Gornji Dejan
| Gornji Dejan | |
|---|---|
| Osnovni podaci | |
| Država |  Srbija
|
| Upravni okrug | Jablanički |
| Opština | Vlasotince |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo (2022) | 208 |
| Geografija | |
| Koordinate | 42°57′29″N 22°14′16″E / 42.958166°N 22.237666°E |
| Nadmorska visina | 659 m |
  Gornji Dejan Gornji Dejan (Srbije) | |
| Ostali podaci | |
| Pozivni broj | 016 |
| Registarska oznaka | VL |
Koordinate: 42° 57′ 29" SGŠ, 22° 14′ 16" IGD
Gornji Dejan je naselje u Srbiji u opštini Vlasotince u Jablaničkom okrugu. Prema popisu iz 2002. bilo je 208 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 293 stanovnika).
Naselje čine nekoliko planinskih zaseoka i mahala. Najznačanije mahale u sastavu Gornjeg Dejana su Đorđine, Zimovište i Predanča. Predanča se od sredine šezdesetih godina XX veka administarativno vodi kao deo sela Zlatićevo.
Selo Gornji Dejan je povezano makadamskim putem sa Vlasotincem preko sela Donji Dejan. Povoljna klima omogućuje stočarstvo i voćarstvo. Prvi maj je posebno obeležavan sa okolnim selima. Taj dan slavio se na obližnjem brdašcu uz igru i veselje.
Dejan je veoma staro naselje. Prvi naseljenici su bili stočari, koji su se naselili u lukama pored reke Vlasine u čobanskim kolibama. Poreklo ovog stanovništva je mahom sa Kosova, Kopaonika i naseljavanja Vlasine. Po kazivanju Vladimira Ilića-Valjaca (*1882.) iz Predanče prvi stanovnici Dejana su došli iz Rusije preko Karpata. Zajedno sa Crnom Barom i Javorjem Dejan je nastarije selo u ovom delu Povlasinja.
Posle naseljavanja čobana u lukama pored reke Vlasine, krčila se šuma i stvarali pašnjaci. Jedan deo stočara je krčeći šumu napustio luke pored reke Vlasine i naselio se u Garine. Tu, na planinskoj kosi obrasloj bukovom šumom sa leve strane reke Vlasine, blizu sela Svođa, zasnovano je prvo naselje sela Gornji Dejan. Posle širenja pašnjaka sagrađeno je selo zgusnutog tipa na zaravan. Naselje je okrenuto sunčanoj strani prema planinskom visu Bukove glave, na nadmorskoj visini između 700 i 800 metara. U starim kartama stoji kao selo Lenovo, danas je to samo mahala Levenovo.
Selo je elektrificirano, postoji i vodovod sa vodom iz planinskog izvora sa padina Bukove Glave. U selu postoji prodavnica i zadružni dom, gde su zimi organizovane igranke i proslave za vreme državnih praznika u bivšoj Jugoslaviji.
U mahali Predanči su postojale crepane na kojima je izrađivan crep biber posle Drugog svetskog rata. Najpoznatiji crepari su bili: Stojan i Jordan Stojanović, Svetozar Ilić, Vojislav Ilić, Stanija i Danil Ilić, Lazar Jovanović. Mahom se živelo od pečalbarsko ciglarskog zanata, tako su ciglari išli i u Vlaško.
Za vreme Prvog balkanskog rata postojala je i ćerimidžijska radnja Stojana Versule. Kasnije je premeštena u Ivje i u Neščevo gumno. Crep i ćeremida su na konjima nošeni i prodavani u crnotravskom kraju. Danas stanovnici žive pretežno od zidarske pečalbe.
Gornji Dejan je nekad imao krojačku i stolarsku radnju. Snabdevanje životnim namirnicama je otežano jer postoji samo jedna prodavnica. Tako meštani za nabavke preče idu u obližnji Donji Dejan. Lekarske usluge seljani koriste više kilometara daleko u selu Svođe.
Zbog migracija u grad je osnovna škola, osnovana 1958., pred zatvaranjem. Prvi učitelj je bio Ljubiša Popović. Škola je obuhvatala rejon Gornjeg Dejana, Predanče, Đorđina i Zlatićeva. Kasnije, otvaranjem škole u Zlatićevu, deca iz Predanče su pohađala tu školsku ustanovu.
Posle Drugog svetskog rata dejančani su imali veliki broj vodenica na reci Bistrica. Bili su poznati kao majstori vodeničari. Danas više vodenica nema. Neke su već srušene, a neke u korov zarasle. Jedino su ostale zidine, koje podsećaju na neko prošlo vreme. Mnogi Dejančani su zbog siromaštva zajedno sa Ravnodelcima, Kruševljanima, Svođanima i Zlatićevcima odlazili u berbu žutog kukuruza u Vojvodini. Pri završetku berbe doterivali su pune vagone vozovima do Leskovca, a potom kamionima do sela Boljare i Kruševica. Odatle je do ostalih sela kukuruz prevožen drvenom stočnom zapregom. Žuta proja, koja se pravila od kukuruza, služila je prehrani porodica ovog planinskog dela Povlasinja.
Siromaštvo u ovom kraju je prestalo u najvećoj meri, kada je beli hleb zamenio žutu proju na trpezi. Pojavljivanje privatnika-preduzimača sedamdestih godina XX veka je doprinelo materijalnom razvoju ovog kraja. Meštani su kao radnici išli u ciglarsku i zidarsku pečalbu u Hrvatskoj, Bosni, Makedoniji, Vojvodini i Užoj Srbiji. Neki su postali majstori zidari-preduzimači.
Na drugoj strani je nekolicina mladih steklo visoko obrazovanje: nastavnici, učitelji, profesori, inženjeri i oficiri. Među njima ima doktora ekonomskih nauka i republičkih inspektora šumarstva.
Ovaj kraj je bio slobodoljubiv. Uzimali su učešće u borbi za oslobođenje od Turaka. Ovde su jatakovali mnogi hajduci tako ima dosta hajdučkih kladanaca, hajdučkih padina i drugih mesta sa nazivima po imenima hajduka. Dejančani su ratovali u srpskim ustanicima pod Karađorđem, kao i u Prvom i Drugom svetskom ratu.
Genealogija i prezimena prvih naseljenika:
- Gornji Dejan:
- Birovci (prezimena Ranđelović, Bogdanović, Stojčić, Veličković), Mlačeve (Petrović, Pavlović, Mladenović, Krstić), Grginci (Petrović, Brajković, Stanojević), Kletište (Tasići, Zlatkovići), Levenove (Zlatkovići, Pavlovići) Sovčina(prezime Ignjatović). Meštani su pravoslavne veroispovesti, a slave se Sveti Nikola i Sveti Đorđe. Mnoge familije su se preselile u Vlasotince, Aranđelovac, Veliku Planu, Leskovac i Beograd.
- Đorđine:
- Mladžinska (Mladžinci) iz Crne Bare/Borinog Dola, današnji Đurići. Miljinska familija iz Krivog dela, Dojčinovići iz Krivog Dela/Gare, Krpuzovci, Gunjinci.
- Zimovište:
- Neki stočari su krenuli iz sela Boljara, a pre toga sa Kosova, a drugi su pre toga bili naseljeni pored reke Vlasine u lukama. Od tih familija iz Donjeg Dejana (Boškovci) su Nikolini i Stanković u Zimovištu.
- Predanča:
- Spasinci (Andrejevići, Petrovići, Jovanovići), Gmitrinci-Đukonci (po baba Đuki: Mladenovići i Ilići od Mladena), Cadarovci (Stojanovići), Ivje (Stančići) i Krpuzovci (Đorđevići u Ravništu i Ilići u Ivju), Mladenovići (poreklom iz Zlatićeva) i Petkovići (poreklom iz Javorja) u Bagrovitu.
Mahala Đorđine je dobila naziv po Đorđu koji se prizetio iz Crne Bare.
Zimovište je na blagoj padini zaravne sela Gornji Dejan, pored prosečenog puta Donji Dejan-Zlatićevo. Tu su stočari prezimili i zasnovali naselje, jer je zaklonjeno od vetrova. Kolibe su držali u Čukaru, preko reke Bistrice, u podnožju planinskog zaseoka Predanča.
Planinska mahala Predanča zasnovana je negde početkom XIX veka od čobana iz Gornjeg Dejana. Oni su imali kolibe, prvo u podnožju, na mestu zvano Čukar. Čobani su sagradili kolibe na padinama sadašnjeg sela, a potom kolibe dogradili u kuće. Zaseoci Predanče su: Pi (po jezercu za ispiranje rude) Ravnište, Međak, Preslap, Ivje i Bagrovit.
Negde 1897. u Predanči je bilo pet kuća pokrivenih slamom. Prva kuća je pokrivena ćeremidom 1912. godine.
Predanča je povezana makadamskim putem preko sela Ravni Del sa Vlasotincem. Kolski put preko vodenice za selo Zlatićevo, kojim su deca nekad išla u školu, je potpuno zarastao šumom.
Predanča je bila poznata po vodenicama i valjavicama. Najpoznatiji vodeničari i valjaci bile su tri generacije Ilića. Vodeničari su mleli žito na vodenicama reke Bistrice i na rečicama Mala reka i Gracka. U prostoru između Donjeg Dejana, Đorđina, Predanče do Javorja bilo je nekada na rekama i planinskim potocima preko trista vodenica. Danas su samo dve u povremenoj upotrebi: jedna u Đorđinu i jedna u Donjem Dejanu.
Okolina Predanče je obrasla bukovom šumom. Nekada su korišćene bukve za ćumurdžijski zanat, koje se razvijao zbog obližnjih kovačkih radnji. Na mnogim mestima ima ostataka tog zanata u vidu ”stetina”. U okolini Dejana su Turci rudovali pa ima ostataka šljake i kopanih rovina.
Na zaravnom delu Predanče je bio “krst”-obeležje, ali je srušen od strane komunista. Tu kod krsta su se slavile seoske litije u vreme verskih praznika. To pre svega važi za Markov dan ali mahom se slavio Sveti Đorđe, Sveti Nikola i Sveti Ranđel. Posle Drugog svetskog rata, predančani su slavili drugi maj i održavan je sabor za okolna sela na mestu Preslap. Tu je danas obeležje “drvenog krsta”, ali se okuplja mali broj ljudi, jer su iseljena sva okolna mesta i samo žive isključivo staračka domaćinstva.
Predanča je po prvoj legendi dobila ime po “predaji” srpske vojske u borbi sa Turcima na Begovoj livadi kod sela Boljare, jer na turskom “predandža“ znači predaja.
Po kazivanjima Vladimira Ilića i Stojana Stojanovića, druga legenda govori da je Predanča dobila naziv po predaji rimljana u vreme najezde Srba kao plemena iz Rusije. Borbe su bile u Rimskom gradu (obližnjem lokalnom vizantijskom utvrđenju u VI/VII veku). Na padinama Čuke je bilo trideset do četrdeset kuća Rimljana, dok je rimsko groblje je bilo na kosi Čuke sa selom Zlatićevo, sa desne strane reke Bistrice. Po priči su srpska plemena došla iz pravca Grdelice sa niskim konjima. Muškarci (Rimljani) su ubijeni, dok su žene tu ostale. Zbog toga se žene čukinke zovu Latinke (Rimljanke).
U potesu Kosare od mahale Čuka prema reci Bistrica između mahale Predanča i sela Javorje postoji Boškov kamen i srpsko groblje čija starost nije ispitana. Zato i kruži legenda u ovom kraju da je Boško Jugović posle boja na Kosovu, na konju stigao ranjen sa barjakom u lukama sela Dejan pored reke Vlasine. Tu su ga ovčari negovali, a barjak je predat tada crkvi planinskog sela Dobro Polje. Po njemu postoje mahale Boškovci u Donjem Dejanu i Zlatićevu, kao i mnoga mesta u ovom kraju koja nose njegov naziv. U ovom planinskom kraju je bilo dosta hajduka. Među njima je bio poznat hajduk Strelja, Neša. Čak je jatakovao i hajduk Veljko Petrović iz Negotinske krajine.
U naselju Gornji Dejan živi 180 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 46,9 godina (44,2 kod muškaraca i 49,6 kod žena). U naselju ima 80 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,60.
Ovo naselje je u potpunosti naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Etnički sastav prema popisu iz 2002. | ||||
|---|---|---|---|---|
| Srbi | 208 | 100.0% | ||
| nepoznato | 0 | 0.0% | ||
| m | ž | |||
| ? | 0 | 0 | ||
| 80+ | 0 | 1 | ||
| 75-79 | 3 | 6 | ||
| 70-74 | 7 | 19 | ||
| 65-69 | 16 | 11 | ||
| 60-64 | 9 | 9 | ||
| 55-59 | 3 | 6 | ||
| 50-54 | 7 | 8 | ||
| 45-49 | 7 | 5 | ||
| 40-44 | 6 | 5 | ||
| 35-39 | 9 | 3 | ||
| 30-34 | 5 | 5 | ||
| 25-29 | 9 | 5 | ||
| 20-24 | 10 | 4 | ||
| 15-19 | 5 | 4 | ||
| 10-14 | 2 | 6 | ||
| 5-9 | 4 | 1 | ||
| 0-4 | 3 | 5 | ||
| prosek | 44.2 | 49.6 | ||
|
|
|
|
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija | Proizvodnja i snabdevanje... | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 59 | 3 | - | - | 5 | - | 47 | 1 | - | - |
| Ženski | 26 | 25 | - | - | - | - | - | - | - | - |
| Oba | 85 | 28 | - | - | 5 | - | 47 | 1 | - | - |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | - | - | 1 | 1 | - | - | - | - | 1 | |
| Ženski | - | - | - | 1 | - | - | - | - | - | |
| Oba | - | - | 1 | 2 | - | - | - | - | 1 |
- ↑ Knjiga 9, Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, maj 2004, ISBN 86-84433-14-9
- ↑ Knjiga 2, Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, februar 2003, ISBN 86-84433-01-7