuttina ha el tardivà sia demissiun e vuleva abditgar mo sco imperatur tudestg, ma betg sco retg da la Prussia.

La fugia da Wilhelm II ils 10 da november 1918: L’anteriur imperatur (en il center dal maletg resp. il quart da sanestra) sin il perrun da la staziun da cunfin beltg-ollandaisa Eysden curt avant sia partenza en l’exil ollandais

A la fin ha von Baden agì a Berlin sco ch’el vuleva. Senza spetgar sin la decisiun da l’imperatur ha el declerà per telegraf: «L’imperatur e retg ha decidì da renunziar sin la curuna. Il chancelier da l’Imperi resta anc sin ses post, fin che las dumondas areguard la demissiun da l’imperatur, la renunzia dal prinzi ereditar da l’Imperi tudestg e da la Prussia sin la curuna e la nominaziun dal guvern èn scleridas.»

Sin quai è Wilhelm II mitschà en l’Ollanda, nua ch’el ha vivì fin tar sia mort il 1941. Cunquai ch’el ha suttascrit il document d’abdicaziun formal pir emnas suenter en l’exil, ha sia traversada dal cunfin fatg l’impressiun d’ina deserziun. Quai al ha custà era las simpatias da sia schuldada.

Per dumagnar la situaziun ha Ebert pretendì per sasez la funcziun dal chancelier da l’Imperi e dumandà von Baden da surprender l’uffizi d’in regent da l’Imperi. Cun quai crajeva Ebert d’avair chattà ina reglamentaziun transitorica fin tar la nominaziun d’in regent.

La proclamaziun da la republica ils 9 da november 1918: Il politicher da la SPD, Philipp Scheidemann, pleda dal balcun dal vest dal palazi dal Reichstag

La novitad da l’abdicaziun da l’imperatur è dentant arrivada memia tard per pudair impressiunar ils demonstrants. Nagin n’ha obedì als appels da returnar a chasa u en las casernas ch’eran vegnids publitgads en las ediziuns spezialas da Vorwärts. Adina dapli demonstrants han pretendì l’aboliziun da la monarchia. Suenter sia liberaziun era Karl Liebknecht viagià immediatamain a Berlin ed aveva danovamain fundà l’uniun da Spartacus. Ussa planisava el la proclamaziun da la republica socialista.

Durant il gentar en il Reichstag ha il vicepresident da la SPD, Philipp Scheidemann, udì da quai. El na vuleva betg surlaschar l’iniziativa als spartachists ed è sa preschentà spontanamain sin il balcun dal palazi dal Reichstag. Cunter la voluntad dad Ebert ha el proclamà la republica cun ils pleds: «L’imperatur ha demissiunà. El e ses amis èn sparids ed il pievel ha triumfà sur els en tuts reguards. Il prinzi Max von Baden ha surdà sia funcziun sco chancelier da l’Imperi al deputà Ebert. Noss ami vegn a stgaffir ina regenza da lavurants che cumpiglia tut las partidas socialistas. La nova regenza na duai betg vegnir disturbada durant sia lavur per la pasch e sia premura per lavur e paun. Lavurants e schuldada, sajas conscients da l’impurtanza istorica da quest di: insatge nunditg è capità. Ina lavur gronda e nunsurvesaivla ans spetga. Tut per il pievel. Tut tras il pievel. Nagut nunundraivel per il moviment da lavurants dastga capitar. Sajas unids, fidaivels e conscienzius. Il vegl e marsch, la monarchia è dada ensemen. Viva il nov. Viva la republica tudestga!»

Karl Liebknecht durant in pled en il Tiergarten da Berlin, il december 1918

Pir uras pli tard han las gasettas da Berlin publitgà che Liebknecht aveva proclamà – probablamain a medem temp – la republica socialista en il curtin d’amur a Berlin. Vers las 16:00 uras ha el confermà en ina curt dal palazi da citad davant ina massa da glieud: «Cumpogns da partida, jau proclamesch la republica libra socialista en Germania ch’unescha tut il pievel, en la quala i n’existan nagins famegls pli e nua che mintga lavurant da buna fai vegn a chattar la paja sincera per sia lavur. La dominanza dal chapitalissem ch’ha fatg or da l’Europa in champ da morts è rutta.»

Las finamiras da Liebknecht – che correspundevan a las pretaisas da l’uniun da Spartacus dals 7 d’october – n’eran anc betg vegnidas publicas fin là. Tar quellas tutgavan surtut il midament da l’economia, dal militar e da la dretgira (tranter auter l’aboliziun da la paina da mort). In dals puncts ils pli discutads cun la SPD era la pretensiun da socialisar intginas parts economicas d’impurtanza militara gia avant l’elecziun d’ina assamblea naziunala constituenta, vul dir da las suttametter a la controlla directa da deputads da lavurants. La MSPD percunter vuleva surlaschar l’urden economic futur en Germania a la constituanta.

Ils incumbensads dal pievel Otto Landsberg, Philipp Scheidemann, Gustav Noske, Friedrich Ebert e Rudolf Wissell

Per prender davent il piz a l’atmosfera revoluziunara ed ademplir las pretensiuns dals demonstrants, ha Ebert pussibilità a l’USPD d’entrar en la regenza ed ha acceptà Liebknecht sco minister. Quel ha pretendì persuenter ch’ils cussegls da lavurants possian controllar la schuldada. Pervia da las debattas davart quest punct e cunquai ch’il president da la partida Hugo Haase sa chattava a Kiel, n’han ils deputads da l’USPD betg pli pudì decider quel di.

Ni la proclamaziun da la renunzia sin la curuna tras von Baden ni la proclamaziun da la republica tras Scheidemann n’èn stadas segiradas dal dretg constituziunal. Tut quai èn en princip stadas acziuns revoluziunaras d’acturs che na vulevan betg la revoluziun, ma che han tuttina stgaffì fatgs permanents. La medema saira ha dentant gì lieu in’acziun conscientamain revoluziunara ch’è a la fin stada inutila.

Vers las 20:00 uras ha ina gruppa da 100 ‹parsuras revoluziunars› da manaschis gronds a Berlin occupà il Reichstag e creà in parlament da revoluziun. Ils parsuras eran quellas persunas ch’eran gia sa mussadas sco manaders en la chauma dal schaner. Els disfidavan al directori da la SPD ed avevan lavurà cun la sanestra da l’USPD e la gruppa da Spartacus gia dapi emnas en favur d’ina revoluziun. Surprais da la revolta da mariners avevan els l’emprim fixà ils 11 da november sco di da la revolta. Suenter ch’ins aveva arrestà ils 8 da november l’expert militar da la gruppa, Ernst Däumig, che purtava tut ils plans da revolta cun sai, è l’uniun dentant sa decidida d’agir immediat. Per strair l’iniziativa or dals mauns ad Ebert ha il parlament da revoluziun decidì da proclamar elecziuns per ils proxims dis. Mintga manaschi da Berlin e mintga regiment dueva designar ils cussegls da lavurants e da schuldada. Quels vegnivan ad eleger ina regenza da revoluziun consistenta da las duas partidas da lavurants. Quest cussegl da deputads dal pievel dueva alura exequir las decisiuns dal parlament da revoluziun e remplazzar la funcziun dad Ebert sco chancelier da l’Imperi.

Ils 10 da november: il directori da la SPD cunter ils parsuras revoluziunars

Hugo Haase e dus ulteriurs commembers da l’USPD èn entrads il prim da november en il cussegl da deputads dal pievel

Il directori da la SPD ha udì la sonda saira da quests plans. Cunquai che Ebert na pudeva betg pli impedir las elecziuns e l’uniun dal cussegl sequenta, ha el tramess anc la notg referents en tut ils regiments da Berlin ed en lur fatschentas. Quels duevan influenzar las elecziuns en sia favur ed annunziar la participaziun da l’USPD a la regenza.

Questas activitads n’èn betg restadas zuppadas. Cur ch’ils parsuras han vis che Ebert vegnia era a cumandar las festas en la nova regenza, han els planisà da proponer a l’assamblea d’eleger sper la regenza ina cumissiun d’acziun. Quella dueva coordinar las activitads dals cussegls da lavurants e schuldada. Ils parsuras avevan gia preparà ina glista da nums per l’elecziun; quella cuntegniva nagins candidats da la SPD. Uschia speravan els d’installar in’instanza da controlla per la regenza che cunvegniva ad els.

En l’assamblea dals 10 da november en il Circus Busch eran bunamain tut ils cussegls da schuldada ed ina gronda part dals deputads dals lavurants per la SPD. Els han repetì la pretensiun suenter in’‹uniun da la classa da lavurants› – ch’era gia vegnida formulada dals revoluziunaris il di avant – e nizzegià la parola per far passar la lingia dad Ebert. L’USPD ha delegà trais deputads en il ‹cussegl dals deputads dal pievel› ch’era gist vegnì elegì: lur president Haase, il deputà dal Reichstag Willhelm Dittmann ed Emil Barth per ils parsuras revoluziunars. Ils trais deputads da la SPD eran Ebert, Scheidemann ed il deputà dal Reichstag da Magdeburg, Otto Landsberg.

La carta d’identitad dad Emil Barth ch’al identifitgescha sco commember dal cussegl d’execuziun dal cussegl da lavurants e schuldada, suttascrit da Richard Müller e Brutus Molkenbuhr sco presidents dal cussegl

La proposta dals parsuras d’eleger supplementarmain ina cumissiun d’acziun sco organ da controlla ha manà a vivas debattas. Per la direcziun da la SPD vegniva quest giavisch nunspetgadamain e pariva vaira incalculabel. A la fin ha Ebert cuntanschì ch’era quest cussegl d’execuziun vegnia occupà pariteticamain cun commembers da la SPD e da l’USPD. Sco president è vegnì elegì Richard Müller, il pledader dals parsuras revoluziunars. Era ils mandats da l’USPD en la regenza han fatschentà ils parsuras. Il cussegl d’execuziun ha decidì da convocar per il december in congress dal Reichstag a Berlin.

Schebain che Ebert aveva pudì mantegnair la rolla impurtanta da la SPD n’era el betg cuntent cun ils resultats. Per el n’eran il parlament dals cussegls ed il cussegl d’execuziun betg agids, mabain impediments sin la via ad in urden statal en directa cuntinuaziun da l’Imperi. L’entira SPD veseva plitost ils cussegls sco privel che las veglias elitas militaras e l’administraziun. Ella surstimava la loialitad da las veglias elitas envers la nova republica. Ebert sez percunter vegniva mo pli percepì sco president d’ina regenza revoluziunara, ma betg pli sco chancelier da l’Imperi. Divers conservativs al vesevan perquai sco traditur, era sch’el aveva mo dirigì la revoluziun per la franar.

Ina delegaziun dals alliads davant il char-salun a Compiègne, nua che l’armistizi ch’ha terminà l’Emprima Guerra mundiala è vegnì suttascrit. Il segund da dretga en l’emprima lingia: il manader da la delegaziun franzosa, marschal Foch

Durant il reschim dubel dals cussegls e da la regenza è la regenza adina stada dominanta. Ils funcziunaris pli elevads avevan lavurà mo per Ebert, era sche Haase aveva formalmain ils medems dretgs sco president dal cussegl. Ils 10 da november ha in telefon dad Ebert cun il general Wilhelm Groener, l’emprim maister da quartier general a Spa en Belgia, manà a la decisiun en la dumonda da pussanza. Groener ha garantì il sustegn da l’armada ed ha tras quai obtegnì il pled dad Ebert che l’urden ierarchic militar vegnia restabilì e ch’ins procedia cunter ils cussegls.

Il motiv per quest pact secret dad Ebert e Groener era la tema da la SPD che la revoluziun fineschia en ina republica da cussegls sco en Russia. La speranza da gudagnar cun quai il corp d’uffiziers imperial per la republica n’è dentant betg s’accumplida. A medem temp pareva il depurtament dad Ebert adina pli nunchapibel als lavurants e lur deputads. Uschia ha la SPD pers adina dapli confidenza tar ses aderents, e quai senza pudair augmentar las simpatias dals adversaris da la revoluziun.

Las turbulenzas politicas da quest di han bunamain stuschà in pau a l’ur las impurtantas decisiuns militaras ch’èn crudadas a medem temp. Suenter in nov appel da vart da la direcziun d’armada suprema aveva la regenza dad Ebert numnadamain acceptà la damaun las diras cundiziuns da l’Entente per in armistizi. Ils 11 da november ha il deputà dal center Matthias Erzberger suttascrit per incumbensa da Berlin la cunvegna d’armistizi da Compiègne. Cun quai èn las acziuns militaras da l’Emprima Guerra mundiala stadas terminadas.

La cunvegna da Stinnes e Legien

Davart l’avegnir da l’urden statal ed economic avevan ils revoluziunaris opiniuns divergentas. La SPD e l’USPD pretendevan da controllar almain l’industria greva democraticamain. L’ala sanestra da tut las duas partidas ed ils parsuras revoluziunars vulevan extender quai e crear ina ‹democrazia directa› en la domena da producziun. Ils delegads elegids duevan era controllar la pussanza politica. D’impedir questa democrazia da cussegls n’era betg mo en l’interess da la SPD, ma era dals sindicats ch’avevan tema da daventar inutils tras ils cussegls.

Parallel als eveniments da la revoluziun èn pia sa scuntrads ils manaders dals sindicats sut Carl Legien cun ils deputads da l’industria gronda sut Hugo Stinnes e Carl Friedrich von Siemens, e quai dals 9 fin ils 12 da november a Berlin. Els han suttascrit ils 15 da november ina ‹cunvegna da cuminanza da lavur› cun avantatgs per tuttas duas varts. Ils deputads dals sindicats han empermess da garantir il decurs da producziun reglà, da terminar chaumas selvadias, da chatschar enavos l’influenza dals cussegls e d’impedir ina socialisaziun da la proprietad productiva. Sco cuntramesira han ils patruns garantì l’introducziun dal di d’otg uras, dumandà dals lavurants invanamain dapi onns. En pli han els empermess als sindicats la represchentanza exclusiva e la renconuschientscha permanenta enstagl dals cussegls. Las duas varts han furmà ina ‹cumissiun centrala per il mantegniment da l’economia›; ina ‹cumissiun da mediaziun› dueva plinavant intermediar en cas da conflicts. Per mintga fatschenta cun dapli che 50 lavurants duevan cumissiuns survegliar a partir da quel mument ch’ils contracts collectivs vegnian observads. Cun quai avevan ils sindicats cuntanschì ina part da lur pretensiuns, dentant impedì ina socialisaziun dals meds da producziun ed excludì ils cussegls.

La regenza transitorica ed il moviment dals cussegls

Il Reichstag n’era betg pli vegnì convocà dapi ils 9 da november. Il cussegl dals deputads dal pievel ed il cussegl d’execuziun avevan bain remplazzà la veglia regenza; ma l’apparat d’administraziun da fin ussa existiva vinavant. Er sche deputads da la SPD e da l’USPD eran vegnids agiuntads als funcziunaris imperials, han lez pudì mantegnair lur funcziuns e lavurar vinavant sco pli baud.

Il placat da communicaziun da la regenza da revoluziun dals 12 da november 1918

Ils 12 da november ha il cussegl dals deputads dal pievel communitgà ses program da regenza democratic e social. El ha terminà il stadi da bloccada, eliminà la censura ed abolì l’urden da servitid. Plinavant ha el introducì il dretg d’eleger general a partir da 20 onns, e quai per l’emprima giada era per dunnas. Tut ils arrestads politics han survegnì in’amnestia. Ins ha decretà reglaments davart la libertad d’uniun, da reuniun e da pressa. Sin basa da la cunvegna da cuminanza da lavur han ins prescrit il di d’otg uras ed extendì ils servetschs da sustegn dals dischoccupads, da l’assicuranza sociala e d’accidents.

Sut squitsch dals deputads da l’USPD ha il cussegl dals deputads dal pievel instituì ils 21 da november ina cumissiun da socialisaziun. A quella appartegnevan tranter auter Karl Kautsky, Rudolf Hilferding ed Otto Hue. Els avevan da tschertgar las fatschentas ‹adattadas per ina socialisaziun› e da preparar la naziunalisaziun da l’industria minerala e metallurgica. Questa cumissiun è sa radunada repetidamain senza resultat concret. Mo tar las minieras da charvun e da cali sco era tar l’industria d’atschal han ins introducì ‹corporaziuns autonomas›. Or da quellas èn naschids ils cussegls da manaschi d’ozendi. In’expropriaziun socialista n’han ins betg inizià.

Il directori da la SPD lavurava pli gugent cun l’administraziun veglia che cun ils novs cussegls da lavurants e schuldada, cun quai ch’els na crajevan betg vi d’in provediment dal pievel ordinà da vart dals cussegls. Quai ha manà a partir da mez november a conflicts permanents cun il cussegl d’execuziun. Quel midava adina puspè sia posiziun, tut tenor ils interess da quels ch’el represchentava gist. Ebert al ha pia plaun a plaun prendì davent sias cumpetenzas cun la finamira da terminar per adina il «regnar enturn e nauaden dals cussegls en Germania». El ed il directori da la SPD han dentant survalità betg mo la pussanza dal moviment da cussegls, mabain era l’uniun da Spartacus. Quest’uniun n’ha per exempel mai controllà il moviment da cussegls, sco quai ch’ils conservativs e parts da la SPD crajevan.

Ils cussegls da lavurants e schuldada da lur vart han schlià l’administraziun municipala tranter auter a Leipzig, Hamburg, Bremen, Chemnitz e Gotha e l’han prendì sut lur controlla. A Braunschweig, Düsseldorf, Mülheim an der Ruhr e Zwickau èn ultra da quai vegnids arrestads tut ils funcziunaris imperials. A Hamburg e Bremen han ins furmà las ‹gardas cotschnas› ch’avevan da proteger la revoluziun. En las fabricas da Leuna sper Merseburg han ils cussegls relaschà la direcziun dal concern. Savens eran ils cussegls vegnids designads spontanamain ed arbitrarmain e n’avevan nagin’experientscha da manar; intgins eran er corrupts ed agivan egoisticamain. Visavi als cussegls revoluziunars steva ina gronda maioritad da cussegls moderads che s’arranschavan cun l’administraziun veglia e procuravan ensemen cun ella per quietezza en las fatschentas ed en las citads. Els han surprendì la spartiziun da victualias, la pussanza da la polizia sco era la collocaziun ed il provediment da la schuldada da front gist returnada.

L’administraziun ed ils cussegls eran dependents in da l’auter: ils ins possedevan il savair e l’experientscha, ils auters l’influenza politica. Per gronda part eran vegnids elegids en ils cussegls commembers da la SPD che vesevan lur lavur mo sco soluziun transitorica. Per els e per la maioritad da l’ulteriura populaziun n’era l’introducziun d’ina republica da cussegls en Germania 1918/19 nagin tema. Blers vulevan sustegnair la nova regenza e spetgavan d’ella l’aboliziun dal militarissem e dal stadi autoritar. Pervia da la stancladad da guerra e la miseria sperava la gronda part dals umans sin ina soluziun paschaivla. Tras quai survalitavan els tgunschamain quai ch’ins aveva gia cuntanschì.

Il congress dals cussegls imperials

Il congress imperial dals cussegls da lavurants e schuldada en la chasa da deputads prussiana a Berlin, ils 16–20 da december 1918. Sin il banc dals ministers da dretga a sanestra ils deputads dal pievel Barth, Ebert, Landsberg e Scheidemann

Sco quai ch’igl era vegnì decis en il cussegl d’execuziun, han ils cussegls da lavurants e schuldada da tut l’Imperi tramess deputads a Berlin. Quels duevan sa reunir ils 16 da december en il circus Busch sco emprim congress general da lavurants e schuldada. Per impedir quai han Ebert e Groener planisà cun agid da truppas da la front da gudagnar enavos la controlla sur la citad principala. In regiment previs per quai ha per sbagl gia attatgà ils 6 empè dals 15 da december. Tar l’emprova d’arrestar il cussegl d’execuziun ha la truppa sajettà en in til da demonstraziun da las ‹gardas cotschnas› che n’eran betg armadas e mazzà 16 umans.

Gia qua vesev’ins il potenzial da violenza ed il privel d’in putsch da dretga. A basa da quest’experientscha ha Rosa Luxemburg pretendì ils 12 da december en Die Rote Fahne, la gasetta quotidiana da l’uniun da Spartacus, il discharmament paschaivel da las unitads militaras a Berlin, la subordinaziun dals cussegls da schuldada sut il parlament revoluziunar e la reeducaziun dals schuldads.

Ils 10 da december aveva Ebert salidà diesch divisiuns returnadas da la front, sperond ch’el pudess utilisar quellas cunter ils cussegls. Ma era questas truppas na vulevan betg pli cumbatter. La guerra era terminada ed ils schuldads vulevan ir a chasa tar lur famiglias per festegiar Nadal. Uschia èn ils schuldads sa sparpagliads curt suenter lur arrivada a Berlin. L’assagl planisà cunter il congress da cussegls n’ha betg gì lieu.

Quest culp fiss en mintga cas stà inutil, cunquai ch’il congress ch’ha cumenzà cun la lavur en la chasa da deputads prussiana ils 16 da december sa constituiva per gronda part or d’aderents da la SPD. Gnanc a Karl Liebknecht èsi reussì d’obtegnair in mandat. Si’uniun da Spartacus n’ha survegnì nagin’influenza. Ils 19 da december han ils cussegls vuschà cun 344 cunter 98 vuschs cunter ina fundaziun d’in sistem da cussegl sco basa per ina nova constituziun. Els han plitost sustegnì la decisiun da la regenza d’organisar uschè spert sco pussaivel elecziuns per in’assamblea naziunala constituenta che dueva decider davart la furma dal stadi definitiva.

L’unic punct dispitaivel tranter Ebert ed il congress era la dumonda suenter la controlla dal militar. Il congress vuleva ch’il cussegl central haja ina vusch consultativa en il cumond general, en la tscherna d’uffiziers ed en ils cussegls da schuldada. Quai steva dentant en cuntradicziun cun la cunvegna che Ebert e Groener avevan fatg. Tuts dus han empruvà d’influenzar la decisiun en lur senn. A medem temp ha la direcziun da l’armada suprema ch’aveva fatg midada a Kassel cumenzà ad installar ses corp liber loial per pudair duvrar el cunter in eventual privel bolschevistic. A questas truppas appartegnevan uffiziers monarchists ed umens che temevan il return enavos en la vita civila.

La crisa da Nadal

Schuldada revoluziunara durant il cumbat da Nadal en la sala da colonnas dal chastè da Berlin

Post da MG davant il chastè municipal da Berlin il 1918

Tavla commemorativa per la divisiun marina dal pievel dal temp da la DDR

Per si’atgna segirezza aveva la regenza translocà suenter ils 9 da november la nova divisiun marina dal pievel da Kiel a Berlin e staziunà quella en il chastè municipal. Questa truppa valeva sco absolutamain loiala ed ha propi refusà da sa participar a l’emprova da putsch dals 6 da december. Ils mariners han perfin relaschà lur cumandant, perquai ch’els crajevan ch’el saja involvì en l’affera. Gist questa loialitad ha dentant purtà a la truppa il num d’esser ami cun l’uniun da Spartacus. Ebert ha perquai pretendì che la divisiun sa schlia e partia or dal chastè. Ed Otto Wels, cumandant municipal da Berlin dapi ils 9 da november, ha refusà als mariners la paja pendenta.

La dispita è escalada ils 23 da december en ils cumbats da Nadal. Suenter ch’ins aveva laschà spetgar ils mariners dis a la lunga, han quels occupà la chanzlia da l’Imperi, taglià tras la lingia da telefon, arrestà il cussegl dals deputads dal pievel e mess en fermanza Otto Wels. Cuntrari a quai ch’ins aveva spetgà da revoluziunaris da l’uniun da Spartacus, n’han els betg profità da la situaziun per eliminar la regenza dad Ebert, mabain han simplamain pretendì lur paja. Malgrà quai ha Ebert, che steva en contact cun la direcziun d’armada a Kassel tras ina lingia da telefon secreta, dà il cumond d’attatgar la damaun dals 24 da december il chastè cun truppas loialas. Quest’attatga han ils mariners sut lur cumandant Heinrich Dorrenbach dentant pudì parar cun success. En tut èn radund 30 schuldads e civilists vegnida per la vita. Las truppas da la regenza han stuì sa retrair dal center da la citad ed èn vegnidas schliadas u integradas en ils novs corps libers. Per sa vinditgar han els occupà per in tschert temp las stanzas da redacziun da la Rote Fahne. Ma cumbain che la pussanza militara da Berlin era puspè en ils mauns da la divisiun marina dal pievel, n’ha ella danovamain betg profità da quai.

Quai cumprova d’ina vart ch’ils mariners n’eran betg spartachists e demussa da l’autra vart che la revoluziun n’aveva nagina direcziun. Era sche Liebknecht fiss stà in manader revoluziunar sco Lenin, n’avessan ils mariners ed ils cussegls betg acceptà el. Las consequenzas da la crisa da Nadal – che vegniva numnada il ‹Nadal sanguinus dad Ebert› – èn uschia sa restrenschidas sin la proclamaziun d’ina demonstraziun dals parsuras revoluziunars per l’emprim di da Nadal e sin la sortida da protesta da l’USPD or da la regenza. Quai è dentant stà be dretg al president da la SPD. El aveva laschà prender part ils independents a la regenza mo sut il squitsch dals eveniments revoluziunars. Entaifer paucs dis è la disfatga da la regenza Ebert sa midada uschia en ina victoria politica.

La fundaziun da la KPD e la revolta da schaner

Suenter las nauschas experientschas cun la SPD e l’USPD han ils spartachists decidì ch’ins possia realisar las finamiras mo cun in’atgna partida. Ensemen cun autras gruppas socialistas da sanestra da l’entir Imperi han els perquai fundà la KPD. Quella dueva rimnar e chanalisar la malcuntentientscha da blers lavurants cun il decurs da la revoluziun.

Rosa Luxemburg ha scrit il program da fundaziun e proclamà quel ils 31 da december. Tranter auter ha ella constatà ch’ils communists na possian mai surpigliar la pussanza senza che la maioritad dal pievel veglia quai. Il prim da schaner 1919 ha ella perquai danovamain pretendì che la KPD possia sa participar a las elecziuns parlamentaras planisadas. La maioritad da ses cumpogns da cumbat sperava dentant anc adina da gudagnar la pussanza tras agitaziuns en fatschentas ed il squitsch da la ‹via›. Suenter discussiuns cun ils spartachists han ils ‹parsuras revoluziunars› da lur vart decidì da restar en l’USPD.

La disfatga decisiva da la sanestra è capitada ils emprims dis da l’onn 1919. Sco il november è naschida bunamain spontanamain ina segunda unda revoluziunara ch’ins ha dentant supprimì questa giada cun violenza. Ella è vegnida svegliada cura che la regenza ha relaschà ils 4 da schaner il president da la polizia da Berlin, il commember da l’USPD Emil Eichhorn. Lez aveva refusà d’agir durant la crisa da Nadal cunter ils lavurants demonstrants. Sia relaschada è stada raschun per l’USPD da convocar l’auter di in’acziun da protest.

La demonstraziun è sa sviluppada ad in defilé da massa. Quai n’avevan ils organisaturs betg spetgà. Sco ils 9 da november 1918 èn tschientmillis currids ils 5 da schaner 1919 en il center da Berlin, tranter els era blers armads. Il suentermezdi han els occupà las staziuns da Berlin sco era il quartier da gasettas cun las chasas da redacziun da la pressa burgaisa e dal Vorwärts. Intginas da las gasettas pertutgadas avevan pretendì ils dis avant betg be la furmaziun d’ulteriurs corps libers, mabain er il mazzament da spartachists.

Tar ils demonstrants sa tractavi per gronda part dals medems sco dus mais avant. Ussa han els pretendì energicamain ch’ins adempleschia quai ch’els avevan sperà lezza giada. Sco portaparolas figuravan lavurants e differentas gruppas da sanestra da la SPD. Ils manaders dals spartachists n’han percunter betg prendì part uffizialmain. Ed er en l’uschenumnada Revolta da Spartacus ch’è suandada è mo ina part dals aderents da la KPD stada involvida.

Ils iniziants da la demonstraziun dals 5 da schaner han elegì ina ‹cumissiun da la regenza provisorica› cun 53 commembers. Questa cumissiun n’è dentant betg stada buna da dar a la revolta la vieuta decisiva. Liebknecht ha pretendì la cupitga da la regenza ed è sa collià cun l’opiniun maioritara en la cumissiun che propagava il cumbat armà. Rosa Luxemburg percunter – e cun ella la maioritad dals manaders da la KPD – era da l’avis ch’i saja il fallà mument per ina sullevaziun ed è sa dustada cun tutta forza encunter acziuns guerrilas.

La Revolta da Spartacus il schaner 1919: cumbats da barricada a Berlin

La finala ha la cumissiun revoluziunara decidì da clamar ils 6 da schaner ad in’ulteriura demonstraziun. A quella èn anc bler dapli umans sa participads ch’il di avant. Danovamain purtavan els placats cun l’inscripziun ‹frars, betg sajettar!›. Ina part dals parsuras revoluziunars ha cumenzà a s’armar ed a dumandar la cupitga da la regenza dad Ebert. Ma las stentas dals activists da la KPD da trair las truppas da lur vart èn stadas senza success. Schizunt la divisiun marina dal pievel n’è betg stada pronta da sustegnair activamain ina revolta armada.

Revoluziunaris sajettads dals corps libers tenor dretg marzial

Entant che Ebert ha fatg avanzar ulteriuras truppas, ha el acceptà l’offerta da l’USPD d’intermediar tranter el e la cumissiun revoluziunara. Ma suenter ch’ils moviments da truppa ed in fegl sgulant da la SPD cun il titel ‹L’ura dal quint final vegn› èn vegnids enconuschents, ha la cumissiun interrut ils 8 da schaner ulteriuras discussiuns. Uschia ha Ebert cumenzà ad activar las truppas staziunadas a Berlin encunter ils occupants. Ils 9 da schaner han ellas supprimì cun violenza la revolta improvisada. Ils 12 da schaner èn era ils corps libers antirepublicans avanzads. Gustav Noske, il deputà dal pievel per l’armada e la marina, ha surprendì ils 6 da schaner il cumond suprem sur da questas truppas ed ha ditg: «E bain, in sto esser il chaun da sang. Jau na tem betg la responsabladad.» Suenter ch’ils corps libers avevan rumì differentas chasas e sajettà ils occupants tenor dretg marzial, ha il rest capitulà. Ina part dad els è dentant medemamain vegnida sajettada. Uschia han en tut 156 persunas pers lur vita durant la revolta da schaner.

L’assassinat da Karl Liebknecht e Rosa Luxemburg

Rosa Luxemburg (a dretga) cun Clara Zetkin l’onn 1910

Ils instigaders supponids da la revolta eran bain sa retratgs e sa zuppads. Els avevan dentant refusà da bandunar Berlin, era sche lur socis als avevan supplitgà intensivamain da far quai. La saira dals 15 da schaner 1919 han ins chattà Rosa Luxemburg e Karl Liebknecht en in’abitaziun a Wilmersdorf, arrestà els e surdà els al corp liber il pli grond, la divisiun da guardia, chavallaria e tiradurs. Lur manader, il cumandant Waldemar Pabst, als ha interrogà e maltractà grevamain. Anc la medema notg han ins pitgà ils arrestads cun chaltgogns dal schluppet fin ch’els èn ids en svaniment e suenter mazzà els cun sajets en la tempra. La bara da Rosa Luxemburg han ins bittà da la punt da Lichtenstein en il chanal da la reserva a Berlin. Pir l’emprim da zercladur 1919 è la morta vegnida chattada.

Per quest act èn mo ils retschaviders da l’ordra subordinads ch’han commess ils murdraretschs vegnids sentenziads, e quai a chastis da libertad minims. La procedura da cassaziun cunter ils delinquents ha Noske la finala laschà sistir. Pli tard han ils naziunalsocialists indemnisà intgins dad els per l’arrest e la persecuziun penala ed han transferì la chavallaria da guardia en la SA (Sturmabteilung). L’autur principal, Waldemar Pabst, n’è mai vegnì cità avant dretgira. En in’intervista cun il magazin da novitads Der Spiegel da l’onn 1962 ha el ditg che Noske haja pli tard approvà sia moda d’agir. En sias regurdanzas postumas ha el dentant pretendì ch’el haja gia telefonà avant l’assassinat cun Noske en la chanzlia da l’Imperi. Sche quel ha propi dà il cumond n’è mai vegnì examinà, ni dal parlament ni da la dretgira u da schurnalists.

Pervia dals assassinats dals 15 da schaner è il foss tranter la SPD e la KPD anc vegnì pli grond. Quai ha tranter auter gì per consequenza che las duas partidas n’èn betg s’unidas ad in agir communabel cunter la NSDAP cur che quella è daventada adina pli ferma suenter il 1930.

Ulteriuras revoltas suenter la revoluziun

Ils emprims mais da l’onn 1919 hai dà ulteriuras emprovas da revoltas armadas en differentas regiuns da la Germania. En intginas han ins proclamà republicas da cussegls transitoricas. Quests novs cumbats èn ruts ora suenter che Noske aveva decidì la fin schaner d’agir cun violenza era cunter la republica da cussegls da Bremen. Malgrà in’offerta da discussiun da vart dals cussegliers, ha el ordinà a las uniuns dal corp liber d’invader la citad. Durant ils cumbats èn morts l’entschatta favrer var 400 umans.

Sco reacziun sin quai hai dà chaumas da massa a Sachsen, en il Rheinland ed en il Ruhrgebiet. Ils aderents da l’USPD, da la KPD e perfin da la SPD han appellà da far ina chauma generala a partir dals 4 da mars. Cunter la voluntad dal directori da la chauma èn dentant ruts ora cumbats sin las vias da Berlin. La regenza prussiana ch’aveva en il fratemp declerà il stadi da bloccada, ha clamà en agid la regenza da l’Imperi. Uschia ha Noske danovamain engaschà truppas sut il commando da Pabst cunter ils chaumaders. Enfin ils 16 da mars èn var 1200 persunas vegnidas sajettadas a Berlin, tranter ellas bleras senz’armas e nunparticipadas. Tranter auter han ins executà arbitrarmain 29 commembers da la divisiun marina dal pievel, cunquai che Noske aveva cumandà da sajettar mintga persuna cun in’arma tenor dretg marzial.

Era a Hamburg e Sachsen-Gotha hai dà situaziuns sco en ina guerra civila. Da tut las regenzas da cussegls è la republica da cussegls da Minca sa tegnida il pli ditg. Pir truppas da corp liber da la Prussia e da Württemberg èn vegnidas da rumper la resistenza ils 2 da matg 1919. Ma era a Minca han gì lieu excess da violenza sumegliants a quels da Berlin e Bremen.

Tenor l’opiniun scientifica d’ozendi n’era la fundaziun d’ina dictatura da cussegls bolschevistica en Germania gia dapi ils 9/10 da november 1918 betg pli probabla. Tuttina sa sentiva la regenza dad Ebert smanatschada d’ina emprova revoluziunara da vart da la sanestra radicala ed è s’unida cun la direcziun d’armada suprema e cun ils corps libers. Il proceder brutal dals corps durant differentas revoltas ha alienà differents democrats da sanestra da la SPD. Els vesevan la conduita dad Ebert, Noske ed auters manaders da la SPD durant la revoluziun sco tradiment da lur agens aderents.

L’assamblea naziunala e la nova constituziun da l’Imperi

Placat dal cumbat electoral da la SPD 1919

Ils 10 da schaner han gì lieu las elecziuns per in’assamblea naziunala constituenta, las emprimas en Germania nua ch’era il dretg d’eleger da las dunnas valeva. Sper la SPD e l’USPD èn era sa participadas la Partida da center catolica e pliras partidas burgaisas ch’eran sa constituidas dapi il november: la Partida democratica tudestga (DDP), la Partida populara tudestga (DVP) e la Partida populara naziunala tudestga conservativa e naziunalistica (DNVP). La KPD n’è betg sa participada, e quai encunter la recumandaziun da Rosa Luxemburg.

La SPD ha retschet 37,4 % da las vuschs e furmava uschia la partida la pli ferma. En l’assamblea naziunala ha ella pudì occupar 165 da 423 deputads. Cun 7,6 % da las vuschs ha l’USPD tramess 22 deputads. Suenter il putsch da Kapp-Lüttwitz l’onn 1920 ha la partida gudagnà impurtanza per curt temp, è dentant sa schliada il 1922. Cun 91 deputads en l’assamblea naziunala era la Partida da center la segund ferma. La DDP ha survegnì 75, la DVP 19 e la DNVP 44 mandats. Pia ha la SPD furmà ina coaliziun guvernamentala cun il center e la DDP.

Per mitschar dals effects posteriurs da la revoluziun a Berlin è l’assamblea naziunala sa reunida ils 6 da favrer a Weimar. Là ha ella elegì ils 11 da favrer Friedrich Ebert sco president da l’Imperi ad interim ed ils 13 da favrer Philipp Scheidemann sco primminister da la nova coaliziun. Ils 21 d’avust han ins saramentà definitivamain Ebert sco president da l’Imperi.

La nova constituziun da Weimar, ch’ha transfurmà l’Imperi tudestg en ina republica democratica, è vegnida approvada ils 11 d’avust 1919 cun las vuschs da la SPD, dal center e da la DDP. Ella ha cuntinuà la tradiziun liberala e democratica dal 19avel tschientaner ed ha surpiglià – sco pli tard era la lescha fundamentala – bleras passaschas litteralmain or da la constituziun da la Paulskirche da l’onn 1849. Pervia da las proporziuns da partida entaifer l’assamblea naziunala èn dumondas centralas dals revoluziunaris da november restadas nunaccumplidas, uschia per exempel la socialisaziun da l’industria e la democratisaziun dal corp d’uffiziers. En pli èn ils dretgs dals funcziunaris imperials e da la schuldada vegnids protegids explicitamain.

La constituziun da Weimar cuntegneva d’ina vart elements democratics sco l’iniziativa dal pievel e la decisiun dal pievel. Da l’autra vart ha l’artitgel d’ordinaziun d’urgenza 48 dà al president da l’Imperi plenipotenza da reger era cunter la maioritad dal Reichstag ed en cas urgents era il dretg d’engaschar schuldada en l’intern. Quest artitgel dueva gidar ils onns 1932/33 l’NSDAP a destruir la democrazia.

La revoluziun or da la perspectiva da contemporans e da la posteritad

La Revoluziun da november è bain in dals eveniments ils pli impurtants da l’istorgia tudestga, ma tuttina n’è ella betg preschenta en la memoria istorica da blers Tudestgs. Ditg han la disditga da la Republica da Weimar ed il temp dal naziunalsocialissem bloccà la vista sin ils eveniments dals onns 1918/19. Si’interpretaziun è fin ussa segnada pli ferm da legendas che da fatgs. Tant la dretga sco la sanestra radicala han nutrì sur lung temp l’idea ch’igl haja dà da quel temp ina revolta communista cun la finamira da transfurmar la Germania en ina republica da cussegls tenor il model sovietic. Era las partidas dal center democratic, surtut la SPD, n’han ditg betg gì interess vi d’ina valitaziun dals eveniments ch’avevan transfurmà la Germania en ina republica. Tar in’examinaziun pli precisa ves’ins dentant che la revoluziun è tant vegnida purtada sco franada dals socialdemocrats.

Er la flaivla democrazia da la Republica da Weimar e sia disfatga 14 onns pli tard sa laschan per part declerar cun la moda e maniera co ch’ils contemporans han tematisà (ed instrumentalisà) ils eveniments dal 1918/19. Da grond’impurtanza è stà che la regenza imperiala ed il directori da l’armada suprem han refusà da surprender responsabladad ed han surlaschà a las partidas maioritaras dal Reichstag da superar la disfatga en l’Emprima Guerra mundiala. Il calcul davostiers mussa in citat or da l’autobiografia da Groener, il successur da Ludendorff: «Per mai èsi stà be dretg che l’armada ed il directori èn restads uschè nuninteressads sco pussaivel tar questas tractativas d’armistizi sventiraivlas, da las qualas ins na pudeva spetgar nagut dal bun.»

Tras quai è naschida l’uschenumnada legenda da la stilettada. Tenor quella hajan ils revoluziunaris dà a dies a l’armada ‹nunsurventschida sin il champ da battaglia› e midà uschia la victoria segira en ina disfatga. Erich Ludendorff ha per gronda part provocà questa falsificaziun da l’istorgia per pudair zuppentar sias atgnas decisiuns militaras sbagliadas. Entaifer las gruppas naziunalisticas è questa legenda dada sin terren fritgaivel. Là èn revoluziunaris e perfin politichers sco Ebert – che na vuleva mai ina revoluziun ed ha fatg tut il pussaivel per la chanalisar e franar – vegnids diffamads sco ‹malfacturs dal november›. La radicala da dretga n’aveva gnanc scrupels da commetter assassinats politics sco per exempel en il cas da Matthias Erzberger e Walter Rathenau. Plinavant èsi stà intenziunà simbolicamain ch’il putsch da Hitler da l’onn 1923 ha gì lieu precis ils 9 da november.

A partir da sia naschientscha era la republica marcada cun la macla da la sperdita da la guerra. Ina gronda part da la burgaisia e da las veglias elitas da l’industria gronda, da l’agricultura gronda, dal militar, da la dretgira e da l’administraziun n’han mai acceptà la nova furma statala. Els vesevan en la republica democratica in product ch’ins dueva eliminar uschè spert sco pussaivel. Da l’autra vart ha la conduita da la direcziun da la SPD durant la revoluziun chatschà blers commembers da partida tar ils communists. Uschia ha la naschientscha disfortunada da la Republica da Weimar gì per consequenza che la nova furma statala è restada ina ‹democrazia senza democrats›.

Perditgas contemporanas

Tut tenor lur persvasiun politica han gia perditgas contemporanas giuditgà la Revoluziun da november a moda fitg differenta. Quai mussan remartgas fatgas durant u gist suenter ils eveniments dal november 1918 u en la retrospectiva.

Senz’agitaziun e cun in tschert levgiament ha il teolog evangelic e filosof Ernst Troeltsch registrà co che la gronda part dals burgais da Berlin ha percepì ils 10 da november: «La dumengia suenter ina notg anguschusa è il maletg or da las gasettas da la damaun stà cler: l’imperatur en Ollanda, la revoluziun en la gronda part dals centers victoriusa, ils prinzis federals vi dal demissiunar. Betg in um mort per l’imperatur u l’Imperi! La cuntinuaziun dal duair segirada e nagin assagl sin las bancas! (...) Trams e metros funcziunavan sco adina, il sutpegn per l’urden dals basegns directs. Sin mintga vista vesev’ins: las pajas vegnan sbursadas.»

In artitgel dal publicist liberal Theodor Wolff ch’è cumparì gist ils 10 da november en il Berliner Tageblatt è stà memia optimistic visavi in success da la revoluziun sco ch’era la direcziun da la SPD al pudeva avair en mira: «La pli gronda da tut las revoluziuns ha cupitgà sco in orcan nunprevis il reschim imperial cun tut quai ch’appartegneva ad el. Ins po numnar ella la pli gronda da tut las revoluziuns, cunquai che nagina bastille (...) uschè solida è vegnida conquistada cun in assagl. Avant in’emna existiva anc in apparat d’administraziun militar e civil (...) ch’era uschè enragischà ch’ins crajeva vi da sia regenza anc sur ils midaments dal temp ora. (...) Ier a bun’ura era – almain a Berlin – anc tut qua. Ier suentermezdi n’existiva nagut pli.»

Tut auter ha l’extrema da dretga percepì ils eveniments. Sconuschend u interpretond sapientivamain en moda diversa ils fatgs ha il schurnalist Paul Baecker scrit ils 10 da november en la Deutsche Tageszeitung ina contribuziun che cuntegna elements essenzials da la legenda da la stilettada ch’Adolf Hitler ed ils naziunalsocialists duevan derasar pli tard: «L’ovra che noss babs han obtegnì tras cumbat e cun lur sang prezius – destruida tras tradiment da l’agen pievel! La Germania ch’era nunsurventschida enfin ier è oz tradida a ses inimis tras umens cun nums tudestgs, tras ruptura da fidaivladad entaifer las atgnas lingias, abattida en putgà e vargugna! Ils socialists tudestgs savevan che la pasch era sin buna via e ch’ins dueva mo pli mussar ina front solida per emnas u forsa mo per dis per obtegnair cundiziuns supportablas. En questa situaziun han els tratg si la bandiera alva. Quai è ina culpa che na vegn mai ad esser perdunada. Quai è in tradiment, betg mo da la monarchia e da l’armada, ma era dal pievel tudestg che vegn a stuair purtar las consequenzas tras tschientaners da declin e da miseria.»

En in artitgel scrit per il 10avel anniversari da la revoluziun ha il publicist da sanestra Kurt Tucholsky constatà che ni Wolff ni Baecker hajan gì raschun. El ha bain era rinfatschà ad Ebert e Noske d’avair fatg tradiment – betg da la monarchia, ma da la revoluziun. Era sch’el veseva en la revoluziun mo in moviment revoluziunar ha Tucholsky analisà il decurs effectiv dals eveniments pli cler che la gronda part da ses contemporans. L’onn 1928 ha el scrit en November-Umsturz: «La revoluziun tudestga ha gì lieu l’onn 1918 en sala.» «Quai ch’ha gì lieu da quel temp n’è betg stà ina revoluziun: nagina preparaziun mentala existiva, nagins manaders spetgavan pronts per il sigl en il stgir; i n’existivan naginas finamiras revoluziunaras. La mamma da questa revoluziun era il desideri da la schuldada da pudair ir a chasa per Nadal. E stancladad, disgust e stancladad.» «Las pussaivladads che sa chattavan sin via èn vegnidas tradidas dad Ebert e da sia glieud. Fritz Ebert, ch’ins na po betg sullevar ad ina persunalitad cun al numnar Friedrich, è stà uschè ditg cunter la fundaziun d’ina republica sco ch’el n’ha betg vesì la pussaivladad da daventar president; il soci Scheidemann e tutti quanti èn stads cussegliers da regenza impedids. (...)» «Suandantas pussaivladads han ins laschà davent da quel temp: la destrucziun dals stadis federals; la spartiziun da la gronda proprietad da terren; la socialisaziun revoluziunara da l’industria; ina refurma da persunal en l’administraziun e la dretgira.» «Ina constituziun republicana ch’eliminescha en mintga frasa la proxima ed ina revoluziun che discurra da dretgs bain acquistads per funcziunaris dal vegl reschim pon ins be rir ora.» «La revoluziun tudestga n’ha anc betg gì lieu.»

In’opiniun sumeglianta ha era gì Walter Rathenau. El ha numnà la Revoluziun da november ina «dischillusiun», in «regal da casualitad», in «product da desperaziun», ina «revoluziun per sbagl». Ella na meritia betg quest num, cunquai ch’ella n’haja betg «eliminà la situaziun insupportabla», ma saja «degenerada ad in cumbat d’interess umiliant». Plinavant: «Ins n’ha betg rut ina chadaina tras il spiert e la voluntad, ma in marschlos ha fatg ruina. La chadaina è crudada ed ils liberads eran surprendids, pers, schenads ed han duì sa preparar cunter veglia. Quels ch’han vis lur avantatg èn sa muvids il pli spert.»

Cunter las opiniuns da Tucholsky e Rathenau è sa mess l’istoricher e publicist Sebastian Haffner ch’aveva passentà sco uffant la revoluziun a Berlin. Or d’ina distanza da 50 onns ha el scrit en si’ovra Der Verrat il suandant davart ina da las legendas ch’eran sa furmadas – surtut entaifer la burgaisia – enturn ils eveniments dal november 1918: «Ina veritabla revoluziun, uschia pon ins anc adina udir en differents lieus, n’avessi betg dà en Germania l’onn 1918. Quai ch’è propi capità è stà in collaps. Mo la flaivlezza da las pussanzas disciplinaras en il mument da la disfatga ha laschà parair ina revolta da mariners sco ina revoluziun. Quant fauss e tschorv che quai è ves’ins cun in’egliada, sch’ins cumpareglia l’onn 1918 cun l’onn 1945. Là hai propi dà mo in collaps. Segir che la revolta da mariners da l’onn 1918 ha dà l’impuls per la revoluziun, ma propi mo l’impuls. L’extraordinari è stà ch’ina simpla revolta da mariners en l’emprima emna dal november 1918 ha chaschunà in terratrembel ch’ha commovì tut la Germania e che tut l’armada patriotica, tut ils lavurants burgais ed en Baviera ultra da quai era ina part da la populaziun rurala è s’elevada. Questa sullevaziun n’era betg pli ina simpla revolta, ma ina dretga revoluziun. (...). Sco mintga revoluziun ha era quella cupitgà in urden vegl ed ha plazzà in nov. Ella n’è betg mo stada destructiva, ma era creativa. (...). Sco prestaziun revoluziunara da massa na stat il november 1918 tudestg ni davos il fanadur 1789 franzos ni davos il mars 1917 russ.»

La perscrutaziun istorica

Durant il temp dal naziunalsocialissem n’han las lavurs d’emigrants davart la Republica da Weimar e la Revoluziun da november publitgadas a l’ester betg pudì vegnir recepidas en Germania. Quai vala per exempel per l’istorgia da la Republica da Weimar d’Arthur Rosenberg publitgada il 1935. Or da sia perspectiva era la situaziun politica anc averta a l’entschatta da la revoluziun. Ils lavurants socialists e democratics avessan tuttavia gì la schanza da daventar ils purtaders socials da la republica e da chatschar enavos las forzas conservativas. Dà en l’aua è quai d’ina vart pervia da las decisiuns faussas dals manaders da la SPD, da l’autra vart pervia da la strategia revoluziunara da l’ala extremamain sanestra dal moviment dals lavurants.

Suenter il 1945 è la perscrutaziun da la Germania dal Vest davart l’istorgia da la Republica da Weimar sa concentrada surtut sin sia fin. Theodor Eschenburg per exempel ha ignorà l’onn 1951 per gronda part l’entschatta revoluziunara da la republica. Era Karl Dietrich Bracher ha tschentà il 1955 la Revoluziun da november en ina perspectiva cun la finiziun da la republica. Quant pauc ch’ins ha resguardà la revoluziun suenter il 1945 en las preschentaziuns generalas da quel temp mussa per exempel Erich Eyck: en si’istorgia da la Republica da Weimar en dus volums consecrescha el als eveniments revoluziunars mo stgars 20 paginas. Il medem vala era per la contribuziun da Karl Dietrich Erdmann a l’otgavla ediziun dal Gebhardtsches Handbuch zur Deutschen Geschichte. Tuttina ha la perspectiva da quest autur dominà l’interpretaziun dals eveniments da november suenter il 1945. Tenor el sa tractavi ils onns 1918/19 da la tscherna tranter la «revoluziun sociala en uniun cun las forzas che chatschavan ad ina dictatura proletara u la republica parlamentara en uniun cun ils elements conservativs sco il corp d’uffiziers tudestg». La «dictatura da cussegls» smanatschanta haja sfurzà la democrazia sociala da s’unir cun las veglias elitas. La culpa per il nunsuccess da Weimar sajan a la fin ils extrems da sanestra stads. Suondan ins questa perspectiva, alura èn ils eveniments dals onns 1918/19 in cumbat da defensiun prosperaivel da la democrazia cunter il bolschevissem.

Quest’interpretaziun sa basava sin l’ipotesa che l’extrema da sanestra saja stada relativamain ferma e propi ina smanatscha per il svilup democratic. Per Kolb era quai l’ironia da l’istorgia che blers istorichers conservativs e liberals gievan perina cun l’istoriografia marxistica ch’aveva attribuì surtut a l’uniun da Spartacus in potenzial revoluziunar considerabel. Questa valitaziun da l’extrema da sanestra ha dentant manà ad interpretaziuns da la rolla da la SPD dal tuttafatg cuntrarias: Entant che la gronda part dals istorichers en la Republica Federala Tudestga dal suenterguerra ha liberà ella da l’odi dals malfatschents da november, ha l’istoriografia da la DDR rinfatschà ad ella d’avair «tradì la classa da lavurants» ed a la direcziun da l’USPD d’esser incumpetenta. Quest’interpretaziun correspunda a la tenuta tradiziunala da la KPD suenter il 1919 ed a las tesas dal comité central da la SED dal 1958. Tenor lez è la Revoluziun da november restada «en ses caracter ina revoluziun democratic-burgaisa, exequida en in tschert volumen cun meds e metodas proletaras». Il fatg ch’i n’ha betg dà ina revoluziun da la classa da lavurants en Germania malgrà las «premissas objectivas» han ins declerà cun il «factur subjectiv» e surtut cun l’absenza d’ina «partida da cumbat marxistic-leninistica». La fundaziun da la KPD è consequentamain stà il punct d’inversiun decisiv da l’istorgia tudestga. En opposiziun tar la lingia da partida uffiziala ha Rudolf Lindau preschentà la tesa ch’i saja stà ina revoluziun tendenzialmain socialista. Malgrà il pregiudizi ideologic ha la perscrutaziun en la DDR extendì la savida davart la Revoluziun da november.

Entaifer la Republica federala sa concentrava l’interess da la perscrutaziun durant ils onns 1950 surtut sin la fasa finala da la Republica da Weimar. Dapi ils onns 1960 è l’accent sa spustà a l’entschatta revoluziunara da la republica. Motiv per quest spustament è stada la scuverta che las decisiuns ed ils svilups succedids durant la revoluziun hajan giugà ina rolla decisiva tar la disfatga da l’emprima republica tudestga. En quest connex èn ins surtut s’interessà per ils cussegls da lavurants e schuldada. Lur parita sco moviment dals extremists da sanestra han ins stuì reveder per gronda part. Auturs sco Ulrich Kluge, Eberhard Kolb, Reinhard Rürup ed auters han argumentà che la basa sociala per in midament democratic da la societad saja stada bler pli vasta en las emprimas emnas da la revoluziun che quai ch’ins haja pensà fin ussa; ed il potenzial da l’extrema da sanestra saja stà objectivamain pli flaivel che quai che la direcziun socialista maioritara crajeva subjectivamain. Il ‹bolschevissem› na saja betg stà ina smanatscha reala. Perquai saja la libertad dal cussegl dals deputads dal pievel d’agir en direcziun d’ina democratisaziun consequenta da l’administraziun, dal militar e da la societad stada relativamain gronda. La direcziun da la MSPD n’haja dentant betg fatg quest pass, cunquai ch’ella crajeva d’ina vart vi da la loialitad da las elitas veglias e disfidava da l’autra vart al moviment da massa spontan. Il resultat da questa lingia saja stà resignaziun e la radicalisaziun dal moviment da cussegls. Questas tesas èn vegnidas consolidadas grazia a la publicaziun dals protocols dal cussegl dals deputads dal pievel. L’istorgia da la revoluziun vesev’ins pli e pli sco istorgia da sia retratga successiva.

Questa nov’interpretaziun da la revoluziun è sa fatga valair relativamain spert en la perscrutaziun, era sche las ideas veglias han existì vinavant. Las perscrutaziuns da la structura dals cussegls da lavurants e schuldada èn fin oz incontestadas, damai ch’ellas pon sa basar sin bunas funtaunas. L’interpretaziun dals eveniments revoluziunars han ins percunter crititgà e modifitgà vers la fin dals onns 1970. La critica pertutgava il maletg per part idealisà dals cussegls da lavurants e schuldada da vart dal moviment dal 1968. Peter von Oertzen ha descrit ina democrazia sociala a basa da cussegls sco alternativa positiva a la republica burgaisa. Perencunter veseva Wolfgang J. Mommsen ils cussegls betg sco moviment democratic cun ina finamira unitara, mabain sco gruppa eterogena cun differentas motivaziuns e finamiras. Jesse e Köhler pledavan perfin d’ina «construcziun d’in moviment da cussegl [democratic]». Ma era quests auturs han excludì ina «reversiun en las posiziuns dals onns tschuncanta»: «Ils cussegls n’eran ni orientads al communissem ni pon ins definir la politica dals socialdemocrats da maioritad da quel temp sco fortunada e gloriusa.»

Tenor Kolb e Kluge fissan las schanzas da pusar la republica sin ina basa pli lada stadas intactas durant la Revoluziun da november. Cun survalitar las uschenumnadas smanatschas da vart da la radicala da sanestra sajan ils socialdemocrats percunter s’unids cun las veglias elitas. Per la Republica da Weimar haja quai furmà in problem da structura considerabel.

Era tenor Heinrich August Winkler existiva tranter ils 9 da november 1918 ed ils 19 da schaner 1919 ina schanza reala da diminuir il «pais da l’ierta dal stadi autoritar» e da stgaffir ina democrazia parlamentara cun grond’approvaziun da vart da la societad. Per evitar in chaos sajan ils socialdemocrats stads obligads da «lavurar restrenschidamain cun ils purtaders dal vegl reschim», hajan dentant fatg quella lavur pli intensivamain che necessari: «Cun ina voluntad politicamain pli creativa avessan ils socialdemocrats pudì midar dapli (...) per segirar la basa sociala da la republica entant che ses adversaris eran anc calms. Quai avessan tant l’experientscha istorica sco la raschun politica pudì mussar.» Ebert ed ils deputads da la SPD en la regenza da l’Imperi provisorica speravan sin la cumpetenza da las veglias elitas e lur loialitad. Pervia da quai sajan la socialisaziun da las minieras da charvun da crap sco era la democratisaziun dal militar e dal status dals funcziunaris betg vegnidas cuntinuadas, mabain evitadas. Winkler e Rudolf Hilferding èn persvas che quai saja stà il sbagl decisiv da la SPD che dueva la finala fullar via a la carriera da Hitler.

Questa valitaziun da l’onn 1990 ha Winkler modifitgà 10 onns pli tard en Der lange Weg nach Westen. Tenor el na fiss l’istorgia betg ida radicalmain auter, sch’ils socialdemocrats fissan sa sentids main sco administraturs da concurs d’in stadi autoritar che sco fundaturs d’ina democrazia: «La regenza transitorica n’ha betg pudì midar ora tut las classas da la societad. Sch’ella avess vulì far quai, fiss resultada ina guerra civila. Cun raschun han ils socialdemocrats empruvà d’evitar quest’escalaziun che na fiss cun segirtad betg stada in med per stgaffir ina democrazia.» Ebert haja vesì quai pli claramain che la radicala da sanestra e Rosa Luxemburg. Per quests circuls saja la «guerra civila» mo stada in auter num per «lutga da classa».

Litteratura

• Max von Baden: Erinnerungen und Dokumente. Berlin e Leipzig 1927.
• Eduard Bernstein: Die deutsche Revolution von 1918/19. Geschichte der Entstehung und ersten Arbeitsperiode der deutschen Republik. Herausgegeben und eingeleitet von Heinrich August Winkler und annotiert von Teresa Löwe. Bonn 1998. ISBN 3801202720
• Pierre Broué: Die Deutsche Revolution 1918–1923. en: Aufstand der Vernunft. Nr. 3. ed. da Der Funke e.V., Wien 2005.
• Jürgen Reents: Die deutsche Revolution von 1918–1923. Hamburg 1974
• Alfred Döblin: November 1918. Eine deutsche Revolution. Roman en quatter toms. München 1978. ISBN 3423013893
• Bernt Engelmann: Wir Untertanen e Einig gegen Recht und Freiheit – Ein Deutsches Anti-Geschichtsbuch. Frankfurt 1982 e 1981, ISBN 359621680x, ISBN 3596218381
• Erster Allgemeiner Kongreß der Arbeiter- und Soldatenräte Deutschlands, 16–21. Dez. 1918, Berlin 1976
• Sebastian Haffner: Die deutsche Revolution 1918/1919. München 1979. ISBN 349961622X); er cumparì sut il titel Der Verrat. Berlin 2002. ISBN 3-930278-00-6
• Ralf Hoffrogge: Richard Müller – Der Mann hinter der Novemberrevolution, Karl-Dietz-Verlag Berlin 2008, ISBN 978-3-320-02148-1
• Institut für Marxismus-Leninismus beim ZK der SED (ed.): Illustrierte Geschichte der deutschen Novemberrevolution 1918/1919. Dietz Verlag, Berlin 1978. (illustrà ritgamain)
• Wilhelm Keil: Erlebnisse eines Sozialdemokraten. 2 toms, Stuttgart 1948.
• Harry Graf Kessler: Tagebücher 1918 bis 1937. Frankfurt am Main 1982.
• Ulrich Kluge: Soldatenräte und Revolution. Studien zur Militärpolitik in Deutschland 1918/19. Göttingen 1975. ISBN 3525359659
• Ulrich Kluge: Die deutsche Revolution 1918/1919. Frankfurt am Main 1985. ISBN 3518112627
• Eberhard Kolb: Die Weimarer Republik. München 2002. ISBN 3486497960
• Ottokar Luban: Die ratlose Rosa. Die KPD-Führung im Berliner Januaraufstand 1919. Legende und Wirklichkeit. Hamburg 2001. ISBN 387975960X
• Lothar Machtan: Die Abdankung. Wie Deutschlands gekrönte Häupter aus der Geschichte fielen. Berlin 2008. ISBN 3549073089
• Erich Matthias (ed.): Die Regierung der Volksbeauftragten 1918/19. 2 toms, Düsseldorf 1969. (Ediziun da funtaunas)
• Wolfgang Michalka, Gottfried Niedhart (ed.): Deutsche Geschichte 1918–1933. Dokumente zur Innen- und Außenpolitik. Frankfurt am Main 1992. ISBN 3-596-11250-8
• Hans Mommsen: Die verspielte Freiheit. Der Weg der Republik von Weimar in den Untergang 1918 bis 1933. Berlin 1989. ISBN 3548331416
• Hermann Mosler: Die Verfassung des Deutschen Reichs vom 11. August 1919. Stuttgart 1988. ISBN 3-15-006051-6
• Richard Müller: Tom I, Vom Kaiserreich zur Republik, Tom II, Die Novemberrevolution, Tom III, Bürgerkrieg in Deutschland, (Geschichte der Deutschen Revolution), Berlin 1976
• Carl von Ossietzky: Ein Lesebuch für unsere Zeit. Aufbau-Verlag, Berlin-Weimar 1989.
• Teo Panther (ed.): Alle Macht den Räten! Texte zur Rätebewegung in Deutschland 1918/19. Tom 1. Klassiker der Sozialrevolte tom 12, Münster 2007. ISBN 978-3897719101
• Teo Panther (ed.): Alle Macht den Räten! Texte zur Rätebewegung in Deutschland 1918/19. tom 2. Klassiker der Sozialrevolte tom 16, Münster 2007. ISBN 978-3897719149
• Detlev J.K. Peukert: Die Weimarer Republik. Krisenjahre der klassischen Moderne. Frankfurt am Main 1987. ISBN 3518112821
• Gerhard A. Ritter/Susanne Miller (ed.): Die deutsche Revolution 1918–1919. Dokumente. Frankfurt am Main 1983 (2. ediziun amplifitgada). ISBN 3596243009
• Arthur Rosenberg: Geschichte der Weimarer Republik. Karlsbad 1935, Frankfurt am Main 1961. ISBN 3434000038
• Manfred Scharrer, Die Spaltung der deutschen Arbeiterbewegung, 2. ed. Stuttgart 1985
• Gerhard Schepper: Hundert Tage Eisner. Ein Stück über die Revolution von 1918/19. Münster 2004, ISBN 978-3-9809542-0-4.
• Hagen Schulze: Weimar. Deutschland 1917–1933. Berlin 1982.
• Bernd Sösemann: Demokratie im Widerstreit. Die Weimarer Republik im Urteil der Zeitgenossen. Stuttgart 1993.
• Kurt Sontheimer: Antidemokratisches Denken in der Weimarer Republik. Die politischen Ideen des deutschen Nationalismus zwischen 1918 und 1933. München 1962.
• Kurt Tucholsky: Gesammelte Werke in 10 Bänden. ed. da Mary Gerold-Tucholsky e Fritz J. Raddatz. Reinbek 1975. ISBN 3-499-29012-x
• Volker Ullrich: Die nervöse Großmacht. Aufstieg und Untergang des deutschen Kaiserreichs 1871–1918. Frankfurt am Main 1997. ISBN 3-10-086001-2
• Richard Wiegand: «Wer hat uns verraten...» – Die Sozialdemokratie in der Novemberrevolution. Ahriman-Verlag, Freiburg i.Br 2001. ISBN 389484812X
• Heinrich August Winkler: Weimar 1918–1933. München 1993.
• Heinrich August Winkler: Deutschland vor Hitler. En: Der historische Ort des Nationalsozialismus. Fischer TB 4445. Fischer, Frankfurt 1990. ISBN 3596244455

Litteratura da singulas regiuns

• Peter Berger: Brunonia mit rotem Halstuch. Novemberrevolution in Braunschweig 1918/19. Hannover 1979
• Peter Brandt, Reinhard Rürup: Volksbewegung und demokratische Neuordnung in Baden 1918/19. Zur Vorgeschichte und Geschichte der Revolution. Sigmaringen 1991
• Günter Cordes: Das Revolutionsjahr 1918/19 in Württemberg und die Ereignisse in Ludwigsburg. Ludwigsburger Geschichtsblätter. Aigner, Ludwigsburg 1980, 32, ISSN 0179-1842

Gerhard Engel/Baerbel Holtz/Gaby Huch/Ingo Materna (ed.): Großberliner Arbeiter- und Soldatenräte in der Revolution 1918/1919. Dokumente der Vollversammlungen und des Vollzugsrates, 3 toms, Akademie Verlag, Berlin 1993, 1997, 2002. ISBN 3-05-002247-7, 3-05-003061-5, 3-05-003665-6.

• Holger Frerichs: Von der Monarchie zur Republik – Der politische Umbruch in Varel, der Friesischen Wehde und in Jade. Schweiburg 1918/19. Varel 2001, ISBN 3934606083
• Gustav Füllner: Das Ende der Spartakisten-Herrschaft in Braunschweig. Einsatz der Regierungstruppen unter General Maerker vor 50 Jahren. En: Braunschweigisches Jahrbuch, Band 50, Braunschweig 1969
• Wolfgang Günther: Die Revolution von 1918/19 in Oldenburg. Oldenburg 1979
• Eberhard Kolb, Klaus Schönhoven: Regionale und Lokale Räteorganisationen in Württemberg 1918/19. Düsseldorf 1976, ISBN 3770050843
• Klaus Schönhoven: Die württembergischen Soldatenräte in der Revolution von 1918/19. In: Zeitschrift für Württembergische Landesgeschichte. Kohlhammer, Stuttgart 1974, ISSN 0044-3786

Colliaziuns

Commons

Commons: Revoluziun da november – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

• Deutsches Historisches Museum: Novemberrevolution
• Walther L. Bernecker: Die Revolution 1918/19. Von der Monarchie zur Republik, in: Die Weimarer Republik, Band I, Onlinepublikation hrsg. von der Bayrischen Landeszentrale für politische Bildungsarbeit.
• Novemberrevolution.de
• Preußen.de: Novemberrevolution
• Richard Müller: Räte in Deutschland
• Bundeszentrale für politische Bildung: Vom Kaiserreich zur Republik
• Revolutionäre Gymnastik – zur Rolle Müllers und der Revolutionären Obleute in der Novemberrevolution
• Reinhard Rürup: Die Revolution von 1918/19 in der deutschen Geschichte (Referat dal 1993 avant la Friedrich Ebert-Stiftung)
• Quelle: Gesetz zur Abänderung der Reichsverfassung vom 28. Oktober 1918
• Die Zeit vom 5. Juni 2003: Der Feind im Innern (Artitgel davart las acziuns militaricas durant la Revoluziun da november)
• Marcel Bois und Florian Wilde: Eine andere Welt war möglich, in: marx21 Nr. 8, November 2008, S. 30–35.
• Tagungsmitschnitt der Rosa-Luxemburg-Stiftung: Die Novemberrevolution 1918/19: Für bürgerliche oder sozialistische Demokratie?